< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد سیدمحمدرضا حسینی آملی

98/08/26

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تلف مبیع/ اقوال و ادله در مسئله پرداخت قیمت

0.0.1 -احتمال چهارم یوم رجوع به عیب کند

معنایش عیب یوم الرد و الاداء می شود. و قهراً میزان عیب فعلی است، نه عیب حادث. چون بعضی از عیوب ابتدای امر واضح و روشن نیست. بعدا خودش را نشان می دهد، و عیب یوم الرد یعنی عیب فعلی. پس در حال رد اگر زیادی در این حیوان پیدا شد، بر عهده ضامن هست که باید آن را بپردازد. اگر عیب حادث در ابتدای امر تا روز رد برطرف شد، قهراً در این جا هم شیء ای بر او نیست. ولکن خود مرحوم شیخ رض این احتمال را تضعیف می کند.

اینکه بگوییم ضامن زیادی عیب باشد، حسب القاعده است. ولی در فرض دوم که عیب اگر در روز رد از بین رفته باشد. بنا بر احتمال چهارم ادعاء کردند که هیچی بر عهده ضامن نیست اشکال دارد

(لأن المعیب لو رد الی الصحه ... علی مقتضی الفتوی[1] ) احدی هم فتوا نداده است که عیبی که حادث شد بعد خودش از بین برود، این ضامن عیب نباشد، نمی توانیم قبول کنیم. لذا معیار را زمان حدوث عیب می دانند. و لو این که الآنی که دارد رد می کند حیوان صحیح و سالم است.

نهایت محقق اصفهانی رض می فرمایند: تضعیف ایشان ضعیف است. به این جهت که امام در نبوی معروف چه فرمودند: «علی الید ما اخذت حتی تؤدیه» مقتضای این صحیحه این است که وقتی این حیوان را این آقا رد می کند اگر نقص بود و مرتفع نشد می گوییم باید تدارک کند و ارش بدهد. ولی اگر این نقض از بین رفت، صدق می کند که خود آن شیء را برگردانده است بدون هیچ نقص و عیبی. حق هم خلاف فتوایی است که مشهور داده اند. چون اگر عیب از بین رفته است و زائل شده، خسارت فعلیه ای نیست که بگوییم ذمه ضامن به بدل مشتغل باشد. بنابرین خود عین را که برگرداند باید بگوییم چیزی به عهده این آقا نیست.

در جواهر به مرحوم علامه نسبت داده شده است که عبارات ایشان مضطرب هست؛ چون در مورد جاریه ای که چاق بوده و لاغر شده، دوباره چاق شده است، می فرماید إنه ضمن ...لا یُنجَبَرُ بالعائد. این را که بر گردانده است، نقص حادث جبران نمی شود. بنابرین اگر نقصی حادث شد بر عهده ضامن هست ولو نقص بعداً از بین برود. «و حکم فی ما اذا مرض العبد ثم برء» اگر عبدی مریض بشود در نزد خریدار یا این که غصب کرده و بعد خوب شود، اگر این را برگرداند، هیچی لازم نیست. اگر میزان برگشت به حال اولی باشد، همه جا نباید ضامن باشد، و اگر میزان حدوث نقص است همه جا باید ضامن باشد.

مورد دیگری که حکم به عدم ضمان کرده، موقعی که عبد را غصب کرد، یک حرفه ای بلد بود، مادامی که دست غاصب بود، خیاطت را فراموش کرد، ولی موقعی که می خواست بر گرداند دوباره حافظه اش برگشت. نقص حادث در این اثناء از بین رفت، فرمودند «لا شیء علیه»[2] فتوای اول ایشان با این 3 مورد بعدی با هم سازش ندارد. با این که ظاهرش این است که فرقی با هم ندارند. لذا نسبت اضطراب داده است.

0.0.2 -تحقیق مرحوم محقق اصفهانی رض

باید بگوییم این فرمایشات مرحوم علامه اضطراب ندارد. ، نقصی که وارد می شود تارةً به سبب زوال امر وجودی از یک شیء هست، مثل چاقی که لاغر می شود، این که بعداً چاق بشود، چاقی جدید است. آنی که از بین رفت، از بین رفت. و یدش چون ضمانی و عدوانی بود بر عهده این آقا بوده است. لذا در فرض اول فرمودند نقصی که به واسطه لاغری وارد شده است، بر عهده ضامن هست. لذا می فرمایند آنچه حادث شده به عنوان زیادی در مِلک مالک مال، زائل باید تدارک بشود، و زائد هم ربطی به ضامن ندارد.

صورت دوم این است که نه این که چیزی کم بشود، بلکه حدوث یک امر وجودی است، مثل این که عبد مریض بشود، مرض امرٌ وجودیٌ، مرض عارض شد، سینه اش عفونی شد یا چاقی زیاد پیدا شد ولی آن چاقی زیاد که منقص قیمت بود از بین رفت و به حد قبلی اش رسید علی القاعده باید بگوییم که مورد ضمان نباشد، چون چیزی حادث شد که موجب نقص قیمت بود و همان چیز زائل شد. ولی در مثال اول این طور نیست، بعداً که چاق شد چاقی جدیدی است و ربطی به ضامن ندارد. پس این که مرحوم علامه در صورت اولی فرمودند ارش بر عهده ضامن هست، و در 3 صورت بعدی بر عهده ضامن نیست، به خاطر این جهت است.

خدشه مرحوم حاج شیخ رض این است که یک وقت معیار و میزان را دقت عقلیه می دانیم، خب مطلب همانی است که علامه فرمودند، که «الزائل لا یعود» ولی معیار و میزان نظر عرف است، عرف اهل این که بگوید آن چاقی که از بین رفت، این چاقی جدیدی است، نیست. بلکه می گوید 100 کیلو بوده و الآن هم 100 کیلو هست.

یک نکته است، اگر این جاریه که شخص خرید نقصی حادث بشود و نقص هم از بین نرود، لاغر شد، لاغری زیادی که نقصان قیمت پیدا کرد، ولی رفت خیاطی یاد گرفت و قیمتش رفت بالا، آیا می توانیم بگوییم یوم الرد این صنعتی یاد گرفته است جبران نقصی که وارد شده بکند؟ ظاهراً نه، برای خاطر این که آن نقصی که وارد شده است تا روز رد که از بین نرفت. و این حرفه ای هم که یاد گرفته است هیچ ربطی به ضامن ندارد، در مِلک او نبوده است. لذا باید ارش را هم بدهد.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo