السفر الأول/ المسلک الأول/ المرحلة الأولی/ المنهج الثالث فی الوجود الذهنی/ الفصل الثالث فی اشکالات الوجود الذهنی/الإشکال السادس/لازمه وجود ذهنی موجود شدن ممتنعات و معدومات است/ جواب آخوند به این اشکال و جواب استاد به اشکال/ج1/ص 312

الإشکال السادس

 1 لو حصلت الماهیات بأنفسها فی الأذهان، للزم أن توجد فی أذهاننا معانی الممتنعات و المعدوم المطلق عند تصورنا لها.

 2 و لو وجدت فی أذهاننا معانی الممتنعات و المعدوم المطلق عند تصورنا لها، لوجدت فی أذهاننا متشخصة و متعینة. لأن الشیء ما لم یتشخص لم یوجد و بعبارة أدق لأن الوجود مساوق للتشخص.

 3 و لو وجدت معانی الممتنعات و المعدوم المطلق فی أذهاننا متشخصة و متعینة، لوجودت فی الأذهان أفراد للممتنعات و للمعدوم المطلق. لأن فرد کل معنی لیس إلا جزئیا حقیقیا من جزئیاته.

 4 لکن التالی محال. لأنه ینافی کونها ممتنعات و معدوما مطلقا.

 هذا مضافا إلی أنه فی خصوص شریک الباری إذا وجد فی الذهن فرد متشخص، وجب له الوجود العینی. لأن

 1 طبیعة ما فی الذهن و ما فی الخارج واحدة

 2 و ما فی الذهن واجب بمقتضی کونه شریک الباری.

 3 و إذا کان ما فی الذهن واجبا، کان وجوده فی الخارج أیضا واجبا.

 (این طبیعت واجب است. پس هرجا که فرض بشود وجودش ، آن حکم را دارد. پس اگر در خارج نیز مفروض گرفته شود، باید موجود باشد. این بیان در اینجا در مورد شریک الباری آمده است. اما به عین همین بیان در مورد ذات واجب نیز می آید. این بیان در مورد ذات واجب اگر بیاید همان برهان وجودی مرحوم شیخ محمد حسین اصفهانی است که مورد قبول استاد فیاضی نیز می باشد.)

 الإشكال السادس‌

 أنه يلزم أن يوجد في أذهاننا من الممتنعات الكلية أشخاص حقيقية يكون بالحقيقة أشخاصا لها لا بحسب فرضنا لأنا إذا حكمنا على اجتماع النقيضين بالامتناع بعد تصورنا اجتماع النقيضين و يحصل في ذهننا هذا المعنى متشخصا و متعينا فالموجود في ذهننا فرد شخصي من اجتماع النقيضين مع أن بديهة العقل- يجزم بامتناع اجتماع النقيضين في الذهن و الخارج و كذا يلزم وجود فرد حقيقي للمعدوم المطلق و كذا شريك الباري تعالى فيلزم وجود ذلك الفرد في الخارج أيضا لأنه إذا وجد في الذهن فرد مشخص لشريك الباري تعالى فيجب بالنظر إلى ذاته الوجود العيني و إلا لم يكن شريكا للباري تعالى. اسفار/1/312

 (در اینجا بحث بر سر این است که وقتی حکم به امتناع اجتماع نقیضین می کنیم، آنرا تصور کرده ایم. و وقتی آنرا تصور کرده ایم، این تصور به شکل شخصی و منحاز در ذهن موجود شده است. پس باید فردی از افراد آنرا تصور کرده باشیم. اما در مورد شریک الباری اشکال دیگری هم مطرح است و آن این است که لازمه تصور شریک الباری این است که در خارج نیز موجود شود زیرا اگر شریک الباری است، پس واجب الوجود است و واجب الوجود باید موجود شود.)