موضوع: السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الثانیة/ الفصل الثامن في أن المعدوم لا یعاد‌ / بیان آخوند در اینکه تکرر عدم شیء بعینه محال است و اینکه عدم شیء نیز واحد است و نقد استاد فیاضی/ج1/ ص 354

 تکرر عدم شیء واحد بعینه محال

 (آخوند گفت همان طور که وجود شیء بعینه تکرار نمی شود، عدمش نیز تکرار نمی شود. این بیان آخوند درست است اما آخوند از این نتیجه گرفت که پس عدم شیء نیز امر واحد است. اما این نتیجه آخوند درست نیست.

 بعینه صفت عدم است. همانطور که در اعادة معدوم، بعینه صفت وجود است.

 همانطور که تکرر وجود محال است و آخوند می گوید نزدیک به بدیهی است، تکرر عدم نیز محال است و نزدیک به بدیهی است. زیرا اگر بعینه است یعنی خودش است و اگر تکرر است یعنی دو تا است. پس این محال است. )

 دلیل اول

 و هو بدیهی لأن التکرر یقتضی التغایر و الاثنینة ؛و العینیة تنافیهما. و یمکن الاستدلال علیه بالدلیل الثانی الذی ذکرناه فی استحالة تکرر الوجود. فنقول:

 1 لو تکرر عدم شیء واحد بعینه، لکان العدم المتکرر نفس العدم المبتدأ لأن المفروض أن المتکرر عین المبتدأ.

 2 و لو کان العدم المتکرر عین العدم المبتدأ، لم یکن تغایر بین العدم المبتدأ و العدم المتکرر.

 3 و لو لم یکن تغایر بین العدم المبتدأ و العدم المتکرر، لم یکن العدم المبتدأ و العدم المتکرر اثنین. لأن الاثنینیة تقتضی التغایر.

 4 و لو لم یکن العدم المبتدأ و العدم المتکرر اثنین، لم یکن تکرر لأن التکرر یستلزم الاثنینیة.

 5 لکن التالی باطل لأنه خلف الفرض.

 و لا یخفی أن ما یثبته الدلیل هو استحالة عینیة عدم المتکرر و العدم المبتدأ. أی یکون قولنا «بعینه» تأکیدا لقولنا«عدم» لا لقولنا«شیء» لأنه لو کان تأکیدا لقولنا«شیء» لم یثبت الملازمة فی المقدمة الأولی.

 دلیل دوم

 و أیضا یمکن الاستدلال علیه بالدلیل الثالث الذی ذکرناه فی استحالة تکرر الوجود

 1 لو تکرر عدم شیء واحد بعینه، لکان العدم المتکرر نفس العدم المبتدأ لأن المفروض أن المتکرر عین المبتدأ.

 2 و لو کان العدم المتکرر عین العدم البتدأ ، لکانت حیثیة الابتداء عین حیثیة التکرر فی الواقع. لأن الابتداء مجهول و التکرر لازم. فواقع الابتداء عین المبتدأ و واقع التکرر عین المتکرر. فإذا کان المبتدأ عین المتکرر، لزم کون الابتداء عین التکرر.

 3 و لو کانت حیثیة الابتداء عین حیثیة التکرر فی الواقع، لکانت حیثیة عدم المسبوقیة بالعدم نفس حیثیة مسبوقیة بالعدم.

 4 لکن التالی محال لأنه اجتماع النقیضین عدم المسبوقیة بشیء و المسبوقیة به - .

 إذن : لا یتکرر عدم شیء واحد بعینه.

 و ما ذکرناه فی الدلیل الأول جار فی هذا الدلیل أیضا.

 تبصرة (اشکال استاد فیاضی بر آخوند)

 لا ریب فی أنه إذا استحال تکرر وجود شیء واحد بعینه، ثبت أن لکل شیء وجودا واحدا. لأنه لو کان له وجودان، لزم تکرر شیء واحد بعینه. و الآخوند قدس الله سره توهم مثل ذلک فی العدم فزعم أنه إذا استحال تکرر عدم شیء واحد بعینه، ثبت أن لکل شیء عدما واحدا. و من هنا تراه سوی بین الوجود و العدم فی ذلک فی صدر الفصل.

 و لکن لا یخفی علیک أن وجود الشیء نفسه و عینه. فإذا استحال تکرر وجود شیء واحد بعینه، کان جعل قولنا «بعینه» تأکیدا لقولنا «وجود» مساوقا لجعله تأکیدا لقولنا «شیء». و هذا بخلاف «عدم الشیء» . فإن عدم کل شیء نقیضه و مقابله . فإذا استحال تکرر عدم شیء واحد بعینه، لم یکن جعل قولنا«بعینه» تأکیدا لقولنا «عدم» مساوقا لجعله تأکیدا لقولنا «شیء». فالذی اثبته الدلیل کما ذکرناه إنما هو استحالة عینیة عدم المتکرر للعدم المبتدأ. و لم یثبت استحالة وجود عدمین لشیء واحد بعینه.

 (وجود هر چیزی خود آن شیء است. پس فرقی نیست که بعینه تأکید وجود باشد یا تأکید شیء باشد. اما در عدم اینچنین نیست. پس اینکه عدم شیء تکرار نمی شود، ملازمه ای ندارد با اینکه هر شیء یک عدم دارد. اما آخوند از اینکه تکرار عدم شیء بعینه محال است نتیجه گرفته است که پس هر شیء یک عدم بیشتر ندارد. اما اولا این نتیجه گیری آخوند درست نیست و ثانیا خود حرف نیز در نظر ما باطل است. در نظر ما بین عدم ازلی شیء و عدم شیء بعد از وجودش تفاوت است. در جلسه آینده این نظر را بیشتر توضیح خواهیم داد.)