درس اسفار استاد فیاضی

91/09/11

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الثانیة/ الفصل الثامن في أن المعدوم لا یعاد‌ / استبصارات تنبیهیة/ بداهت امتناع اعادة معدوم/ج1/ ص 356
 استبصارات تنبیهیة
 بدیهی بودن امتناع اعادة معدوم
 قال بعضهم الحکم بامتناع اعادة المعدوم بدیهی
 («حکم» لفظ مشترک است. گاهی به معنای ایجاب و سلب است. و گاهی به معنای محمول است مثلا می گویند مناسبت حکم و موضوع. اما حکم در اینجا به معنای تصدیق است. علم حصولی به تصور و تصدیق تقسیم می شود و هر کدام یا بدیهی است یا نظری. به تصدیق حکم هم گفته می شود. تصدیق یعنی فهم صدق قضیة. )
 اختلفت کلماتهم فی هذا المقام.
 1 و تارة یطلقون البداهة کالشیخ فی الشفا/ فصل پنجم از مقالة اول/ ص 48 طبع استاد حسن زاده [1]
 (شیخ در شفا گفته است این حکم بدیهی است اما مشخص نکرده اند کدامیک از اقسام بدیهی است.
 فیلسوف می گوید عود محال است نه اینکه اعادة محال باشد. به عبارتی این کار نشدنی است نه اینکه فاعل نتواند این کار را انجام دهد و مشکل در قدرت فاعل باشد.)
 2 و أخری یصرحون بأنه بدیهی أولی کالمصنف فی تعلیقاته علی الشفا/ ج1/ ص 137 [2]
 3 و بعضهم یصرح بأنه من الفطریات أی قضایا قیاساتها معا. کالعلامة الطباطبایی فی الفصل 12 من المرحلة 1 من بدایة الحکمة. [3]
 (در فطریات به جای اینکه فکر به سراغ معلومات برود و در میان معلومات بگردد و قیاس را پیدا کند، خود قیاس به ذهن می آید و در ذهن حاضر می شود. به عبارتی ممکن است چیزی قیاس داشته باشد اما بدیهی باشد. به همین دلیل بدیهی دو قسم است. مطلق و نسبی. بعضی بدیهیات برای همه بدیهی است و بعضی فقط برای بعضی بدیهی است مثل فطریات و حدسیات که فقط برای بعضی بدیهی است.
 استدلال فطری امتناع اعادة معدوم به این شکل است: المعدوم باطل و الباطل لا یعاد.
 اولی و فطری قسیم هم اند. حال کدام قول درست است؟ فطری است یا اولی؟ اگر قسیم هم اند، یا فطری است یا اولی.)
 و الجمع القولین الثانی و الثالث بأن:
 البدیهی علی قسمین: مطلق و نسبی. فربما یکون تصدیق أولیا عند شخص لأنه یکفی عنده فی التصدیق تصور أجزاء القضیة و یکون نفس ذلک التصدیق فطریا عند آخر لأنه یصدق بالالتفات بقیاس حاضر فی الذهن.
 (علم وابسته به عالم است. اگر عالم به قیاس نیاز داشت، فطری است و اگر عالم به قیاس احتیاج نداشت، اولی است. پس بدیهی و نظری وابسته به عالم نیز هست و نمی توان گفت قضیة فی حد نفسه یا بدیهی است یا نظری است. بلکه باید دید حالت عالم چگونه است. پس این قول که قضایا فی نفسه یا بدیهی اند یا نظری درست نیست بلکه باید دید نسبت به چه عالمی مطرح است.
 این وجه جمعی که ما استاد فیاضی اینجا بیان کردیم، وجهی است که به ذهن ما رسید برای جمع بین این دو قول. اما به نظر می رسد مشکل همچنان باقی است و در اینکه یک شیء هر بدیهی أولی باشد و هم فطری جای بحث بیشتری وجود دارد. زیرا أولیات از قضایای بدیهی مطلق هستند. اگر چیزی بدیهی اولی باشد، صرف تصور موضوع و محمول و نسبت ، کافی است برای تصدیق به آن. پس اگر بدیهی اولی باشد و موضوع و محمول و نسبت تصور شده باشد، دیگر جایی برای فطری بودن نیست زیرا قضیة فطری به قیاس احتیاج دارد.
 به نظر می رسد کلام آخوند درست است که امتناع اعادة معدوم امری بدیهی اولی است زیرا اگر اعادة شود دیگر خودش نیست. پس بدیهی اولی است.)
 و هاهنا استبصارات تنبيهية
 ذكرها شيوخ الفلسفة العامية [4] و رؤساؤهم في زبرهم- يناسب أهل البحث و يكفي لصاحب الطبع المستقيم إذا لم يعرضه آفة من العصبية و اللجاج بل الحكم بامتناع إعادة المعدوم بديهي عند بعض الناس [5] كما حكم به الشيخ الرئيس و استحسنه الخطيب الرازي حيث قال [6] كل من رجع إلى فطرته السليمة و رفض عن نفسه الميل و العصبية شهد عقله الصريح بأن إعادة المعدوم ممتنع الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج‌1، ص: 356


[1] «علی أن العقل یدفع هذا دفعا لا یحتاج فیه إلی بیان، و کل ما یقال فهو خروج عن طریق التعلیم». شفا/ الهیات/ ص 48 طبع استاد حسن زاده. منظور از اینکه خارج از طریق تعلیم است این است که تعلیم و تعلم نسبت به اموری است که نظری است و شخص نمی داند اما اموری که بدیهی است، احتیاج به تعلیم و تعلم ندارد و حداکثر محتاج تنبیه است.
[2] و أعلم أن هذه المسأله أی قولنا«المعدوم لا یعاد» بدیهیة أولیة بعد تذکر معنی الوجود والعدم و الاعادة
[3] و قد عد الشیخ «امتناع اعادة المعدوم» ضروریا، و هو من الفطریات لقضاء الفطرة ببطلان شیئیة المعدوم، فلا یتصف بالإعادة
[4] در برابر فلسفه متعالیة که مخصوص خواص است. حکمت متعالیة را بدون عرفان نمی توان فهمید و اهل عرفان جزء خواص هستند.
[5] این عبارت می رساند که بدیهی نسبی هم هست.
[6] حیث قال ظاهرش این است به فخررازی بر می گردد. اما خود فخر از قول شیخ بیان می کند. پس قول برای شیخ است نه فخررازی

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo