درس اسفار استاد فیاضی

92/07/29

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: السفر الأول/ المسلک الأول/ المرحلة الثانیة/ الفصل 12 فی أن المتوقف علی الممتنع بالذات لا یلزم أن یکون ممتنعا بالذات/ وهم و إزاحة/ بررسی دلیل تناهی زمان مستلزم عدم تناهی زمان بودن/ الاسفار/ ج1/ ص386
 خلاصه جلسه قبل:
 (آخوند: استلزام بین شیء و نقیضش محال است. اشکال: در قیاس خلف ممکن است. جواب: قیاس خلف اصلا به این مسأله ربطی ندارد چون در قیاس خلف استلزام هست بین اثبات شیء و بطلان نقیضش.)
 و ما اعترض به المتعرض من أن تناهی الزمان یستلزم عدم تناهیه،
 لأن:
 1 لو کان الزمان متناهیا لتقدم علیه أو تأخر عنه بالزمان علی سبیل منع الخلو
 2 و لو تقدم علیه أو تأخر عنه عدمه بالزمان لثبت الزمان قبل وجوده أو بعده
 3 و لو ثبت الزمان قبل وجوده أو بعده لوجد الزمان حین عدمه
 4 لکن التالی محال؛ لأنه اجتماع النقیضین
 فیه أن المقدمة الأولی ممنوعة لأنه یکفی فی تناهی الزمان تقدم عدمه علیه أو تأخره عنه بالدهر فعدمه الدهری یکفی فی تناهیه
 مضافا إلی أن عدمه الذاتی أیضا حاصل قبل وجوده و ذلک لأن الحکماء یقولون إن الممکن الموجود حادث ذاتی لما أنه موجود بعلته و فی حد نفسه لیس له وجود بل معدوم فهو بذاته معدوم و بعلته موجود و ما بالذات أقدم من ما بالغیر.
 (لذا میگوییم هر ممکنی حادث ذاتی است یعنی همین حالا که موجود است عدمش هم همراهش هست چون وجودش به علت است نه به ذات.)
 فکل ممکن له عدم مجامع لوجوده زمانا سابق علیه ذاتا، فإذا کان الشیء معدوما حال وجوده فهو قبل وجوده أیضا معدوم بذاته [1] .
 (توجه: این دلیل ربطی به ادعای قدیم بودن ماده و حرکت -که بر اساس قاعده ی استحاله تخلف معلول از علت تامه اثبات شده- ندارد وگرنه دلیل جداگانه ای نبود.)
 فکان الأولی أن یقول [2] بدل قوله: إن تناهی الزمان یستلزم عدم تناهیه: إن تقدم عدم الزمان علیه أو تأخره عنه یستلزم وجوده.
 و علیه فیحذف المقدمة الأولی للاستدلال فیقول:
 (یعنی از مقدمه ی دوم شروع میکرد)
 لو تقدم علی الزمان أو تأخر عنه عدمه بالزمان لثبت الزمان قبل وجوده أو بعده
 فینتج أن الزمان لا یتقدم علیه عدمه و لا یتأخر علیه عدمه بالزمان.
 (این استدلال میخواهد اثبات کند که نمیشود قبل از زمان عدم زمانی اش باشد و یا بعد از زمان عدم زمانی اش باشد، و همچنین نمیخواهد عدم تناهی زمان را اثبات کند.)
 و لکن لا یخفی علیک أنه لا یثبت بذلک مقصود المستشکل [3] لأن عدم الزمان لم یستلزم وجود الزمان بل عدمه الزمانی استلزم وجود الزمان و هذا من قبیل استلزام وجود الکل وجود الجزء أو استلزام وجود المشروط وجود الشرط و لیس من استلزام عدم الشیء وجوده [4] و بعبارة أخری أخذ الزمان جزءا للموضوع أو شرطا له هو الذی أوجب وجود الزمان لا نفس الموضوع الذی هو عدم الزمان. فالزمان أوجب الزمان لا عدم الزمان أوجب الزمان.
 جمع بندی:
 اصلا اشکال وارد نیست چون از عدم زمان وجود زمان لازم نیامد بلکه از «زمانی» که در کنار عدم گذاشت -عدم با شرط زمانی بودن- وجود زمان را نتیجه گرفت.


[1] مرحوم میرداماد در کتاب قبسات اش سعی در اثبات عدم دهری دارد تا بر اساس آن حدوث زمانی را اثبات کند.
[2] مستشکل
[3] شیء مستلزم نقیضش باشد
[4] این شد استلزام وجود زمان، وجود زمان را، نه عدم زمان، وجود زمان را. زیدِ با لباس هر جا که باشد با لباس است.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo