< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد محمد محمدی قایینی

96/10/30

بسم الله الرحمن الرحیم

 

توضیح بیشتر صورت چهارمِ حادثان معلوم التاریخ احدهما1

نظر استاد: صحت کلام صاحب کفایه در صورت اول و دوم و سوم و بخش اول صورت چهارم3

 

موضوع: شک در تقدم و تأخر /تنبیه یازدهم /استصحاب

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در جریان استصحاب در حادثینی بود که تاریخ یکی از آن ها معلوم است.

 

توضیح بیشتر صورت چهارمِ حادثان معلوم التاریخ احدهما

نظر مرحوم آخوند در مورد جریان استصحاب در حادث هایی که تاریخ یکی از آن ها معلوم است، این شد که سه صورت اول آن، مثل سه صورت اول حادث های مجهولَی التاریخ است، لکن در صورت چهارم، با یکدیگر فرق دارند.

بنابراین استصحاب در قسم اول جاری است، ولی در قسم ثانی و ثالث جاری نیست.

در صورت اول که اثر برای مفاد کان تامه است، به خاطر توفّر ارکان استصحاب، جریانِ آن مشکلی ندارد.

در صورت دوم که اثر برای اتصاف (مفاد کان ناقصه) است، به خاطر نبود یقین سابق، استصحاب جاری نمی‌شود. مثل این که اثر برای اتصاف به کریت در حین ملاقات، باشد.

در صورت سوم هم که اثر برای موجبه معدولۀ المحمول (عدم مقید) است، به خاطر نبود یقین سابق، استصحاب جاری نیست. برای مثال زمانی را نداریم که در آن زمان، به عدمِ کریتِ در زمان ملاقات (به نحو تقییدی)، یقین داشته باشیم.

نکته: صورت دوم و سوم هر دو به مفاد کان ناقصه، موضوع حکم هستند، لکن صورت دوم به نحو مفاد کان ناقصه ایجابی است، در حالی که صورت سوم به نحو مفاد کان ناقصه معدولۀ المحمولی است. هر دو اتصافند، لکن یکی به نحو اتصاف به وجود و یکی به نحو اتصاف به عدم.[1]

اما در صورت چهارم که اثر برای نفس عدم یکی از حادث ها در زمان حادث دیگر است، در صورتی که حادث ها، مجهولی التاریخ باشند، به خاطر عدم احراز اتصال زمان یقین و شک، استصحاب جاری نیست. برای مثال، در مورد استصحاب عدم کریت تا زمان ملاقات، به خاطر تردد زمان ملاقات بین ساعت دوم و سوم، مشکل شبهه مصداقیه وجود دارد. البته همان طور که گذشت در مورد وجه عدم جریان این استصحاب، پنج تقریب وجود دارد: 1. عدم احراز اتصال زمان ملاقات به زمان شک، چرا که احتمال دارد، زمان ملاقاتِ با نجس، ساعت سوم بوده باشد که در این صورت، ساعت سوم به ساعت اول، متصل نیست. (تقریب محقق نائینی از کفایه) 2. فرد مردد یا عدم احراز اتصال. ساعت سوم، ساعت علم به انتقاض عدم کریت به کریت است و شاید ساعت ملاقات ساعت سوم باشد که معلوم بالتفصیل است. (تقریب اول محقق عراقی از کفایه) 3. عدم احراز اتصال زمان یقین و شک، از باب این که شاید ساعت حادث واقعی، ساعت یقین است. شاید ملاقات در ساعت دوم بوده باشد که در این صورت، این ساعت، ساعتِ علم به ملاقات است که در این صورت، استصحاب عدم کریت به ساعت سوم، درست نیست؛ چون که در این صورت، علم به ملاقات، متخلل شده است.[2] ( تقریب دوم محقق عراقی از کلام صاحب کفایه) 4. عنوان تقیید 5. مبنای خاص در علم اجمالی

اما در مورد حادث هایی که تاریخ یکی از آن ها معلوم است، مرحوم آخوند تفصیل داده و استصحاب را در مورد حادثِ مجهول التاریخ جاری دانسته، ولی در مورد حادث معلوم التاریخ، جاری ندانسته اند.

برای مثال اگر در فرض علم به تحقق دو حادثِ کریت و ملاقات و نیز علم به زمان دقیق ملاقات (زوال)، به خاطر شک در تقدم و تأخر کریت از ملاقات، شک در تحقق کریت در زمان ملاقات کنیم، استصحاب عدم کریت تا زمان ملاقات، جاری است و مشکل عدم احراز اتصال زمان یقین به شک (که در فرض مجهولی التاریخ مطرح بود) وجود ندارد؛ چرا که زمان حادثِ ملاقات نسبت به عمود زمان، مشخص است، در حالی که در مجهولی التاریخ، زمان هیچ یکی از حادث ها معلوم نبود.

