< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد محمد محمدی قایینی

97/09/06

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

موضوع: عدم قصاص مادر در قتل فرزند /شروط قصاص /قصاص

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در قصاص مادر، در قتل فرزند بود که گفتیم مشهور قائل به قصاص بودند و نظر ما این شد که مقتضای صناعت عدم قصاص می باشد. دو روایت برای عدم قصاص ذکر کردیم و گفتیم که استدلال به این دو روایت مبتنی بر این است که قائل به قصاص بالغ در مقابل صبی و جنین باشیم. حال ضمن این بحث مبحث تکمیلی ای را برای اشتراط بلوغ در مجنی علیه ذکر می کنیم.

1شرط بلوغ در قصاص:

اگر شخص بالغی انسان نابالغی را بکشد، مشهور قائل به قصاص بودند و ظاهر کلماتشان این است که حتی قتل جنینی که در او ولوج روح شده است، موجب قصاص است. دلیل هم عموم ﴿وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْل﴾ِ[1] می باشد که شامل جنین هم می شود. در مقابل این نظریه، نظر حلبی[2] و مرحوم خوئی[3] بود که قائل به عدم قصاص بودند.

2استدلال بر عدم قصاص در قتل صبی و جنین:

ممکن است استدلال شود در ردّ قول مشهور، به روایاتی که در قتل جنین، فرموده اند که دیه جنینی که « وَلَجَتْهَا الرُّوحُ »[4] هزار دینار می باشد. اگر طبق نظر مشهور بگوئیم فرقی بین جنین و غیر جنین نیست، معنای دیه در مورد جنین این است که قصاص ثابت نیست. اگر بخواهد هم دیه و هم قصاص ثابت باشد، جمع بین عوض و معوض می شود. در نتیجه این روایات، مخالف نظر مشهور می باشد که قائل به قصاص هستند.

3اشکال استاد به استدلال:

حق این است که این روایات نمی تواند در مقام به عنوان استدلال مطرح شود. دلیل ما بر عدم ثبوت قصاص در قتل صبی منحصر در صحیحه‌ی ابی بصیر[5] ، می باشد. ما به این روایات استدلال نکردیم به دلیل اینکه این روایت در مقام بیان مقدار دیه است و از جهت اینکه قتل جنین دیه دارد یا موجب قصاص است در مقام بیان نیست. حال دلالت این روایات بر ثبوت دیه ( و عدم قصاص ) هم اگر ثابت شود، نسبت این روایات که دلالتشان بر ثبوت دیه بالاطلاق و عموم است ( نه بالخصوص) با دلیل ثبوت قصاص در عمد « والعمد هو القود »[6] من وجه است و تعارض شکل می گیرد و پس از تساقط به عمومات قصاص رجوع می کنیم و قصاص ثابت می شود.

4استدلال مرحوم خوئی و تبریزی در قتل صبی:

مرحوم خوئی و تبریزی[7] در قتل جنین و صبی قائل به عدم قصاص می باشند و دلیلشان هم این است که ادله قصاص، با قطع نظر از صحیحه ابی بصیر، شامل صبی نمی شود و نسبت به صبی قصور دارد. در ادله‌ی قصاص عناوینی مانند رجل و مؤمن ذکر شده است که رجل و مؤمن شامل صبی و به طریق اولی جنین نمی شود. مرحوم خوئی این وجه را در کتاب القصاص مطرح نکرده است بلکه در بحث قتل جنین مطرح کرده است. پس ادله قصاص نسبت به جنین و صبی قصور دارد نه اینکه عمومات به وسیلهی صحیحه تخصیص خورده باشد.

5اشکال استاد به مرحوم خوئی و تبریزی:

ادله ای که برای ثبوت قصاص مطرح شده است منحصر در این موارد نیست و عمومات ﴿النفس بالنفس﴾[8] و﴿ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْل﴾[9] هم داریم. بالفرض اگر موضوع قصاص، قتل مؤمن باشد، دلیل اسلام تبعی[10] بر روایات قتل مؤمن حکومت دارد و مقتضای این حکومت این است که شخص صبی مسلمان است و در نتیجه قصاص ثابت است. درست است که روایات اسلام تبعی در مورد نصرانی که مسلمان می شود، می باشد ولی در جایی که والدین از ابتدا مسلمان باشند به طریق اولی اسلام تبعی هست.

در نتیجه تنها دلیل برای عدم قتل بالغ در مقابل صبی، صحیحه ابی بصیر می باشد.

[7] استاد جلسه بعد از این نسبت به این دو بزرگوار عدول کردند.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo