درس اسفار استاد فیاضی
90/11/24
بسم الله الرحمن الرحیم
و السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الثانیة/ الفصل الثالث فی أن الوجود خیر محض/ اختلاف استاد با علامة در توضیح بیان آخوند/ بیان استدلال آخوند در اینکه وجود خیر محض است/ ج1/ ص 341
بیان علامة در توضیح دلیل آخوند و نقد استاد
قوله: «لأن معنی الخیر ما یؤثر عند العقلاء»
قال العلامة الطباطبایی: هذه إشارة إلی برهان المسأله من طریق تحلیل مفهوم الخیر و لکن الحق أن هذه الجملة استدلال علی أن القائل بأصالة الماهیة لا یجوز له دعوی أن الوجود خیر محض.
(دیروز گفتیم این جمله برهانی به شکل دوم است مبنی بر اینکه اگر کسی قائل به اصالت ماهیت باشد، نمی تواند وجود را خیر محض بداند. اما علامه طباطبایی می فرمایند برهان است بر اصل مسأله یعنی برهان است بر اینکه وجود خیر محض است. اما به نظر ما دلیل است بر اینکه قائل به اصالت ماهیت نمی تواند وجود را خیر محض بداند)
متن تعلیقة علامة:
( 2) إشارة إلى برهان المسألة من طريق تحليل معنى الخير و هو أن الطلب و الإرادة لا تتعلق بشي‌ء إلا بعد ترجحه على غيره بمرجح على ما سيتبين و المعنى الذي هو ملاك الترجح هو المسمى بالخير و به يتحقق اختيار المراد و يستوجب تعلق الإرادة و الشوق فالخير ما يؤثر على غيره و يشتاق إليه و يطلبه الموجودات و الخير إما خير مطلوب لذاته أو لأمر آخر مرتبط به و ينتهي إلى ما يطلب لذاته فهناك ما هو خير بالغير و ما هو خير بالذات أي ذاته عين المطلوبية لغيره و هو الذي يطلبه كل شي‌ء و ينتهي إليه كل غاية- و ليس إلا وجودا فإن العدم لا ذات له و الماهية غير أصيلة فالخير هو وجود و إذ كان لحوقه للوجود من دون حيثية تقييدية أصلا كان منتزعا من نفس حقيقة الوجود فالخير هو الوجود و الوجود هو الخير بالذات و ليس الشر إلا العدم. ط
استدلال آخوند بر اینکه وجود خیر محض است
و لکن یمکن أن یستفاد من مجموع ما ذکره الآخوند هنا استدلال علی أن الوجود خیر بالذات. و الصورة المنطقیة للاستدلال:
1 الخیر ما یطلبه الموجودات .
2 و ما یطلبه الموجودات إما وجود أو عدم أو ماهیة.
(این حملیة مرددة المحمول نیست بلکه قضیة منفصلة است. از حیث احتمال عقلی آنچه ما طلب می کنیم یکی از این سه تا باید باشد. ماهیت در بحث اصالت وجود یعنی غیر وجود از چیزهایی که می تواند موجود شود. بنابر این منظور ماهیت بالمعنی الأخص نیست بلکه معنای متوسط ماهیت است یعنی هر چیزی غیر از وجود. )
3 لکن الشقین الأخیرین من التالی باطل. أما الشق الأول فلأن:
4 العدم باطل الذات.
5 و لا شیء من باطل الذات بمطلوب. و أما الشق الثانی فلأن:
6 الماهیة من حیث هی لا موجودة و لا معدومة بل هی محض الاعتبار.
7 و کل ما لیس بموجود و لا معدوم فلیس بمطلوب.
8 و اتصاف الوجود بالمطلوبیة لا یحتاج إلی حیثیة تقییدیة بخلاف غیر الوجود أعنی الماهیة لأنها إنما تصیر مطلوبة إذا کانت موجودة.
9 و کل ما لا یحتاج فی اتصافه بوصف إلی حیثیة تقییدیة فهو متصف بذلک الوصف بالذات.
إذن: الوجود هو الخیر بالذات.
فإذا تحقق أن وجود كل شي‌ء هو نحو ظهوره
[1]
بإفاضة نور الوجود عليه من القيوم الواجب بالذات المنور للماهيات و مخرجها من ظلمات العدم إلى نور الوجود- فالخير بالحقيقة يرجع إلى حقيقة الوجود
[2]
سواء كان مجردا عن شوب الشرية- التي هي عبارة إما عن قصور الوجود و نقصانه في شي‌ء من الأشياء
[3]
أو فقده و امتناعه رأسا أو لا يكون
[4]
فالشر مطلقا عدمي إما عدم ذات ما أو عدم كمال و تمام في ذات ما
[5]
أو في صفة من صفاته الكمالية الوجودية
[6]
فالشر لا ذات له أصلا.
و أما الماهيات الإمكانية و الأعيان الثابتة
[7]
في العقول فهي في حدود أنفسها لا يوصف بخيرية و لا شرية لأنها لا موجودة و لا معدومة باعتبار أنفسها و وجودها المنسوب إليها على النحو الذي قررناه مرارا خيريتها و عدمها شريتها.
فالوجود خير محض و العدم شر محض.
[1] منظور ظهور خدا نیست که وحدت وجود از آن استفاده شود بلکه منظور این است که هر چیزی خودش ظاهر شود.
[2] در برابر مفهوم وجود.
[3] چه کمال اول و چه کمال ثانی باشد. شریت گاهی در کمالات اولیه است مثل اینکه صورت نوعیه ای را ندارد. و گاهی کمال ثانوی است مثلا با وجود صورت نوعیة، استحکام و قوت ندارد. مثلا دانه الان کمال نبات را ندارد یعنی این کمال اول را ندارد. و گاهی درختی است که تازه کاشته شده که به راحتی کنده می شود. این کمال ثانی را ندارد.
[4] عطف به «سواء کان» است و باید چنین باشد«أم لم یکن»
[5] منظور عدم کمال أول است.
[6] منظور عدم کمال ثانی است.
[7] ماهیات در صورتی مساوی با اعیان ثابتة می شود که ماهیت معنای اخص نباشد.
