درس تفسیر مرحوم استاد حسین گرایلی(ره)

موضوع: تفسیر سوره آل عمران آیه 159

موضوع بحث آیه 159 سوره مبارکه آل عمران ﴿فَبِما رَحمةٍ مِنَ اللهِ لِنت َلَهُم وَ لَوکُنتَ فَظّاً غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوُا مِن حَولِکَ فَاعفُ عَنهُم وَاستَغفِر لَهُم وَ شاوِرهُم فِی الاَمرِ فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّل عَلَی اللهِ اِنَّ اللهَ یُحِبُّ المُتَوَکِّلینَ﴾[1]

محورهای قبلی را بحث کردیم تذکراتی که به نظر ما رسید گفتیم رسیدیم به اصل مشورت در اسلام راجع به مشورت خیلی ترغیب کردند شاید نکاتی در مشورت هست که به مشورت به شکل وسواسی را منع کرده وقتی مدام با این با آن مشورت کنی حق در لابه لای حرفها پنهان می شود در چیزهایی باید مشورت کرد وبا چه کسانی باید مشورت کرد در بعضی روایات آمده که آقایی که مستشار شماست مخالفت نکن انشاءالله روایتش را می خوانیم المَشوِرَتُ عِینُ الهِدایة را دو جور می شود معنا کرد یکی اینکه « ما تَشاوَرَ قَومٌ هُودوا اِلی رُشدِهِم» هیچ موقع آدم دست به مشورت نمی زند مگر اینکه خدا راه حق را پیش پایش می گذارد یا اینکه نه خود مشورت کردن چشم هدایت است چشم حق یابی است چندین روایت خواندیم که مشورت کردی مخالفت نکن روایاتی هم داریم که از علم وعقل دیگران استفاده کنی مشورت یعنی آماده شدن برای علم گرفتن، علم پذیری فرمودند که اگر مشورت کردی بعد فکر واندیشه خودت به این نتیجه رسیدند که مطلب غیر از این است یعنی حق بر توروشن شد که باید چکار کنی به آنجا رسیدی عقل خودت حجت خداست او در اختیار توست با توکل کردن اقدام کن روایتی می خوانیم که آن کسی که مستشار شماست باید 5 خصلت داشته باشد عقل وحلم وتجربه وخیرخواهی وتقوی اما از کجا باید تشخیص داد این 5 خصلت را در این روایتی که می خواهیم بخوانیم یکی این است که به خودت مراجعه کن با توجه به اینکه خیلی ها این در آن در می کنند این کار را گفت نکن جوابها متعدد شد حق در آن پنهان می شود ولی کسی که دارای این اوصاف است را از کجا تشخیص دهیم می فرماید به قلبت مراجعه کن یک رابطه ای هست این عقلت فکرت هر کسی را تشخیص داد در او این ویژگیها هست با او مشورت کن از او کمک فکری بگیر مشورت یک کار عمومی است مال همه مسلمانهاست راه تشخیص هم بن بست ندارد فرض کن یک روحانی که در یک روستایی هست مردم در کارها با او مشورت می کنند او را امین بر اسرار خود می دانند در راه تشخیص هم مشکلی نیست به قلب خودت مراجعه کن در مشورت باید خصوصیات زندگیت را بازگو کنی تا او را راهنمایی کند در جلد 75بحار صفحه103حدیث 33 آن روایت این است حضرت صادق(ع) فرمودند «شاوِر فی اُمورِکَ ممّا یَقتَضِدِ الدّین مَن فیه خَمسُ خِصال» در کارهایت مشورت کن چیزهایی که دین جایز می داند او را یک بنده خدایی خودکشی کرده بود گفت من حرم رفتم استخاره کردم خوب آمد اینجا جای مشورت نیست جای استخاره نیست مشورت در حیطه چیزی است که ممنوع نباشد بود مشورت کند برود مقداری شراب بخورد شراب حرام است گناه است مرحوم محدث قمی نوشتند آمدند خدمت امام صادق(ع) عرض کردند من مبتلای به سروصدای شکم هستم خجالت می کشم رفتم دکترگفت مقداری قاوت با شراب خمیر کن بخور برطرف می شود حضرت گفت خوب دکتر گفته چرا نکردی گفت آمدم از شما بپرسم تافردای قیامت حجت داشته باشم حضرت فرمودند به یک قطره اجازه نمی دهم در روایت هم دارد لاشفاءَ بِالحرام حیطه مشورت باید یک سرنخ از درون دین در بیاورد دین آنرا ممنوع نکرده باشد مجاز باشد آنوقت برای اقدام باید مشورت کنی این قدم اول،عملی که باید مورد مشورت قرار بگیرد این است«شاور فی اُمورِکَ ممّا یَقتَضِدِ الدّین مَن فیه خَمسُ خِصال» آنچه را دین تجویز کرده مشورت با کسی که 5 خصلت در او باشد قبلاً هم یک روایت خواندیم صفحه 102 جلد75بحار روایت 30 خمسُ خصال عقلٍ وَعلمٍ که بدل تفصیلی برای خصال باشد یا نه هیَ عقلٌ وَعلمٌ یعنی آن خصلت عقل است وعلم وتجربه وخیرخواهی وتقوی بعد فرمودند که نه عقلٌ وَحلمٌ، عقل،حلم،تجربه،خیرخواهی و تقویاگر کاری پیش آمد دین اجازه داده وجزو محرمات نیست ولی شما کسی که دارای این شرایط باشد گیر نمی آوری کار را هم می خواهی اقدام کنی شما باید چکار کنی فرمود اگر کسی این جنین گیر نیاوردی خودت این 5 خصلت را در خودت ایجاد کن اگر لغزش هایی داری استغفار کن توبه کن عقلت،تجربه ات را به کار بیانداز بعد هم تصمیم بگیر وبا توکل بر خدا اقدام کن در نتیجه دایره آن عملی که مجازیم در آن مشورت کنیم آن چیزی که در دین جایز باشد مشورت در چه کارهایی است؟ آیا در ریز ودرشت کارهای زندگی باید مشورت کرد چیزهایی که متعارف نباشد منع شرعی نداشته باشد نه هر عملی که سر از دین در می آورد آنها هست کارهایی که سر از امور دنیا در می آورد نه در هر عملی اگر مشورت باشد وقتی برای کار دیگر نمی ماند فرمودند آنچه که مربوط به شماست نسبت به امور دنیا خانه ای می خواهی اجاره کنی چیزی می خواهی بخری لازم به مشورت نیست چیزهای متعارف است فرمودند کارهایی که به دین بر نمی گردد آنرا انجام دهید جای مشورت نیست دراو فکرنکن مثلاً حالا یک کیلو گوشت بخرم یا نه؟ خدا رحمت کند یک آقایی می گفت یک دامادی داریم اضافه دین دارد، هر روز روزه می گیرد زن و بچه باید با او همکاری کند فرمودند اگر وظیفه ات را بلد باشی چیزهایی که جای مشورت نیست نروی دنبال مشورت آن چیزهایی که به دین برمی گردد ابهام دارد برایت بروی دنبال مشورت اگر به وظیفه ات آشنا باشی کجا مشورت کنی کجا یک زندگی با برکت نصیبت می شود و حلاوت بندگی وطاعت خدا را می چشی وَ شاوِرهُم فِی الاَمر حدود و سهورانتساب امر« وَ شاوِرهُم فِی الاَمر» است. کجا باید مشورت کرد و کجا نباید مشورت کرد. خود مشورت کردن آماده کردن نفس هست برای کسب علم برای رسیدن به یک مطلب جدید یا پشتیبانی ای وسیع تر از مشورت نداریم. گفتند در امور دین امام صادق (ع): «شاور فی اُمورِکَ ممّا یَقتَضِدِ الدّین مَن فیه خَمسُ خِصال» اولش عقل بود یعنی عاقل در دنباله این روایت می خوانیم آدم عاقل اولاً در روایات الی ماشاالله داریم اگر کسی مورد مشورت قرار گرفته حق را نگوید خدا عقلش را از او می گیرد زکات عقل این است که در مقام مشورت کمک کند به دیگران،خیر آنها را بخواهی حق را بگویی. در روایت داشتیم با کسی مشورت کردی یک چیزهایی گفت که شروع کردی به گریه کردن ولی می دانی که خیرشما را می خواهد که اینها را گفته ولی کس دیگروقتی مشورت کردی گفت هرچه دلت می خواهد انجام بده مثل اینکه بعضی ها خواب را دلبخواه کسی که خواب را دیده تعبیر می کنند فرمود آن غش است. پیروی کن از کسی که تو را می گریاند ولی خیرخواه شماست، کسی که می خنداند دل به خواه تو رفتار کند به تو خیانت می کند در این روایت دارد که عاقل کسی است که از علمش دیگران استفاده می کنند و به مراد می رسند. اصل مشورت با اهلش کسی که آن پنج خصلت را دارا است آدم از نظرخواهی با او به حقایقی که پشت پرده است دست پیدا می کند. المشورتُ عینُ الصواب« ما تَشاوَرَ قَومٌ هُودوا اِلی رُشدِهِم» مشورت عین حالا عین الحق یا عین الصواب هر چه هست او چشم است یا اینکه نه متحد به اوست و کسی که مورد مشورت شما قرار می گیرد می گوید نه در همین رد و بدل کردن جوابها حقایقی به شما الهام خواهد شد. از اینکه مستبد به رأی نیستی آمدی مشورت کنی امام می فرماید : مَثَل مشورت مَثَل تفکر در آسمان و زمین است. انبیاء الهی می گویند یک روزی به هم خواهند خورد به اینها که بیاندیشیم آنی که الان می اندیشیم این آسمان است این زمین است می بینیم ولی از این دیدنی ها پی می بریم به امور پنهانی به خلقت این آسمانها و زمین « اِنّا خَلَقنَا السَّملءَ بِغَیرِ عَمل بِغَیر عَمَدٍ تَرَونَها» می فرماید همانجوری که در خلقت آسمان و زمین فکر کنیم به خلقت پی می برید به فنا پی می برید اگر دقیق شوید به قانون ترمودینامیک هر چیزی رو به زوال و فنا می رود به اینها می رسی اینها دیدنی نیستند ولی در اندیشیدن به آسمان و زمین به انها می رسیم.مشورت اینجورچیزی است. مشورت، داری با طرف حرف می زنی ولی یک چیزهایی از لابه لای حرفها در می آید خودت منتقل می شوی اینها علم جدید است اینها توجه به او قبلاً نداشتی امام می فرماید: مثل فکر کردن در آسمانها و زمین و فنایند در ابتدای خلقت آسمان و زمین که ما نبودیم ببینیم غایبند در آینده چندصد سال بعد ولی با عقلی که در اختیار داریم به آن می رسیم. هر چه بیشتر در اینها تفکر کنید غواصی می کنید در دریای نور معرفت الهی. در اثر مشورت همانجوری که درباره آسمان و زمین فکر کنی بر یقینت افزوده می شود. مشورت هم در لابه لای رد و بدل کردن سخن با کسی که دارای آن پنج ویژگی هست حقایق برایت مکشوف می شود از کجا گیربیاورم از کجا تشخیص دهم امام فرمودند: آنچه که دین تجویز کرد در دایره ای که این اجازه داده امام یک معیاری عرض کرده گفت مشورت یک دستور عمومی است گفت به قلبت مراجعه کن هر که دلت باوردارد این آقا اهل تقوا اهل دین وبا تجربه وخیرخواه است برو با او مشورت کن و به حرفش هم ترتیب اثر بده مگر در جایی که عقلت از لا به لای حرفها یک مطلبی به دست بیاورد فرمودندکه:« وَلا تَشاوَرمَن لا یُصدِّقُهُ عَقلُک وَ اِن کان مَشهوراً بالعقلِ وَالوَرع» فرمودند: مشورت نکن با کسی که قلبت به او تمایل ندارد هرچند مردم بگویند او عاقل و خیرخواه است، نه ببین دل خودت چه می گوید خدا در فطرت تو، درعقل و اندیشه تو چه انداخته. با آن کسی که معروف است ولی دلت باور ندارد مشورت نکن، فرمودند: مشورت نکن با کسی که عقلت او را باور ندارد و در جامعه مشهور به عاقل« بالعقلِ وَالوَرع» کسی را که قلبت او را باور دارد مشورت کردی یک موقع به جایی می رسی که امام فرمودند: مشورت بکن ولی باز عقلت حجّت است ولی اگر نه آنجا روشن نیست به حرف این آقای خیرخواه انجام بده ائمه فرمودند: مشورت می کنی خدا خیر را به زبان اوجاری خواهد کرد. اگر یک جایی می خواهی ازدواج کنی یا به فکرت افتاد احتیاطاً یک زن دوم داشته باشیم در اینجا مشورت جایز نیست امام می فرماید که نفس خبیث است سرکشی می کند غرور دارد ولی خیر کجاست، صواب کجاست؟ «عندُ الخائرین»آنهایی که خیّراند حضرت عالی مخالفت نفس بکن. یک بنده خدایی نقل می کند مکاشفات فوق العاده داشت به او گفتند از کجا به این مقام رسیدی؟ گفت هرچه دلم خواست مخالفت با نفس کردم، آن آقا پیشنهاد کرد گفت : اسلام را به نفست عرضه بدار دلت می خواهد به مقرّرات اسلامی پایبند شوی گفت مخالفت کن با نفست آن حکیم به این آقا گفتند مخالفت با نفس کار بزرگی است چون شما غیرمسلمان بودی ومخالفت نفس می کردی اثر مکاشفات ومخالفت نفس آنچنانی در اختیارت بود ولی حالا که مؤمن شدی دین مجازاتگاه مؤمن است آن پاداش ماند برای آن آدم. این خصالی که در مستشار ائمه بیان فرمودند روایتی دیگر« اَن سَل فُلانً یُشیرُ علیه وَ یَتَخَیَّرُ لِنَفسِه» روایت 34 که باشد برای هفته بعد.