درس خارج اصول استاد مهدی گنجی

موضوع: وضع هیئات /وضع /مقدمات علم اصول

1وضع هیات

1.1خلاصه بحث جلسه قبل

مرحوم اخوند فرمود که بعید نیست اخبار و انشاء مثل حروف و اسماء معنای واحدی داشته باشند و تنها اختلاف انها در داعی است که این نیز از کیفیات استعمال است اگر داعی بر استعمال حکایت باشد اخبار است واگر داعی ایجاد باشد انشاء میشود و حکایت و ایجاد جزء موضوع له نیست

حاصل اشکالی که بر ایشان وارد شد عبارت بود از اینکه اگر موضوع له اخبار و انشاء واحد باشد استعمال هر کدام به جای دیگری و لو مجازا درست باشد در حالی که استعمال انها و لو مجازا به جای یکدیگر غلط است البته ما گفتیم که غالبا غلط است ولی مرحوم خویی گفته بود که در همه جا استعمال به جای یکدیگر غلط است.

بعد اشکالی بر مرحوم اغا ضیا وارد شد که چون مربوط به بحث انشاء است الان به بیان ان نمیپردازیم. اکنون بحث میکنیم که اگر معنای اخبار و انشاء متفاوت است و قول مرحوم اخوند درست نیست باید بحث شود که معنای جمله های اخباری چیست؟

1.2مرحله اول: معنا جمله خبریه

1.2.1نظریه اول

مشهور گفته اند که جمله خبریه برای ثبوت نسبت و با لا ثبوت نسبت در خارج وضع شده است و دلیل انها نیز تبادر است و تبادر نیز علامت حقیقت است مثلا در «زید قائم» ثبوت قیام برای زید به ذهن خطور میکند.

1.2.1.11-تفسیر ثبوت و معنای تصدیق

اینکه گفته میشود جمله خبریه دلالت بر ثبوت دارد در مقابل جمله انشائیه و مرکب ناقص است که درجمله انشائیه ثبوت ایجاد میشود نه اینکه دلالت بر ثبوت کند و همچنین در مرکب ناقص دلالتی بر ثبوت نسبت وجود ندارد مثلا گفته میشود «علم زید» که ثبوت نسبت در کار نیست.بله مرکب ناقص اصل نسبت را میفهماند

بضعی توهم کردندکه مقصود از ثبوت نسبت، ثبوت تصدیقی است یعنی جمله خبریه وضع شده است تا علم به ثبوت نسبت بین دو طرف ان پیدا شود فلذا گفته اند که نسبت در جمله خبریه تصدیقی است ولی در مرکب ناقص تصدیق به نسبت وجود ندارد.

این توهم باطل است بعضی اینگونه جواب داده اند که و لو اینکه جمله خبریه دلالت بر تصدیق نسبت نمیکند ولی قابلیت تصدیق را دارد در مقابل مرکب ناقص که چنین قابلیتی را ندارد. ولی به نظر ما این حرف غلط است این که به مشهور نسبت دادند یا مشهور گفته اند. چون تصدیق فعلی به جمله خبریه به واسطه قرائن خارجیه است و خود جمله دلالت بر این تصدیق نمیکند و علماء گفته اند که جمله خبریه احتمال صدق و کذب را دارد و قوام جمله خبریه به صدق نیست.

1.2.1.1.1معنای تصدیق در کلام مشهور

پس چرا علما گفته اند که معنای جمله خبریه تصدیقی است؟

مراد مشهور از این کلام این است که یک معنای تصدیقی و تام دارد نه تصدیق به معنای این باشد که صدق باشد یعنی در مرکبات ناقص ثبوت تصور میشود ولی تام نیست و تصور اسناد است مثلا تصور علم برای زید است نه اینکه حکم به تحقق نسبت باشد ولی در مرکبات تام تصور ثبوت تام است و حکم به تحقق نسبت میشود نه اینکه در خارج این گونه است.

به عبارت دیگر، وقتی گفته میشود «زید قائم» خود زید و قائم و نسبت بین انها هر کدام یک مدلول تصدیقی دارند و این مطلب از مقام تفهیم فهمیده میشود نه اینکه وضعی باشد و مراد مشهور از تصدیقی این معنا نیست چون هر مفردی نیز این معنا را دارد بلکه مراد انها این است که در مرکبات ناقص یک تصور ساذج وجود دارد ولی در مرکبات تام حکمی در ان نیز وجود دارد.

پس فرق بین مرکبات تام و ناقص این مطلب شد که مدلول جملات خبریه، تام و تصدیق است و معنای تصدیق این شد که حکم به تحقق نسبت میشود نه اینکه منظور از تصدیق به معنای صدق و یا قابلیت صدق باشد و مدلول جملات ناقص چنین حکمی وجود ندارد و تصور ساذج و بدون حکم است.

1.2.1.22-نسبت

اینکه مشهور در تعریف جملیه خیریه گفتند ثبوت نسبت .... است اشکالی مطرح میشود و ان این است که در جمله خبریه لااقل در جلمه اسمیه نسبتی وجود ندارد وقتی گفته میشود «زید قائم» نسبتی در کار نیست بلکه جمله اسمیه برای هو هویت وضع شده است و هو هویت ضد نسبت است و اثنینیت را اقتضاء میکند پس نسبت در جمله اسمیه وجود ندارد و نباید گفته شود که جمله خبریه دلالت بر ثبوت نسبت ...... میکند

1.2.1.2.1اوسعیت معنای نسبت

ولی به نظر ما این اشکال از باب خلط مباحث است اینکه در جمله اسمیه هو هویت است درست است ولی اینکه مشهور میگویند جمله خبریه عبارت از ثبوت نسبت ..... است مراد انها از نسبت معنای اوسعی است که شامل هو هویت نیز میشود که هو هویت نیز یک نسبتی است و میگویند هو هویت یک نستبی است و ان ارتباط هو هویت محقق است در مقابل مرکبات ناقص که ان ارتباط محقق نیست

1.2.1.33-فی الخارج

اینکه مشهور جملیه خبریه را به ثبوت نسبت درخارج تعریف کردند مرحوم خویی فرموده است که چه بسا در مواردی از جمله های خبریه نسبتی در خارج وجود ندارد مثلا شریک الباری ممتنع در خارج نستبی ندارد و اصلا ممتنع است چگونه نسبت پذیر است؟ و نباید جمله خبریه را به ثبوت نسبت در خارج معنا کرد

1.2.1.3.1خلط بین معنای خارج

به نظر ما این ادعا درست نیست و این اشکال مانند همان اشکالی است که به محقق اصفهانی کرده بود و درانجا فکر کرده بود که موضوع له حروف وجود ربطی است فلذا به محقق اصفهانی اشکال میکرد و جواب داده شد که حرف محقق از باب تشبیه است و در اینجا نیز گفته میشود که مراد از از خارج در کلام مشهور خارج عینی نیست بلکه مراد از خارج وعاء ان نسبت است یعنی فلان نسبت در ان وعائی که متکلم به لحاظ ان وعاء حرف میزند ثابت است و در مثال شریک الباری دلالت دارد بر اینکه این نسبت واقع است در مقابل اینکه گفته شود شریک الباری لا ممتنع. و این مثال حکایتگری از ثبوت نسبت امتناع به شریک الباری است. میخواهد بگوید که این جمله یک واقعیتی است که صرف فرض نیست. پس ایشان فی الخارج را به تحقق خارجی معنا کرده باشد درست نیست بلکه مراد از خارج اوسعیت دارد.

و اینکه معنای جمله خبریه را مقید به فی الخارج کرده اند به خاطر این مطلب بوده است که انشاء را خارج کنند چون در انشاء خارجیت ندارد قبل از تکلم و حکایتگری از خارج ندارد قبل از تکلم.