درس تفسیر آیت الله جوادی

موضوع:تفسیر آیات 8 تا 11 سوره منافقون

این سوره مبارکه که در مدینه نازل شد، گرچه نفاق فردی را هم به همراه دارد؛ اما مسائل محوری این، مربوط به نفاق اجتماعی و سیاسی است. کارشکنی‌های اینها نسبت به حکومت اسلامی و نسبت به وجود مبارک پیغمبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و جامعه اسلامی است. اینها از نظر معرفت‌شناسی گرفتار حسّ و تجربه‌ هستند؛ یعنی بالاتر از حسّ چیزی را درک نمی‌کنند، بر فرض درک بکنند ایمان ندارند و فکر می‌کنند تنها چیزی که انسان را می‌تواند تامین بکند، مال و فرزند است و فکر می‌کنند تنها محدوده‌ای که بشر در آن از هستی سهمی دارد، بین میلاد و گور است. از نظر اعتقاد، به بیش از این معتقد نیستند و از نظر مسائل اقتصادی، تنها سرمایه اینها مال و فرزند است.

کسی که پایان زندگی را قبر می‌داند و ـ معاذالله ـ می‌گوید بعد از مرگ هیچ خبری نیست و کسی که تمام توانش را در داشتن مال و فرزند می‌داند، این گرفتار نفاق خواهد شد. اگر ذوق سیاسی یا کار سیاسی داشته باشد، در کارشکنی‌های سیاسی و اجتماعی کوشش می‌کند و گرنه منافقانه به سر می‌برد. این نفاق بدترین بیماری و بدخیم‌ترین بیماری فردی و اجتماعی است.

در همین سوره آیه چهار فرمود: ﴿هُمُ الْعَدُوُّ﴾؛ این ظاهرش حصر است، منتها در کمال است؛ یعنی کامل‌ترین و بدترین و سخت‌ترین دشمن همین منافقین هستند، برای اینکه ظاهر آنها با باطن آنها دوتاست و انسان اگر با مار و عقرب بخواهد برخورد کند، این مار ظاهرش مار است باطنش هم مار است؛ اما کسی که ظاهرش انسان است باطنش مار است، با او مصافحه می‌کند و مسموم می‌شود، فرمود: ﴿هُمُ الْعَدُوُّ﴾ و اگر این در داخل خود شخص ظهور بکند، اعدیٰ عدو او خواهد بود. این با مردم باایمان که برخورد کرد به یک نحو است، با مردم کافر برخورد کرد به نحوِ دیگر است، به دستورهای دینی ظاهراً که می‌رسد یک نحوِ است، باطناً که می‌رسد به نحو دیگر است.

اینکه حضرت فرمود: «اَعْدَی عَدُوِّکَ نَفْسُکَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْکَ»[1] برای همین است، برای اینکه این آدم را سرگرم می‌کند و به هر بازی، انسان را بازی می‌دهد؛ هم نسبت به فرد «اَعْدَی عَدُوِّکَ نَفْسُکَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْکَ» که حدیث نبوی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است، هم نسبت به جامعه ﴿هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ﴾.