پس عدمِ کریت مشکوک در هنگام زوال، متصل به عدم کریت متیقنه قبل از زوال است.

اما نسبت به حادث معلوم التاریخ، استصحاب به این دلیل جاری نیست که مشکل موجود در فرض مجهولی التاریخ (عدم احراز اتصال)، در این جا هم وجود دارد. ملاقات اگر چه به حسب عمود زمان، معلوم است (زمان زوال)، ولی نسبت به کریت، معلوم نیست که قبل یا بعدش بوده است، لذا به خاطر تردد زمان کریت بینِ قبل یا بعد از زوال، استصحاب عدم ملاقات هم احتمال دارد که از موارد نقض یقین به یقین باشد (در فرض تأخر کریت از زوال). اگر کریت بعد از زوال باشد، عدم ملاقات به وسیله ملاقات هنگام زوال، منتقض شده است. بنابراین، استصحاب عدم ملاقات تا زمان کریت، شبهه مصداقیه اتصال بوده و صحیح نیست.

نظر استاد: صحت کلام صاحب کفایه در صورت اول و دوم و سوم و بخش اول صورت چهارم

عدم جریان استصحاب در صورت دوم و سوم صحیح است. برای مثال کریت حین الملاقات یا عدم کریتِ حین الملاقات، دارای حالت سابقه نیست. جریان استصحاب در صورت اول هم صحیح است. هر دو حادث معلوم و مجهول التاریخ به وصف تقدم یا تأخر یا تقارن، دارای حالت سابقه متیقنه (عدم وجود با وصف کذائی) هستند.

اما در صورت چهارم، در مورد مجهول التاریخ، مقتضای کلام سابق ما این است که به شکل واضحتری، استصحاب عدم حادث مجهول التاریخ تا زمان حادث معلوم التاریخ، جاری است. بالاخره استصحاب عدم حادث مجهول التاریخ جاری است، حال اگر حادث دیگر معلوم باشد، زمان تفصیلیِ آن، لحاظ می شود و اگر مجهول باشد، زمان اجمالی اش لحاظ می شود. در جریان این حادث، تفاوتی نمی کند که حادث دیگر، معلوم التاریخ باشد یا مجهول التاریخ.

برای مثال اگر در مورد دو حادث کریت و ملاقات، زمان کریت در هنگام زوال باشد، استصحاب عدم ملاقات، تا زمان تفصیلی کریت جاری می شود و حتی اگر زمان کریت، مجهول می بود نیز این استصحاب، دچار مشکل نمی شد.

البته باید توجه داشت که اگر قائل به تعلق علم اجمالی به خارج شویم، جریان استصحاب عدم حادث نسبت به حادث دیگر، در مجهول التاریخین دچار مشکل می شود، لکن این اشکال در مورد استصحاب عدم حادثِ مجهول التاریخ نسبت به حادث معلوم التاریخ، نمی آید؛ چرا که در این جا، نسبت به حادث کریت، علم تفصیلی وجود دارد، نه اجمالی. اگر آن علم اجمالی که تقریب پنجم از عدم جریان استصحاب در صورت چهارمِ مجهولی التاریخ بود، بخواهد در این جا جاری شود، باید با یک تکلفی نسبت به زمان حادث دیگر، بیان شود که البته جواب آن هم گذشت. پس در مورد استصحاب مجهول التاریخ، هیچ مشکلی در مقام وجود ندارد.

هیچ یک از پنج بیانِ مذکور در عدم جریان استصحاب در مجهولَی التاریخ، نمی تواند مانع جریان استصحاب عدم حادث مجهول التاریخ در مورد بحث باشد؛ چرا که علم به زمان حادث دیگر، سبب می شود استصحاب عدم حادث مجهول التاریخ تا زمان حادث معلوم التاریخ، از موارد شبهه مصداقیه استصحاب نباشد.


[1] حضرت استاد در کلاس راهنما، فرق بین صورت سوم و چهارم را نیز این چنین بیان فرمودند که موضوع در صورت سوم به نحو تقییدی است (عدم کریتِ مقید به زمان ملاقات)، ولی موضوع در صورت چهارم به نحو ترکیبی است. (ملاقات و عدم کریت.). مقرر.
[2] این بیان استاد، خیلی واضح نیست، ولی مطلب ذکر شده در کلاس، به همین شکل بوده است. استاد در جلسه بعد، این تقریب را این گونه توضیح دادند: ملاقات، مردد بین ساعت دوم و سوم است و به تبع، علم اجمالی وجود دارد که کریت یا ساعت دوم است یا سوم، پس عدم کریت چه بسا تا ساعت سوم استصحاب می شود که در این صورت، علم به کریت در ساعت دوم داریم و نقض یقین به یقین، محقق شده است. یقین به عدم کریت، نقض شده است به کریت در ساعت دوم. مقرر.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo