درس خارج اصول استاد مهدی گنجی

موضوع: بررسی اقوال /استعمال لفظ در بیشتر از یک معنا /مقدمات علم اصول

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در استعمال لفظ در اکثر از معنا بود که گفته شد عمده بحث باید متمرکز بر کلام مرحوم اخوند شود و ایشان فرمود تحلیل استعمال همان فانی کردن لفظ در معنا است که در این صورت محال است که یک لفظ در دو معنا فنا باشد. حال به کلام ایشان میپردازیم

1استعمال در بیشتر از یک معنا

1.1کلام محاضرات

1.1.1ابتنا بحث استعمال بر وضع

اینکه حقیقت استعمال چیست مبتنی بر این است که ببینیم که حقیقت وضع چیست؟ تا معلوم شود که حقیقت استعمال چیست؟ اگر مبنای ما در وضع این باشد که تنزیل بشود لفظ به منزله معنا (در مقابل مبنای جعل ملازمه و همچنین مبنای تعهد) در این صورت استعمال همان افنا لفظ در معنا است یعنی واضع کارش مقدمه استعمال ما است اگر واضع گفت لفظ را در این معنا وضع کردم یعنی ان را به منزله معنا قرار دادم اما اگر حقیقت وضع غیر از این مبنا باشد دیگر افنا در کار نیست یا ملازمه است و یا طبق تعهد افنایی در کار نیست.

1.1.1.1عدم ابتنا بحث استعمال بر بحث وضع

اولا این ادعا درست نیست اینکه وضع مقدمه استعمال است درست است و شکی در ان نیست ولی اینکه حقیقت استعمال منوط به حقیقت وضع باشد درست نیست بلکه مقدمه اعدادیه است ممکن است واضع همان کار تنزیل را کرده باشد ولی مستعمل در مقام استعمال ان را مبرز قرار بدهد و ان را علامت قرار بدهد و همچنین عکس ان نیز صحیح است و هیچ ملازمه ای بین حقیقت وضع و حقیقت استعمال نیست و هر دو عملیات جداگانه هستند هر چند که ارتباطی بین انها وجود دارد چناچه مرحوم اخوند در بحث وضع میفرماید وضع یک نوع ارتباط است ولی در اینجا که بحث استعمال است میفرماید افنا است پس ربط هست ولی ابتنا نیست.

1.1.1.1.1حقیقت استعمال

برای بدست اوردن حقیقت استعمال باید عمل خودمان را تحلیل کنیم تا به حکم مساوی بودن حکم امثال یک حکم کلی بدست بیاوریم ما در ارتکازمان افنا را یافت نمیکنیم و مستعملین الفاظ را به کار میبرند و شان الفاظ شان مرائی نیست و خلاف ارتکاز است بلکه لفظ و معنا دو وجود است و هر دو لحاظ میشود و دقت در گزینش الفاظ میکند و الفاظ فانیات نیستند و مغفولات نیستند ولو اینکه الی هستند ولی این گونه نیست که از ان غافل باشیم نظیر علم اصول که الی است ولی خودش به تنهایی لحاظ میشود پس منظور از الی بودن این است که هدف خودش نیست بلکه دیگری است.

پس الفاظ مجرد مبرزات هستند و اشکالی ندارد که یک لفظ ابراز شود و چند معنا اراده شود. ولی ابراز یک معنا به دو لفظ کار همه نیست بلکه کار انسان های تیز هوش هستند

1.2ادعای صاحب قوانین

در مقام وضع لغات الفاظ وضع شده اند برای معنای به قید وحدت. زید برای این شخص وضع شده به قید اینکه فقط همین هیکل اراده شود پس جایز نیست که لفظ را در متعدد استعمال شود مثلا عین برای جاریه وحدها و عین برای چشمه وحدها وضع شده است و تخطی از قول لغوی جایز نیست.

1.2.1جواب مرحوم اخوند

این ادعا بدون دلیل است زیرا اولا دلیل وضع تبادر است و تبادر ان قید را افاده نمیکند تا ایشان این حرف را نمیزند هیچ کس ان را نمیدانست اشکال ایشان در این بوده است که خلط بین مفهوم و مصداق کرده است اینکه معنا یکی بوده است خلط کرده است بین اینکه ان شرط وضعش بوده است

بله وقتی واضع کار وضع را انجام میداد در حال وحدت بوده است ولی شرطش نبوده است

ثانیا بر فرض که ادعای مرحوم قمی درست باشد اما واجب نیست که از ان تبعیت شود.

1.3کلام صاحب معالم

ایشان فرموده است که در مفرد این استعمال درست نیست اما در تثنیه و جمع مشکلی ندارد زیرا تثنیه و جمع در قوه تکرار مفرد است میخواسته چند بار ان را تکرار کند یک لفظ اورده است که ان را افاده کرده است و از عین اول اراده باکیه شود و از عین دوم جاریه اراده شود

1.3.1جواب مرحوم اخوند

معنای تثنیه و جمع عبارت است از تعدد ما ارید من المفرد یعنی دو چیز از ان چیزی که از مفرد اراده شده است اگر منظور از مفرد جاریه است باید از بقیه نیز همان باشد پس حکم همان مفرد را دارد

ان قلت:در اعلام شخصیه مثل زیدان که مراد دو زید مختلف است و در اعلام قابل تعدد نیست تا ادعای شمادر ان جاری شود.

قلت: در این گونه موارد تاویل برده میشود یعنی مسمی ها مراد است و معنایش این است که مسمای به زید دو تا هستند که دو نامیده شده به زید. پس مفرد در این جا مسمی به زید است نه خود زید.

ثانیا اصلا این ادعای شما استعمال لفظ در بیشتر از یک معنا نیست بلکه تثنیه وضع شده برای تعدد در معانی.

ادامه بحث در جلسه اینده