پرسش: آن وقت سبب حصر چیست؟

پاسخ: برای اینکه ظاهر اینها مثل انسان است، باطنش مار و عقرب هستند. اگر کسی مار و عقرب را ببیند، از اینها فاصله می‌گیرد؛ اما کسی که ظاهرش انسان است، آدم با او مصافحه می‌کند، باطنش مار و عقرب شده و مسموم می‌شود. اینکه هیچ راهی برای تشخیص او نیست. البته پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و انسان‌های کامل و معصوم با علم الهی می‌توانند تشخیص بدهند؛ اما این ﴿تَحْسَبُهُمْ﴾[2] کذا، باطنشان این است، ظاهرشان این است. اگر مارها به صورت انسان دربیایند و در جامعه زندگی کنند، آن وقت آن جامعه چگونه می‌تواند به سلامت به سر ببرد؟ با اینها به حسب ظاهر مصافحه می‌کند همین که دست داد مسموم می‌شود. در فضای اینها زندگی می‌کند، در همان فضا مسموم می‌شود. بیان نورانی حضرت امیر (سلام‌الله‌علیه) که دیروز خوانده شد همین بود، فرمود: «فَالصُّورَةُ صُورَةُ اِنْسَانٍ وَ الْقَلْبُ قَلْبُ حَیَوَانٍ لَا یَعْرِفُ بَابَ الْهُدَی فَیَتَّبِعَهُ وَ لَا بَابَ الْعَمَی فَیَصُدَّ عَنْهُ وَ ذَلِکَ مَیِّتُ الْاَحْیَاء»، [3] ـ معاذالله ـ حضرت که نمی‌خواهد کسی را تحقیر کند. همه بیاناتی که در کتاب و سنّت است، تحقیق است نه تحقیر. می‌فرماید یا چشم باطن داشته باشید و باطن اینها را ببینید، مثل کاری که امام سجاد (سلام‌الله‌علیه) کرد،[4] ( «قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ (عَلَیْهِ السَّلَام) وَ هُوَ وَاقِفٌ بِعَرَفَاتٍ لِلزُّهْرِیِّ: کَمْ تُقَدِّرُ هَاهُنَا مِنَ النَّاسِ. قَالَ: اُقَدِّرُ اَرْبَعَةَ آلَافِ اَلْفٍ وَ خَمْسَمِائَةِ اَلْفٍ کُلُّهُمْ حُجَّاجٌ قَصَدُوا اللَّهَ بِآمَالِهِمْ وَ یَدْعُونَهُ بِضَجِیجِ اَصْوَاتِهِمْ. فَقَالَ لَهُ: یَا زُهْرِیُ‌ مَا اَکْثَرَ الضَّجِیجَ‌ وَ اَقَلَّ الْحَجِیجَ! فَقَالَ الزُّهْرِیُّ: کُلُّهُمْ حُجَّاجٌ، اَ فَهُمْ قَلِیلٌ‌ فَقَالَ لَهُ: یَا زُهْرِیُّ اَدْنِ لِی وَجْهَکَ. فَاَدْنَاهُ اِلَیْهِ، فَمَسَحَ بِیَدِهِ وَجْهَهُ، ثُمَّ قَالَ: انْظُرْ. (فَنَظَرَ) اِلَی النَّاسِ، قَالَ الزُّهْرِیُّ: فَرَاَیْتُ اُولَئِکَ الْخَلْقَ کُلَّهُمْ قِرَدَةً، لَا اَرَی فِیهِمْ اِنْسَاناً اِلَّا فِی کُلِّ عَشَرَةِ آلَافٍ وَاحِداً مِنَ النَّاسِ...» .) کاری که امام باقر (سلام‌الله‌علیه) کرد در سرزمین عرفات. آنها که گفتند: «ما اکثر الحجیج و اقل الضجیج» حضرت فرمود نه این چنین نسیت، ««مَا اَکْثَرَ الضَّجِیجَ‌ وَ اَقَلَّ الْحَجِیج»،[5] («قَالَ اَبُو بَصِیرٍ لِلْبَاقِرِ (عَلَیْهِ السَّلَام) مَا اَکْثَرَ الْحَجِیجَ وَ اَعْظَمَ الضَّجِیجِ‌ فَقَالَ بَلْ مَا اَکْثَرَ الضَّجِیجَ وَ اَقَلَّ الْحَجِیجَ اَ تُحِبُّ اَنْ تَعْلَمَ صِدْقَ مَا اَقُولُهُ وَ تَرَاهُ عِیَاناً فَمَسَحَ عَلَی عَیْنَیْهِ وَ دَعَا بِدَعَوَاتٍ فَعَادَ بَصِیراً فَقَالَ انْظُرْ یَا اَبَا بَصِیرٍ اِلَی الْحَجِیجِ قَالَ فَنَظَرْتُ فَاِذَا اَکْثَرُ النَّاسِ قِرَدَةٌ وَ خَنَازِیرُ وَ الْمُؤْمِنُ بَیْنَهُمْ کَالْکَوْکَبِ اللَّامِعِ فِی الظَّلْمَاءِ...» ) ما حاجی در صحنه عرفات نداریم، نگاه کنید! هم آن کسی که از اصحاب امام سجاد (سلام‌الله‌علیه) بود نگاه کرد، هم آن که از اصحاب امام باقر (سلام‌الله‌علیه) بود نگاه کرد. دید صحنه عرفات است و پر از حیوانات. یا انسان باید آن چشم را پیدا کرد، یا حرف این ذوات مقدس را قبول بکند، یا دو روز صبر بکند ببیند بعد از مرگ چه درمی‌آید؟ قرآن نمی‌خواهد کسی را تحقیر کند بگوید این مثل حیوان است، نه واقع حیوان است. حالا اگر یک عده مار و عقرب، افعی در جامعه بودند به صورت انسان، آن وقت چگونه آدم می‌تواند زندگی بکند؟ هیچ راهی برای زندگی نیست؛ لذا فرمود: ﴿هُمُ الْعَدُوُّ﴾، برای اینکه شما به ظاهرش اطمینان می‌کنید بعد می‌شوید، مثل اینکه اختیار خود را دادید به یک انبار سَمّ، این است.

پرسش: حیث اثبات اینجا لفظاً دلالت بر حصر نمی‌کند؟

پاسخ: چرا، ﴿هُمُ الْعَدُوُّ﴾؛ این «الف» و «لام» برای همین است. قبلاً نام اینها را زیاد برد، اوصاف اینها را زیاد کرد، این یک حلقه وسطیه است؛ آیه هفت که فرمود اینها اصلاً کسانی‌ هستند که می‌گویند روزی به دست شماست؛ در حالی که ﴿لِلَّهِ خَزَائِنُ السَّماوَاتِ وَ الارْضِ﴾ را قبول ندارند. می‌گویند اگر تحریم کردید، اینها مشکل مالی پیدا می‌کنند دست از دینشان برمی‌دارند، همین! ﴿لاَ تُنفِقُوا عَلَی مَنْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّی یَنفَضُّوا﴾، بعد می‌گویند ما عزیز هستیم، چون وضع مالی ما خوب است، پیغمبر ـ معاذالله ـ چون مهاجرت کرده آمده به شهر ما، این عزیز نیست، ﴿لَیُخْرِجَنَّ الاعَزُّ مِنْهَا الاذَلَّ﴾، منظورشان از «اعزّ» خودشان هستند وـ معاذالله ـ منظورشان از «اذل» پیغمبر است، این دید اینهاست. یک چنین آدمی گرفتار یک سمّ بدخیمی است.

غرض این است که گیرشان این است، اگر کسی ـ خدای ناکرده ـ گرفتار نفاق داخلی بود، تشبیه نیست، این تحقیر نیست، این اهانت نیست، این تحقیق است «فَالصُّورَةُ صُورَةُ اِنْسَانٍ وَ الْقَلْبُ قَلْبُ حَیَوَانٍ لَا یَعْرِفُ بَابَ الْهُدَی فَیَتَّبِعَهُ وَ لَا بَابَ الْعَمَی فَیَصُدَّ عَنْهُ وَ ذَلِکَ مَیِّتُ الْاَحْیَاء»، فرمود باطنشان این است. این باطن را دید؛ مثل اینکه شما الآن زید را می‌شناسید کاملاً وقتی می‌گویید: «زید ماهو»؟ می‌گویید: «حیوان ناطق». حضرت اینها را می‌شناسد دارد جنس و فصل اینها را بیان می‌کند. در همان جریان خالد بن عرفطة که جزء سران این گروه بود خبر آوردند که او مُرد. مرحوم کاشف الغطاء نقل می‌کند که آن روز آوردیم از کشف الغطاء خواندیم. از شام جاسوسان می‌آمدند تا ببینند که وضع حکومت علوی چیست؟ مرحوم کاشف الغطاء نقل می‌کند که حضرت در بحبوحه سخنرانی بود، کسی آمده خبر آورده که من از شام آمدم خالد بن عرفطة مُرده، حضرت اعتنا نکردند. بار دوم، بار سوم، دیدند حضرت اعتنا نکردند. به حضرت عرض کردند این کسی از شام آمده خبر آورده فرمود او نمرده و نمی‌میرد ـ این قبل از جریان کربلاست بیست سال قبل از جریان کربلاست ـ فرمود او آدم آشوبگری است فتنه‌گری است، این نمرده است، این گروهی را به راه می‌اندازد پرچمی را به دست همین شخصی که پای منبر من نشسته می‌دهد این عرض کرد یا امیرالمؤمنین من این کار را نمی‌کنم! فرمود نه این کار را می‌کنی، ولی نکن! پرچم را به دست همین می‌دهد و از همین باب الفیل از همین در وارد می‌شوند و قصّه کربلا را شروع می‌کنند برای قتل پسرم. بیست سال یعنی بیست سال! این را کاشف الغطاء نقل کرد، آن روز هم خواندیم. این گفت آقا من نیستم فرمود نه، هستی. پرچم هم به دست توست، از همین باب الفیل مسجد هم وارد می‌شوی، حضرت هم اشاره کرد.[6] («سلونی قبل ان تفقدونی فواللّه لا تسالونی عن فئة تضلّ بآیة و تهتدی بآیة الا نبّاتکم بناعقها‌ و سائقها و قائدها الی یوم القیامة فقام الیه رجل فقال: اخبرنی کم علی راسی من طاقة شَعر؟ فقال له: لولا انّ الذی سالت عنه یعسر برهانه لاخبرتک و انّ فی بیتک لسَخْلًا یقتل ابن بنت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلم» ‌لم یمت و سیقود جیش ضلالة صاحب لوائه حبیب بن جمّاز فقام الیه حبیب بن جمّاز و قال انّی لک محبّ فقال: ایّاک ان تحمل اللّواء و لتحملنّها و تدخل من هذا الباب یعنی باب الفیل فلمّا کان زمان الحسین (علیه‌السّلام) جعل ابن زیاد خالداً علی مقدّمة عمر بن سعد و حبیب صاحب لوائه...» .)

بعد از بیست سال که جریان کربلای حسین بن علی (سلام‌الله‌علیه) پیش آمد و حکومت ننگین اموی لشکرکشی کرد و داخل و خارج خالد بن عرفطة رهبری اینها را به عهده گرفت و پرچم را داد به دست همین و این هم از همین باب الفیل وارد مسجد کوفه شد و عده‌ای را بسیج کردند برای کربلا. این سی‌هزارنفری که وارد کربلا شدند، اینها که از شام نیامدند. اگر لشکر از شام می‌خواست بیاید که مدت‌ها طول می‌کشید. وجود مبارک سیّدالشهداء دوم محرم وارد شد، عمرسعد سوم محرم وارد شد، در ظرف یک هفته سی هزار نفر آمدند. اینها همه از همین کوفه و اطراف کوفه آمدند، این می‌شود علی! فرمود پرچم به دست همین است از همین در هم می‌آید ولی نکن این کار را. اینها مامور نبودند به آن علم عمل بکنند. فرمودند باطنش این است اگر حضرت دارد: «فَالصُّورَةُ صُورَةُ اِنْسَانٍ»، حالا این خالد یا همین کسی که پرچم گرفته علیه کربلا، این انسان است؟ «فَالصُّورَةُ صُورَةُ اِنْسَانٍ وَ الْقَلْبُ قَلْبُ حَیَوَانٍ»، اگر آن مرحله ضعیفه باشد انسان گرفتار نفاق داخلی است که ضررش به خودش است. اگر ـ معاذالله ـ به صورت بدخیم درآمد زیاد شد، هم به ضرر خودش است هم به ضرر جامعه؛ لذا فرمود: ﴿هُمُ الْعَدُوُّ﴾، اگر بگویند «زیدٌ هو العادل»؛ یعنی همین! یعنی هست، کمال عدل در اوست. ﴿هُمُ الْعَدُوُّ﴾، البته کفار هم عدو هستند؛ اما این کمال عداوت در اینهاست. اینها از نظر مخزن الهی هیچ عقیده‌ای ندارند، برای اینکه بگویند ما که اینها را تحریم بکنیم تمام راه‌ها بسته است. ﴿هُمُ الَّذِینَ یَقُولُونَ لاَ تُنفِقُوا عَلَی مَنْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّی یَنفَضُّوا﴾ در حالی که ﴿لِلَّهِ خَزَائِنُ السَّماوَاتِ وَ الارْضِ﴾، در بخش پایانی سوره مبارکه «ذاریات» با حصر فرمود بدانید: ﴿اِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتینُ﴾، این ضمیر فصل یعنی «هو»، با معرفه بودن خبر با «الف» و «لام»، اینها مفید حصر است، ﴿اِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتینُ﴾، مع ذلک اینها می‌گویند ما رازق هستیم. خزائنی نزد خدا نیست. اینها ﴿هُمُ الَّذِینَ یَقُولُونَ لاَ تُنفِقُوا عَلَی مَنْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّی یَنفَضُّوا﴾، پاسخشان این است که ﴿وَ لِلَّهِ خَزَائِنُ السَّماوَاتِ وَ الارْضِ وَ لکِنَّ الْمُنَافِقِینَ لاَ یَفْقَهُونَ﴾؛ اینها چیزی نمی‌فهمند. ﴿یَقُولُونَ﴾، در آن مسئله غزوه که رفتند دیدند که وجود مبارک پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رهبری جنگ را پیروزمندی جنگ را همه را به عهده دارد. فرماندهی کلّ قوا هم برای اوست. گفتند ما وقتی به مدینه برگردیم مدینه شهر ماست ما بودیم سرمایه برای ماست، اینها مهاجر هستند اینها آمدند، ما اینها را بیرون می‌کنیم، نگفتند مهاجرین را، می‌گفتند ـ معاذالله ـ عزیزترین مردم مدینه ذلیل‌ترین آنها را بیرون می‌کنند ﴿لَیُخْرِجَنَّ الاعَزُّ مِنْهَا الاذَلَّ﴾، پاسخ آن این است که ﴿وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ﴾. آنها گفتند در جریان تحریم ﴿لاَ تُنفِقُوا عَلَی مَنْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ﴾، خدا فوراً در همان آیه پاسخ داد: ﴿وَ لِلَّهِ خَزَائِنُ السَّماوَاتِ وَ الارْضِ﴾، در آیه هشت گفتند: ﴿لَیُخْرِجَنَّ الاعَزُّ مِنْهَا الاذَلَّ﴾، خدا فوراً پاسخ داد: ﴿وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لکِنَّ الْمُنَافِقِینَ لاَ یَعْلَمُونَ﴾، بعد می‌فرماید: ﴿یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تُلْهِکُمْ﴾؛ اینها شما را سرگرم نکند؛ نه به دنبال بازی بروید، نه کسی شما را بازی بدهد. اگر کسی به دنبال بازی نرفت، باید اوّلاً شاکر باشد که به دنبال بازی نرفت، تلاش و کوشش کند که او را بازی ندهند. مردان الهی در هر دو بخش موفق بودند؛ نه کسی را بازی دادند نه کسی توانست اینها را بازی بدهد. ببینید در سوره مبارکه «نور» گذشت فرمود مردان الهی ﴿رِجَالٌ﴾ که این رجال کسانی‌ هستند که ﴿لاَّ تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَ لاَ بَیْعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ﴾، [7] نه تنها ﴿الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾؛ به دنبال لغو و لهو و اینها نمی‌روند، کسی هم نمی‌تواند اینها را بازی بدهد: ﴿لاَّ تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَ لاَ بَیْعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ﴾؛ نه اهل لهو هستند نه گرفتار الهاء؛ نه خودشان به طرف بازی می‌روند نه کسی می‌تواند اینها را بازی بدهد. ﴿لاَّ تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَ لاَ بَیْعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ﴾، این می‌شود مردان الهی. حالا لازم نیست انسان امام و پیغمبر باشد، این حدّ اگر شدنی نبود که این همه اصرار نمی‌کردند، خیلی‌ها هم به اینجاها رسیدند.

