باسمه تعالی

موضوع: قاعده لا ضرر/مفاد /هیئت

خلاصه مباحث گذشته:بحث در مفاد قاعده لا ضرر بود و تا این جا نتیجه این شد که کلام مرحوم شیخ بر اساس تقریب مرحوم نایینی اشکالی ندارد به این بیان که؛ لا ضرر تسبیب شارع به امر ضرری به واسطه حکم را نفی می کند و اشکالاتی هم که به آن شده بود، جواب داده شد.خلاصه مباحث گذشته:بحث در مفاد قاعده لا ضرر بود و تا این جا نتیجه این شد که کلام مرحوم شیخ بر اساس تقریب مرحوم نایینی اشکالی ندارد به این بیان که؛ لا ضرر تسبیب شارع به امر ضرری به واسطه حکم را نفی می کند و اشکالاتی هم که به آن شده بود، جواب داده شد.

لا ضرر به معنای؛ نفی ضرر به دیگری به سبب حکم شرعی

به نظر می رسد این که احتمال دیگری هم در معنای لا ضرر، ممکن است که بیان باشد از این که مراد از "لا ضرر" نفی ضرر زدن اشخاص و افراد به یکدیگر است، کما این که در "لا رفث" و مانند آن، امر این گونه است، منتهی این عدم اضرار در خارج خلاف وجدان است؛ لذا باید گفت مراد همان است که نسبت به کلام مرحوم شیخ بیان شد؛ یعنی به همان نکته ای که مرحوم نایینی تقریب نمود و فرمود مراد، نفی ضرر تکوینی به اعتبار مسببیت شارع است به این تطبیق که؛ "لا ضرر" افعال مکلفین را در صورتی که به دیگری ضرر بزنند و این ضرر ناشی از حکم شارع باشد، نفی می کند، به عنوان مثال حکم وضعی خیار فسخ در صورتی که به طرف معامله ضرر بزند به واسطه این قاعده، نفی می شود؛ و یبه تعبیر دیگر، شارع جعل تکلیف و حکمی ندارد که در سایه آن لازم باشد افراد به یکدیگر ضرر بزنند، کما این که سمرة بن جندب با بهانه دلیل سلطنت نمی تواند به انصاری ضرر بزند.

به نظر می رسد که مختار مرحوم داماد هم دال بر همین معناست، در حالی که مراد مرحوم شیخ نفی مطلق ضرر تکوینی مسبب از حکم شرعی است ولو این که مستلزم ضرر کسی بر دیگری نباشد، بنابراین نسبت احتمال مرحوم شیخ به این بیان در نتیجه، عام و خاص است، چرا که در معنای مرحوم شیخ، ضررِ مستند به حکم شرعی نفی شده است؛ اعم از این که این حکم باعث ضرر افراد به یکدیگر باشد یا نه، اما بر اساس این معنا، مفاد "لا ضرر" نفی ضرر است در خصوص جایی که از حکم شارع ضرر زدن افراد به دیگران لازم بیاید.

اشکال به معنای مرحوم شیخ: استعمال لفظ در متعدد

معنای مورد نظر مرحوم شیخ، از قبیل استعمال لفظ در دو معناست؛ چرا که ضرر زدن به دیگری با ضرری بودن حکم شارع دو معنای متباین و متفاوت است، به عبارت دیگر حیث استناد به شارع با حیث ضرر به دیگری تفاوت دارد، و یک لفظ نمی تواند دو معنای مختلف را برساند.

حق در مسأله؛ اجمال معنا

از آن جا که مرحوم داماد احتمال مرحوم شیخ را رد کرده است(به خاطر خلاف ظاهر بودن آن و کلفتی که در آن قائل بود)، این معنا را متعین می داند، اما به نظر می رسد که این معنا باعث اجمال در بحث می شود و معینی برای هیچ یک از دو معنا یعنی معنای مرحوم شیخ و معنای اخیر، وجود ندارد، چرا که حق این است که اشکالات مرحوم داماد به کلام مرحوم شیخ وارد نیست.

بنابراین، لا ضرر یا به معنای نفی تسبیب حکم شارع نسبت به ضرر است و یا به معنای نفی ضرر زدن اشخاص به نحوی که ضرر به نفس را هم شامل شود.

البته باید تأمل شود در این که آیا ضرر زدن به نفس هم در این معنا دخیل است که در این صورت عملا فرقی بین دو معنا نخواهد بود، یا این که چنین معنایی دخالت در "لا ضرر" ندارد؟

ان قلت: اولویت نفی ضرر به نفس

از آن جا که وقتی ضرر به دیگری منفی باشد به طریق اولی باید ضرر نفس در اثر حکم شارع نیز منفی باشد، با قول به معنای اخیر می توان بین دو معنا جمع نمود.

قلت: عدم وجود اولویت

این اولویت وجهی ندارد چرا که ممکن است شارع ضرر به دیگران در اثر حکم خود را نفی کرده باشد ولی بنابه مصالحی ضرر به نفس را در این احکام جعل نموده باشد.