السفر الأول/ المسلک الأول/ المرحلة الأولی/ المنهج الثالث فی الوجود الذهنی/الفصل الرابع فی زیادة توضیح لإفادة تنقیح/ ادامه بیان سید سند در جواب اشکالات/اشکالات استاد فیاضی به بیان سید سند/ ج1/ ص 317 و 318

إن قلت: الانقلاب الممکن إنما یعقل إذا کان هناک أمر مشترک بین المنقلب و المنقلب إلیه کانقلاب البذرة سنبلة و انقلاب الجسم الأخضر أصفر. و أما فی ما ذکرتموه فلیس هناک أمر مشترک إذ الوجود الذهنی مباین للوجود الخارجی و الماهیة الموجودة بالوجود الذهنی أیضا مباینة للماهیة الموجودة بالوجود الخارجی و هذا من الانقلاب المحال. اسفار/8/420تا 422 ط . کنگره /[1] فصل سوم از باب هفتم نفس

قلت: الانقلاب الممکن إنما یستدعی أمرا مشترکا فی موردین.

الأول: تبدل الشیء فی صوره الجوهریة فإنه یستدعی مادة مشترکة.

الثانی: تبدل الشیء فی أعراضه فإنه یستدعی موضوعا مشترکا.

 و أما تبدل شیء إلی شیء آخر بکلیته فلا یحتاج إلی أمر مشترک.

إن قلت: فما المصحح لأن یقال إن الموجود الخارجی تبدل وصار وجودا ذهنیا و کذا العکس مع أن الموجود الخارجی مباین بکلیته للموجود الذهنی.

قلت: العقل یفرض أمرا مبهما مشترکا بینهما. کالأمر و الشیء.

 (واضح است که این کلام سید سند متهافت است زیرا اگر بالا می گوید امر مشترک نمی خواهد و در ذیل می گوید که امر مشترک می خواهد. ابتدا می گوید چنین انقلابی امر مشترک نمی خواهد زیرا نه تبدل شیء در صورتهای جوهری اش می باشد که مادة مشترک بخواهد و نه تبدل شیء در أعراضش است که موضوع مشترک طلب کند. اما در جواب اشکال بعدی می گوید که چیز مبهمی مثل« أمر یا شیء» بین منقلب و منقلب إلیه مشترک است. ثانیا امر مشترک باید یک امر شخصی بین دو چیز باشد تا بتوان گفت که شیء اول به شیء دوم تبدیل شده است. اما امر مبهم نمی تواند آن امر مشترک بین دو چیز را تصحیح کند پس از هر دو جهت در کلام سید سند اشکال وجود دارد. )

 فإن قلت إنما يتصور هذا الانقلاب لو كان بين الموجودات الخارجية من الجواهر و الأعراض و بين الكيفيات الذهنية أي الصور العلمية مادة مشتركة يكون بحسب‌ الوجود الظلي كيفا و بحسب الوجود الخارجي من مقولة المعلوم كما قرروا الأمر في الهيولى المبهمة في ذاتها حق الإبهام و تصير باقتران الصورة تارة ماء و تارة هواء و تارة نارا و ظاهر أنه هناك مادة مشتركة بين جميع الموجودات.

 قلت إنما استدعى هذا الانقلاب لو كان انقلاب أمر في صفته كانقلاب الأسود أبيض و الحار باردا أو صورته كانقلاب النطفة جنينا و الماء هواء و أما انقلاب نفس الحقيقة بتمامها إلى حقيقة أخرى فلا يستدعي مادة مشتركة موجودة بينهما نعم يفرض العقل لتصوير هذا الانقلاب أمرا مبهما عاما، هذه خلاصة ما ذكره هذا الحبر العلامة في تعاليقه. الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج‌1، ص: 317 و 318

 ( توضیحات متن اسفار : إنما استدعی هذا الانقلاب: هذا مفعول و انقلاب فاعل. اما در تعلیقه بر شفا همین عبارت را دارد اما گفته« انما استدعی هذا الانقلاب المادة» که انقلاب فاعل و ماده مفعول. پس عبارت اینجا افتادگی دارد.)

نقد کلمات سید سند توسط استاد فیاضی

قوله«ماهیة الشیء متأخرة عن موجودیتها»

أقول: صحیح أن موجودیة الوجود متقدمة علی موجودیة الماهیة لأن الوجود موجود بذاته و الماهیة موجودة بالوجود فهی فی الموجودیة معلولة للوجود علی ما مقتضی أصالة الوجود. و لکن تقدم الموجودیة علی الماهیة ممنوعة أی لا نسلم أن الموجودیة متقدمة علی نفس الماهیة و ذلک لأن الماهیة الممکنة تستوی نسبتها إلی الوجود و العدم فهی تقبل العدم کما تقبل الوجود. فالماهیة فی حال العدم ماهیة معدومة کما أنها فی حال الوجود ماهیة موجودة. إذن الماهیة لا تتأخر الوجود بل الماهیة ماهیة حتی حال العدم.

 (در نظر ما استاد فیاضی موجودیت وجود بر موجودیت ماهیت متقدم است. اما خود وجود بر خود ماهیت فی نفسه مقدم نیست زیرا حتی وقتی خدا ماهیتی را موجود نکرده و خلق نکرده بود، ممکن بوده است. انسانی که معدوم است ممکن بوده است. پس باید گفت ماهیت در ظرف عدم هم ماهیت است. پس موجودیت وجود بر موجودیت ماهیت مقدم است نه بر خود ماهیت فی نفسه که من حیث هی لیس إلا هی است و خودش متأخر از وجود نیست زیرا قبل از موجود شدن هم ماهیت است و ممکن است. سید سند می گفت که معدوم صرف ماهیت ندارد اما ما می گوییم که معدوم صرف معدوم است اما ماهیت دارد. مثل عنقا یا انسان قبل از خلق شدنش. عنقا یا انسان قبل از خلق شدنش ماهیت هستند اما این ماهیات موجود نیستند. بله اگر ماهیت بخواهد موجود شود، موجودیت وجود بر موجودیت ماهیت مقدم است به دلیل اصالت وجود. اما این غیر تقدم خود وجود بر خود ماهیت است. )

[1] قلت هذا ليس من انقلاب الحقيقة في شي‌ء و ذلك «1» لأن انقلاب الشي‌ء عبارة عن أن ينقلب ماهية شي‌ء من حيث هي هي إلى ماهية شي‌ء آخر بحسب المعنى و المفهوم- و هذا ممتنع لأن الماهية من حيث هي هي ليست إلا هي و كذا يمتنع أن ينقلب وجود ماهية إلى وجود ماهية أخرى من غير مادة مشتركة يتبدل عليها الصور بحسب الانفعالات المتواردة عليها أو ينقلب حقيقة بسيطة إلى حقيقة بسيطة أخرى. الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج‌8، ص: 368