غرض این است که فرمود منشا این شقاوت اشتغال به لهو و لعبِ مال و فرزند است و این دشمن هم به نام ابلیس تنها کارش این نیست که کسی را اهل جهنم بکند، کافر بکند، اگر به کفر بسنده می‌کرد هم یک مرحله بود. حالا ـ معاذالله ـ کسی را کافر کرد، منافق کرد یا کافر کرد، مگر دست برمی‌دارد؟ این تا آبروی آدم را نبرد رها نمی‌کند. تمام تلاش و کوششِ ابلیس این است که انسان را بی‌آبرو بکند. چقدر این قرآن عمیق و دقیق است! در جریان آدم و حوّا چه کار کرد؟ با اینکه آنها معصوم بودند حضرت آدم، آن‌جا جای شخص ثالثی نبود که اینها خجالت بکشند. گفت تمام تلاش و کوشش ابلیس این است که حضرت آدم را برهنه کند. این برای ماست و گرنه آن‌جا زن و شوهر بودند ﴿یا بَنی‌ آدَمَ﴾،[8] این ﴿یا بَنی‌ آدَمَ﴾، اشاره به همان قصّه است. یکی وقت «یا ایها الناس» است؛ اما اینجا سخن از ﴿یا بَنی‌ آدَمَ﴾ است نه «یا ایها الناس». فرمود دیدید با پدر و مادرتان چه کار کرد؟ اینها را برهنه کرد. این برهنه کرد یعنی چه؟ شخص ثالثی که نبود، اینها هم که مَحرَم بودند. ﴿لِیُبْدِیَ لَهُما ما وُورِیَ عَنْهُما مِنْ سَوْآتِهِما﴾؛[9] یعنی تا آبروی شما را نبرد رها نمی‌کند. از این لطیف‌تر از این شیرین‌تر، از این کتاب قوی‌تر و باآبروتر! می‌گوید آبرومندانه زندگی کنید. بر فرض هم کافر باشید، نسبت به جامعه بدرفتاری نکنید، ظلم نکنید، این مال را نگیرید، اختلاس را نکنید. حالا بر فرض کافر! به هر حال در دنیا می‌خواهید زندگی کنید یا نه؟ اگر ـ خدای ناکرده ـ حقوق مردم را به هم زدی، آن وقت این لباس شما را در می‌آورد؛ منتها وجود مبارک حضرت امیر از همین معنا در نهج البلاغه در چند جا به «وَبِی‌» ،[10] [11] «مُوبِئ‌»(«مَتَاعُ الدُّنیَا حُطَامٌ مُوبِیءٌ.) و[12] «اَوْب‌»و اینها یاد کرده است. این کلمه «اَوْب‌»، «مُوبِئ‌»، «وَبِی‌» این در چند جای نهج البلاغه است. فرمود یک وقت ـ خدای ناکرده ـ انسان به بیماری‌های بدخیم مبتلا می‌شود که خدا همه این بیمارها را شفا بده مثل سرطان، به هر حال بعد از مدتی می‌میرد این طور نیست که آبرویش رفته باشد. فرمود این بیماری که از راه نفاق و شیطنت می‌آید؛ نظیر بیماری‌ها بدخیم سرطان نیست، این نظیر وباست، وبا برای کسی آبرو نمی‌گذارد، بالا و پایین تاس و لگن! نه انسان در بیمارستان آبرو دارد، نه نزد زن و بچه‌اش آبرو دارد. فرمود این بیراهه رفتن، این گونه اختلاس این گونه مال مردم را گرفتن، این متاع «وَبِی‌» است «مُوبِئ‌» است «اَوْب‌» است، به هر حال آبروبر است. آن شخص حاضر است سرطان بگیرد؛ اما وبا نگیرد. بالا و پایین تاس و لگن، نزد هیچ کسی آبرو ندارد. اینها را حضرت برای چه می‌گوید؟ این مضمون در سوره «اعراف: » ﴿ما وُورِیَ عَنْهُما مِنْ سَوْآتِهِما﴾، همین است. این متاعِ وبیء همین است.

آن وقت شما جریان این بانک‌ها را می‌بینید دیروز هم اینها را مجلس احضار کرده، خود مجلس به اینها گفته شما به قانون عمل نمی‌کنید فتوای مراجع که روشن است قانون هم همین طور است دیروز صریحاً مجلس به این بانکی‌ها گفت شما به قانون عمل نمی‌کنید. حالا بخشی از فرمایشات حضرت امیر در نهج البلاغه را ملاحظه بفرمایید. آن وقت این بیان سیدنا الاستاد را حتماً ملاحظه کنید، این خیلی بیان لطیف و حکیمانه است. بعد از اینکه ایشان این سوره «منافقون» را تمام کردند بحثی دارند درباره منافقین که این نفاق طلیعه‌اش از مکه شروع شد در مدینه رشد کرد این غده بدخیم و همچنان ماند که ماند که ماند که ماند! این طور نیست که این بعد از رحلت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تمام شده باشد. فرمایش ایشان بر اساس تحلیل قرآنی این است که طلیعه این نفاق در مکه بود عده‌ای به هر حال پیش‌بینی می‌کردند می‌فهمیدند ظاهرش این است که حضرت می‌فرماید من ایران را می‌گیرم روم را می‌گیرم قصرِ قیصرها را می‌گیرم، قصرِ کسراها را می‌گیرم اینها را گفت، اینها طلیعه‌اش بود. در مدینه این نفاق شکوفا شد و به بار نشست، به دلیل اینکه در جریان جنگ اُحد یک سوم مردم مدینه اسلحه کشیدند آمدند بیرون ولی در همان مدینه در برابر پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حاضر نشدند که با کفّار بجنگند برگشتند به خانه‌هایشان. غالب سوره‌های مدنی از نفاق و منافقان سخن به میان آورده؛ مخصوصاً سوره مبارکه «توبه». جریان افک[13] هم که اینها راه‌اندازی کردند. این قدر بی‌حیثیت بودند که به آبروی پیغمبر هم رحم نکردند، همین‌ها راه‌اندازی کردند. جریان لیله عقبه هم که همین طور بود.

پس فرمایش سیدنا الاستاد این است که یک جمعیت مهم مدینه منافق بودند. با هیچ کار پیغمبر هم نمی‌ساختند هیچ آبرویی هم برای مؤمنین نگذاشتند. قصّه افک هم که شهادت می‌دهد. در صدد ترور حضرت بودند در «لیلة العقبة» که خدا حفظ کرد و موفق نشدند، پس کاری از منافقین برنیامد که نکنند.

بعد می‌فرماید همین که حضرت رحلت کرد و سقیفه رو به راه شد و ما را خانه‌نشین کردند، تمام این کارشکنی‌ها شکست. اینها کجا رفتند؟ یک سوم مردم مدینه بودند. همه‌شان دفعتاً مُردند؟ اینکه نیست. همه‌شان برگشتند سلمان و اباذر شدند؟ که نیست. همه‌شان با سقیفه ساختند و سِمت پیدا کردند و کار پیدا کردند که هست. این خیلی تحلیل خوبی است. بعد می‌فرماید این ادامه داشت از اموی‌ها به مروانی‌ها و عباسی‌ها رسید. این دو سه صفحه است حتماً ملاحظه بفرمایید به عنوان کارشکنی منافقان.

بیان نورانی خود حضرت امیر (سلام‌الله‌علیه) در نهج البلاغه وقتی از منافقان یاد می‌کند در خطبه 210 نهج البلاغه کسانی که در جامعه به سر می‌برند را تقسیم می‌کند، می‌فرماید: «رَجُلٌ مُنَافِقٌ مُظْهِرٌ لِلْاِیمَانِ مُتَصَنِّعٌ بِالْاِسْلَامِ لَا یَتَاَثَّمُ وَ لَا یَتَحَرَّجُ یَکْذِبُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صمُتَعَمِّداً»؛ اما «فَلَوْ عَلِمَ النَّاسُ اَنَّهُ مُنَافِقٌ کَاذِبٌ لَمْ یَقْبَلُوا مِنْهُ»؛ مردم اگر بدانند این منافق است که قبول نمی‌کنند. این لباس اسلام می‌پوشد بعد به این صورت می‌فرماید؛ «وَ قَدْ اَخْبَرَکَ اللَّهُ عَنِ الْمُنَافِقِینَ بِمَا اَخْبَرَکَ وَ وَصَفَهُمْ بِمَا وَصَفَهُمْ... ثُمَّ بَقُوا بَعْدَهُ»؛ این شاید یک وقت به عرض شما رسید این یک رساله کوچکی است در مجموعه کنز الفوائد کراجکی، این رساله مفصل نیست، اسم این رساله به نام «عجبٌ» است مثل اینکه کتاب قوانین مرحوم میرزا اسمش قانون است چون مطالبش «قانونٌ، قانونٌ» است. اسم کتاب صاحب فصول، فصول است، چون مطالبش «فصلٌٌ، فصلٌ» است. اسم این رساله «عجبٌ» است و اصلاً رساله به نام «عجبٌ» است. ایشان می‌گوید بعد از رحلت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که زیر این آسمان مردی به عظمت علی بن ابیطالب نبود اینها هم که می‌شناختند و زیر این آسمان زنی به عظمت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) نبود او را هم می‌شناختند. این فاطمه برای حمایت این علی چندین شب و روز از این و آن کمک خواست هیچ کسی کمک نکرد «عجبٌ»! بعد از جریان اوّلی و دومی و سومی که به هر حال بعد از عثمان مردم جمع شدند حضرت امیر را به عنوان خلیفه قبول کردند و به او رای دادند به حسب ظاهر، زنی که آن را هم می‌شناسید شناخته شده هم هست، در همین مدینه گفت بلند شوید علی را بکُشید، هزارها نفر صدها نفر شمشیر کشیدند، «عجبٌ»! هیچ حرفی نمی‌زند، تحلیل نمی‌کند، اصلاً رساله به نام رساله «عجبٌ» است. شما این را چگونه تحلیل می‌کنید؟ نه علی ناشناخته است، نه فاطمه ( (سلام‌الله‌علیها) ا)، نه آن زن ناشناخته است نه آن شمشیرکِشی‌ها. آن وقت این جمعیت سیدنا الاستاد بر اساس همین تحلیل که اینها نمردند. این چنین نیست که این یک سوم مردم مدینه مرده باشند، اموی را اینها تشکیل دادند، مروانی را اینها تشکیل دادند، پانصد سال اینها همین عباسی‌ها را تشکیل دادند. گفت:

یا لیت جور بنی مروان عاد لنا    ٭٭ و ان عدل بنی العباس فی النار[14]

‌ای کاش عدالت عباسی‌ها در آتش بود و‌ای کاش همان ستم بنی‌امیه رواج داشت! این است که اینها ده یازده امام را یا مسموم کردند یا زندان بردند. قسمت مهم ائمه را اینها شهید کردند، این بود. این دو سه صفحه را حتماً ببینید. در این خطبه هم فرمود: «وَ اِنَّمَا النَّاسُ مَعَ الْمُلُوکِ وَ الدُّنْیَا» بعد از اینکه منافقان و نفاق را تبیین می‌کند می‌فرماید مردم باقدرت هستند. بعدها سعدی گفت: «النّاسُ عَلی دِینِ مُلُوکِهِم»، «اِنَّمَا النَّاسُ مَعَ الْمُلُوکِ وَ الدُّنْیَا اِلَّا مَنْ عَصَمَ اللَّهُ فَهَذَا اَحَدُ الْاَرْبَعَة»؛ جامعه را به چهار قسم تقسیم کرد.

بعد در خطبه 175 آن‌جا می‌فرماید با قرآن رابطه‌ شما محکم باشد: «فَاِنَّ فِیهِ شِفَاءً مِنْ اَکْبَرِ الدَّاءِ وَ هُوَ الْکُفْرُ وَ النِّفَاقُ»؛ بدترین درد کفر و نفاق است و «الْغَیُّ وَ الضَّلَالُ» است، «فَاسْاَلُوا اللَّهَ بِهِ وَ تَوَجَّهُوا اِلَیْهِ بِحُبِّهِ وَ لَا تَسْاَلُوا بِهِ خَلْقَهُ اِنَّهُ مَا تَوَجَّهَ الْعِبَادُ اِلَی اللَّهِ تَعَالَی بِمِثْلِهِ»؛ بهترین راه ارتباط بنده با خدا اعتصام به همین حبل است که با عترت بسته است که ﴿وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً﴾؛[15] و فرمود: «اِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْن‌». [16]

2.