< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد سیدمحمدرضا حسینی آملی

96/09/25

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

موضوع: الفاظ کنائی /مقدمة فی الفاظ البیع /بیع

خلاصه مباحث گذشته:

فرمایش مرحوم نائینی ره که بحث در مشترک معنوی اگر معنای جامع، جامع قریب باشد و خصوصیاتی که ذکر می شود مصنفات باشد از چنین لفظی در باب عقد می شود استفاده کرد و اما اگر جامع بعید باشد و خصوصیات به الفاظ دیگر انواع باشد به عنوان انشاء عقد بیع نمی شود استفاده کرد و تملیک به تنهایی دلالت بر بیع ندارد بلکه با قرینه ملکت کذا بکذا اشکالی ندارد چون جامع قریب است و کما اینکه در باب مجاز هم ایشان قائل به تفصیل بودند که به تفصیل گذشت.

1خلاصه فرمایش مرحوم نائینی ره

فرمایش ایشان در یک صورت صحیح است که ما صیغ عقود و الفاظ آن را سبب بدانیم و ابزار نفس انشاء باشد و در کلمات اکثر فقها دیده می شود که می گویند بعت سبب تملیک و وهبت سبب هبه است که خلاصه الفاظ سبب و آن عقد مورد نظر مسبب است بنابراین انشاء این عقود با جنس بعید نمی شود چون ملکیتی که عقلاء اعتبار کرده اند بر این الفاظ امر بسیطی است بلکه ملکیت از اعراض خارجیه هم بساطت بیشتری دارد چرا که در اعراض خارجیه در عین حال اعراض بسیط اند اما به تحلیل عقلی قابل انحلال هستند فرض کنید بیاض را که از سنخ کیف مبصر است و بسیط اما در عین حال در ذهن ما به تحلیل عقلی منحل به جنس و فصل و یا بمنزلة الجنس و الفصل می کنیم و در تعریف می کنیم " لون مفرق لنور البصر " پس اعراض گرچه بسائط خارجیه اند اما در ذهن مرکبات ذهنیه اند که جنس و فصل و ما بمنزله را در نظر می گیریم اما در باب ملکیت این معنا هم نیست لذا عقل در باب اعتباریات این تحلیل عقلی نیست؛ این اساس فرمایش مرحوم نائینی ره و وجه عدم قبول مجازو مشترک معنوی که قابلیت انشاء صیغ عقود را ندارند.

2جواب از مرحوم نائینی ره

اما در چند جلسه قبل گذشت که ما معاملات که از سنخ اعتباریات است را جزء امضائیات ندانستیم بخلاف مشهور که یا امضاء عقلاو یا امضاء شارع که عرف معتبر هستند و عقلا و یا شارع همان را تایید می کنندلذا در بیع ربوی شارع عرف را تخطئه کرده که بیان شد امضاء نیست و طرفین بایع و مشتری تملیک عوضین می کنند و عقلا طبق مصالح و مفاسدی که نظرمی دانند اعتبار و انشاء جدیدی دانرد و شارع هم معیار خاص خودش دارد و کاری به عرف ندارد و عرف متشرع می فهمد که شارع تائید نکرده و تحقیق بزگان و اکابر در اجایی که مصلحت نباشد و یا مفسده باشد اعتبار نمی کند.

موید این مطلب که می بینیم شارع در این موارد اموری را دخیل می کند که عرف اصلا التفاط به او ندارد و این شاهد است که در باب معاملات مثل باب عبادات شارع اعتبار خودش را دارد نهایت در باب معاملات مماثل دارد و ولی در باب عبادات مماثل نیست که تعبیر به مخترعات می کنند و( حتی آنجایی که مماثل هم هست مثل کتب علکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم ) باز هم تاسیس است نه امضاء و در معاملات توهم امضائ می آید در حالی که امضاء نیست.

بنابراین کلام مرحوم نائینی جایی ندارد چرا که اساس معانی اعتباریه مثل ملکیت و زوجیت و غیره بر اعتبار است و اعتبار در نفس معتبر است و قوام به نفس معتبر است و نهایت ما فی الضمیر تا ابراز نشود مخفی است و یا با کتابت و یا با لفظ و یا حتی با عمل ابراز می شود و در اینجا ما احتیاج به لفظ نداریم تا بحث کنیم که لفظ مجاز قریب و بعید و مشترک معنوی و لفظی و... بحث کنیم اصلا لازم نیست و ما فقط مبرز می خواهیم چه مجاز قریب یا بعید و یا مشترک معنوی و یا مشترک لفظی باشد فرقی نمی کند و تفصیل ایشان هیچ مبنایی ندارد و حتی قبلا بیان شد که نکاح معاطاتی اشکال ندارد و حتی حضرت امام ره می فرمایند حسب القاعده نکاح معاطاتی اشکال ندارد الا اینکه دلیل خاص داریم و در مظهر و مبرز بین این تفصیلات فرقی نیست .

در فرض تنزل که انشائ به وسیله همین الفاظ باشد و نسبت الفاظ مسبب باشد نه نسبت مبرز و مظهر نباشد باز هم تفصیل ایشان هم جایی ندارد که همان مسلک مشهور چرا که این سببیت اعتباری است و امر سبب اعتباری مثل خود اعتبار خفیف است و همانگونه جامع قریب می تواند سبب اعتبار شود جامع بعید هم را می توانیم به عنوان سبب اعتبار کنیم و می شود لفظ کنایه را هم می شود چرا که امور اعتباریه خفیف المئونه هستند که سبب بیع و زوجیت و ... باشد و در تکوینیات است که اگر مسبب آنی الحصول باشد باید سبب هم آنی باشد ولی در اسباب اعتباریه اشکال ندارد چون ما بینشان سببیت اعتبار کردیم و این اعتبار گاهی عقلا و شارع قبول می کنند یا خیر.

علی اسی حال آنچه مرحوم نائینی ره بیان فرموده اند و جمعی هم از ایشان تبعیت کرده اند ظاهرا با این مبنای تحقیق اساسی ندارد و همین که در اعتباریات مانند تکوینیات نیست اعتبار بید من له الاعتبار است می شود کنایه و مجاز عید را هم سبب عقود دانست.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo