درس خارج اصول استاد مهدی گنجی

موضوع: تصوریر نزاع بنا بر عدم قول به حقیقت شرعیه /صحیح و اعم /مقدمات علم اصول

خلاصه مباحث گذشته:

بحث از حقیقت شرعیه در جلسه گذشته تمام شد و نوبت به بحث از صحیح و اعم رسید. بحث عبارت است از اینکه ایا الفاظ شرعیه اعم از عبادات و معاملات برای صحیح از انها وضع شده است یا برای مطلق ان ها شده است. مرحوم اخوند قبل از ورود به بحث به بیان مقدماتی میپردازند که مقدمه اول عبارت است از اینکه بنا بر اینکه حقیقت شرعیه نداشته باشیم دیگر وضعی باقی نمیماند تا بحث شود برای صحیح وضع شده است یا برای اعم وضع شده است. بعد ایشان به تصویر نزاع پرداختند.

1مقدمه دهم: صحیح و اعم

1.1تصویر نزاع بنا بر عدم قول به حقیقت شرعیه

بحث در مقدمه اول بود و ان عبارت بود از اینکه ظاهر عنوان این نزاع مختص به قول به حقیقت شرعیه است چون در عنوان ان گفته اند که ایا اسامی عبادات و معاملات وضع شده است برای صحیح یا برای اعم وضع شده اند و ظاهرش این است که یک وضعی و یک تسمیه ای صورت گرفته است و نزاع در حدود ان است.

1.1.1اختصاص نزاع به قبول کنندگان حقیقت شرعیه

بعضی توهم کرده اند که این عنوان درست است و این بحث بنا بر قول به منکرین به حقیقت شرعیه جاری نیست اعم از اینکه قائل به مجاز بشوند یا قول به حقیقت لغویه داشته باشند چون کسانی که میگویند استعمالات شرعی مجازی است استعمال الفاظ در غیر معنای حقیقی مجازی است چه ان معنای مجازی صحیحی باشد یا اعمی باشد.

1.1.1.1تصویر نزاع مرحوم شیخ بنا بر مجازی بودن استعمالات شارع و تصویر نزاع مرحوم اخوند

مرحوم شیخ انصاری نزاع را بر مبنای مجازیت تصویر کرده است [1] و بر مبنای حقیقت لغویه به مشکل بر خورد کرده است ولی مرحوم اخوند بنا بر هر دو نظر تصویر نزاع را انجام داده است ولی میفرماید[2] برای قول دو طرف مثبتی ندارد لذا وجهی ندارد که این بحث را مطلق قرار بدهیم و همان عنوان نزاع درست است.

بنا بر مبنای مجازیت گفته میشود که اصل در کلام شارع این بوده است که مثلا شارع الفاظ را صحیح استعمال میکرده است واگر اعم را اراده میکرد قرینه ای اضافه میاورد و قرینه معینه را میاورد. ایا اصل اراده معنای صحیح است یا اصل اراده معنای اعم است. ولی این مطلب قابل اثبات نیست ما از کجا میفهمیم که شارع اول اعتبار علاقه بین معنای لغوی و صحیح کرده است یا بین معنای لغوی و اعمی کرده است؟ علاوه بر این شارع چنین اصلی را مراعات کرده است یا خیر؟ پس تصویر نزاع ممکن است ولی مثبت ندارد. همچنین بنا بر مسلک باقلانی تصویر نزاع این گونه است که وقتی شارع اراده تفهیم معانی شرعیه کرده است و وقتی دوال دیگری را اورد برای صحیح ان دوال را اورده است یا برای اعم ان دوال را اورده است و اگر غیر اعم را اراده میکرده است دوال دیگری علاوه بر این دوال میاورد. اما از کجا میشود کشف کرد که دوال اورده شده برای همه شرایط و اجزا بوده است و یا برای اعم بوده است و فی الجمله بوده است؟ علاوه بر این از کجا کشف میشود که بنا شارع بر همین منوال بوده است؟ پس تصویر نزاع ممکن است ولی مثبتی ندارد. فلذا مرحوم اخوند میفرماید عنوان نزاع درست است و این بحث از متفرعات بحث حقیقت شرعیه است.

1.1.1.1.1نکته ای از کلام مرحوم شیخ

مرحوم شیخ[3] در تصویر نزاع بنا بر قول به عدم حقیقت شرعیه سبک المجاز علی المجاز معنایش این است اول یک لفظی را در یک معنای مجازی استعمال میکنیم بعد یک معنای مجازی دیگری که با این معنای مجازی مناسبت دارد در نظر میگیریم و لفظ را در ان معنای مجازی دیگر استعمال میکنیم. این نوع استعمالات بعید است در ما نحن میگویم که تنزیل صورت گرفته است یعنی شارع

1.1.2اختیار دو راه برای تصویر نزاع بنا بر انکار حقیقت شرعیه

1.1.2.11-تصویر نزاع مرحوم نائینی بنا بر انکار حقیقت شرعیه

1.1.2.22-راه دیگری برای تصویر نزاع

نظر استاد در مقدمه اول: ولو اینکه ظاهر عنوان اخصاص بحث به حقیقت شرعیه است ولی این بحث اعم است و شامل کسانی که منکر حقیقت شرعیه هستند به دو راه میشود. اما راه حل مرحوم اخوند و شیخ همان طوری که مثبتی نداشت ثبوتا نیز صدورش از شارع احتمال ندارد

1.2مقدمه دوم: معنای صحیح و اعم

مرحوم اخوند فرموده است[4] که صحت و فساد به معنای تمامیت و عدم تمامیت است و همان معنای لغوی وعرفی ان مراد است و بعید است که خواص الفاظی را که طرح کنند و انسلاخ از معنای لغوی وعرفی کرده باشند و در اینجا صحیح به معنای تمام و فساد به معنای عدم تمامیت است. و منظور از اعم واجد شرایط است چه صحیح باشد و چه ناقص باشد. اینکه فقهاء گفته اند صحیح عبارت است از اینکه نیاز به اعاده نداشته باشد تفسیر به لازمه صحت است نه خود صحت. و تفسیر به لازم نیز متعارف است. و در همه علوم و استعمالات هم همين معنا منظور است. منتها از آنجا كه هر علمى از صحت و فساد، غرض و هدفى را تعقيب مى‌كند و يك چيز برايش مهم است و مقصد اصلى او را تأمين مى‌كند، مثلاغرض فقيه آنست كه وضع فعل اختيارى مكلف را روشن سازد كه آيا اعاده لازم است يا خير؟ قضاء لازم است يا نه؟ لذا در مقام تعريف به اين غرض توجه نموده و بر اساس آن تعريف مى‌كند. هدف متكلم آنست كه از احوالات مبدأ و معاد بحث كند لذا به مقتضاى غرضش آن تعريف را عرضه مى‌كند، و هكذاطبيب در علم طب. لذا به همان هدف و غرض و لازم تفسر كرده وگرنه ملزوم يا اصل معناى صحت يعنى تماميت همه جا يكى است.