< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد محمد محمدی قایینی

97/09/24

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

موضوع: استصحاب سببی و مسببی /تعارض استصحابین /تعادل و تراجیح

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در وجوه تقدیم اصل سببی بر اصل مسببی بود که سه بیان بر آن مطرح شد و محقق اصفهانی در بیان محقق حائری اشکالاتی مطرح کردند

 

1وجوه تقدیم اصل سببی بر مسببی

1.1تقریر محقق اصفهانی از محقق حائری

محقق اصفهانی تقریری از کلام محقق حائری فرموده و سپس به آن اشکالات متعددی نمودند که اشکال اخیر اشاره به این مطلب داشت که اختلاف رتبه موجب اختلاف در وجود نمی شود؛ زیرا تعارض منوط به اجتماع موضوع در زمان واحد است که با اختلاف رتبه منتفی نمی شود و تعارض شکل می گیرد.

1.1.1اشکال استاد به بیان محقق حائری

1.1.1.1اشکال حلی

اختلاف رتبه حتی اگر اختلاف زمانی نیز داشته باشد، نمی تواند رافع تعارض باشد و اگر اصل سببی تقدم زمانی بر اصل مسببی داشته باشد نیز کلام محقق حائری تصحیح نمی شود هرچند که محقق اصفهانی در این فرض کلام محقق حائری را تصحیح می نمودند و اصلی که از لحاظ زمانی مقدم باشد را بر اصل مسببی مقدم دانستند و اصل متقدم را مانع از وجود اصل متاخر در زمان می دانستند.

دلیل این مطلب اینست که تمانع بین دو وجود، به معنای تمانع در فعلیت حکم، منوط به تمانع در جعل است؛ زیرا همانطور که تعارض دو اصل هم عرض زمانی به جهت تکاذب و تعارض در جعل است، تعارض بین وجودات طولیه نیز به جهت تعارض در جعل آنها است.

بنابر این تا قبل از وجود اصل مسبی، اصل سببی بدون مانع جاری می شود و اطلاق دلیل استصحاب شامل آن میشد؛ ولی پس از تحقق موضوع اصل مسببی، که همان شک در مسبب است و محقق حائری نیز طبق تقریب اصفهانی منکر تحقق آن نبوده است بلکه آنرا مبتلا به مانع می دانست، اصل مسببی نیز جاری شده و مانع از جریان اصل سببی می شود زیرا اطلاق دلیل استصحاب هر چند در زمان تحقق شک سببی، شامل شک مسببی نمی شد؛ ولی در ظرف تحقق شک مسببی موضوع دارد و جاری می شود و صلاحیت منع جریان استصحاب سببی را دارد و در نتیجه تمانع و تعارض صورت می گیرد.

1.1.1.2اشکال نقضی

اشکال نقضی نیز به کلام محقق حائری وارد است و آن اشکال این است که اگر تقدم زمانی موجب رفع تعارض شود، در خبرین متعارضین که در طول زمان شکل گرفته است نیز فقط خبر متقدم حجت می شود و به جهت تقدم زمانی مانع از حجیت در خبر متاخر می باشد، و تعارضی شکل نمی گیرد؛ در حالیکه هیچ کس حتی محقق حائری به این مطلب ملتزم نمی باشد.

بنابر این آنچه محقق حائری فرموده اند، ملاک صحیحی در تقدم حکمی بر حکم دیگر نیست، بلکه تمانع به لحاظ ظرف فعلیت هر دو حکم و علم به کذب یکی از دو جعل است که در این مطلب تاخر رتبی و تاخر زمانی تاثیری ندارد، چه در موارد تعارض و چه در موارد تزاحم و به همین جهت است که اکثر محققین در موردی که مکلف قدرت بر روزه یکی از دو روز در ماه رمضان ندارد، حکم به تخییر کرده اند و روزه روز اول را به جهت تقدم زمانی مقدم ننموده اند.

بیان محقق نائینی در تقدم اصل سببی به ملاک تقدم رتبه[1]

محقق نائینی می فرمایند: رتبه شک سببی بر شک مسببی متقدم است و با جریان اصل در ناحیه شک سببی، در رتبه متقدم، شک مسببی موضوعا منتفی می شود و شمول اطلاق دلیل استصحاب نسبت به شک مسببی نیازمند ایجاد موضوعی است که به سبب جریان استصحاب در شک سببی از بین رفته بود و به این معناست که حکم، موضوع خود را ایجاد کند و موضوع، معلول حکم شود که محال است؛ زیرا حکم در رتبه معلول موضوع است و نمی تواند علت برای تحقق موضوع خود باشد پس شمول استصحاب نسبت به شک مسببی محال است

تقریب محقق نائینی علاوه بر انهدام موضوع استصحاب در اصل مسببی که در بیان محقق حائری و مرحوم آخوند بیان شده، مطلب اضافه ای دارد وآن این است که پس از نفی موضوع، جریان حکم شک مسببی نیازمند ایجاد موضوع خودش است که محال است و این بیان در بیان محقق حائری و مرحوم آخوند که قائل به ورود بودند نیز تطبیق می شود و از آنجا که بیان ایشان مبنتی بر تقدم رتبی اصل سببی است، تمام اشکالات متقدم در ملاک بودن تقدم رتبی که محقق اصفهانی مطرح نموده بود، به بیان محقق نائینی نیز وارد است.

بیان یازدهم در تقدیم اصل مسببی[2]

مرحوم امام در رسائل ملاک دیگری برای تقدیم اصل سببی بیان نموده اند و فرموده اند: اصل سببی به ملاک تقدم اماره بر اصل، بر اصل مسببی مقدم است زیرا روایت «کل شئ یغسل بماء طاهر یطهر»، حاکم بر اصل مسببی است و اصل سببی موضوع اماره که طهارت آب است را محقق می کند؛ بنابر این تقدم اصل سببی به ملاک حکومت اماره بر اصل مسببی است.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo