< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد محمد محمدی قایینی

96/09/01

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مراتب تسبیب /قتل به تسبیب /کتاب القصاص

 

     مرتبه اول: عدم تخلل اراده غیر جانی

     صورت اول: پرتاب تیر و اصابت به غیر و قتل او

     ضوابط مباشرت مستفاد از کلام مرحوم محقق ره

     ضابطه اول: عدم وجود واسطه

     ضابطه دوم: عدم وجود فصل زمانی بین قتل و جنایت

     ضابطه سوم: قطعیت قتل

     احتمال جدیدی در ملاک عمد از دید مرحوم محقق ره: غلبه قصد در کشندگی نه غلبه خارجی

 

خلاصه مباحث گذشته:

در راستای بیان مراتب تسبیب و اشکالاتی که در فروع و صور مطروحه از علما و فقهای عظام وجود داشت، مراتب تسبیب و صور آن از کلام مرحوم محقق ذکر شد و گفته شد که اشکالاتی که به دیگران وارد بود به تقسیم بندی ایشان وارد نیست.

 

کلام در بیان تقسیم و تصویراتی بود که مرحوم محقق نسبت به موارد تسبیب فرموده است و بیان شد که هر یک از این مراتب خصوصیتی دارد که در حیث انتساب یا عدم انتساب جنایت مدخلیت دارد، یعنی در برخی موارد انتساب قطعی است و در برخی دچار تردید است. و آن چه در کلام ایشان در قالب صور آمده است نکته ای دارد که احتمال دخل در حکم در آن وجود دارد.

در همان مرحله اول که مربوط به عدم تخلل اراده غیر بود، مرحوم محقق ره شش صورت را بیان نموده است که هر کدام خصوصیتی دارند.

 

مرتبه اول: عدم تخلل اراده غیر جانی

 

صورت اول: پرتاب تیر و اصابت به غیر و قتل او

صورت اولی که در رتبه اول توسط مرحوم محقق ره ذکر شده است، مربوط به موردی است که در آن جانی با پرتاب تیر به سمت مجنی علیه او را به قتل برساند، چنین فرضی که تیری رها شود و به دیگری اصابت نموده و باعث مرگ او شود، از دید ایشان جزو موارد تسبیب است و نه مباشرت؛ چرا که به نظر می رسد ضابطه مباشرت نزد مرحوم محقق سه امر می باشد.

 

ضوابط مباشرت مستفاد از کلام مرحوم محقق ره

خصوصیات و ملاکات و ضوابطی که به عنوان ضابطه جنایات مباشر از کلام مرحوم محقق ره بیان می شود، به طور مستقل و مشخص توسط ایشان ذکر نشده است، ولی این امور از مجموع کلمات ایشان در بیان فروض و امثله و به قرینه مقابله موارد تسبیب به دست می آید.

 

ضابطه اول: عدم وجود واسطه

اولین ضابطه ای که از مجموع کلمات مرحوم محقق ره در رابطه با مباشرت به دست می آید، این است که فعل منجر به جنایت و قتل، واسطه ای نداشته باشد، بر خلاف موردی مثل «القای فی النار» که واسطه در آن سوختن و احتراق است.

 

ضابطه دوم: عدم وجود فصل زمانی بین قتل و جنایت

دومین ضابطه و ملاکی که برای مباشرت در کلمات ایشان به چشم می خورد، عدم انفصال زمانی موت و قتل از جنایت است، یعنی باید جنایت به گونه ای باشد که این دو متصل به حساب بیایند.

 

ضابطه سوم: قطعیت قتل

سومین ضابطه و ویژگی مستفاد از کلام مرحوم محقق ره در رابطه با جنایات مباشری، قطعیت قتل به واسطه این جنایات است، کما این که از فرض مذکور در کلام ایشان به دست می آید که تنها عاملی که می تواند قتل به واسطه تیر اندازی را در قالب جنایت تسبیبی و غیر مباشری بگنجاند، همین عدم قطعیت قتل است که قطعیت آن به عنوان ضابطه سوم مباشرت ذکر شد.

اصابت تیر و تأثیر آن در موت قطعی نیست، بر خلاف مورد سر بریدن به واسطه چاقو، لذا ایشان این فرض را به «مما یقصد به القتل غالبا» تعبیر نموده است. سایر امثله و فروضی که در ذیل این صورت بیان شده است نیز مثل اصابه سنگ منجنیق لا اقل واجد یک خصوصیت از این سه ویژگی نیست و لذا مباشر به حساب نیامده است، در مورد منجنینق همین ویژگی سوم یعنی قطعیت قتل وجود ندارد و در مورد مثال خفه نمودن به طناب، تخلل زمان بین جنایت و قتل باعث عدم مباشرت شده است.

الأولى لو رماه بسهم فقتله قتل بهلأنه مما يقصد به القتل غالبا و كذا لو رماه بحجر المنجنيق و كذا لو خنقه بحبل و لم يرخ عنه حتى مات أو أرسله منقطع النفس أو ضمنا حتى مات أما لو حبس نفسه يسيرا لا يقتل مثله غالبا ثم أرسله فمات ففي القصاص تردد و الأشبه القصاص إن قصد القتل أو الدية إن لم يقصد أو اشتبه القصد.[1]

 

احتمال جدیدی در ملاک عمد از دید مرحوم محقق ره: غلبه قصد در کشندگی نه غلبه خارجی

محتمل است با توجه به تعبیری که مرحوم محقق ره در این جا آورده است؛ «لأنه مما يقصد به القتل غالبا»، مراد ایشان از غلبه ای که به عنوان یکی از دو ملاک عمد ذکر نموده بود، ظن غالب باشد، نه غلبه در وقوع خارجی، به این معنا که گمان قوی به کشندگی این فعل وجود داشته باشد، لذا در این جا ایشان به جای این که ایشان به غلبه موارد به حسب خارج اشاره کند، پای قصد را به میان کشیده است، کما این که در تیر اندازی های امروزی هم در غالب موارد با وجود این که قصد غالب افراد اصابت تیر به مرکز سیبل است، اما چنین غلبه ای در خارج اتفاق نمی افتد و افراد خاص و قلیلی به چنین مهمی دست پیدا می کنند.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo