< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

91/09/28

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: بررسی میزان در حدّ ترخص و نحوهﻯ جمع بین ادله / فَصل فی صَلاه المسافر / کتاب الصّلاه
 عدم سببیت خفاء اذان و خفاء جدران برای حکم تقصیر:
 در جلسهﻯ گذشته پیرامون دو شرطی که در دو روایت، نسبت به حدّ ترخص بیان شده بود گفتیم اطلاق مفهوم هر دلیل، به واسطهﻯ منطوق دلیل دیگر تقیید می خورد که نتیجهﻯ آن، کفایت احد الأمرین است. این مطلب در هر مسأله ای که شرط های مختلف وجود داشته باشد، به همین صورت است. یعنی این جمع، مطابق با مقتضای قاعده است لکن این مطلب در جایی صادق است که شرط های ذکر شده، موضوعیت داشته باشند. مثلاً اگر به عنوان یک شرط گفته شود «إن جاءَکَ زیدٌ فَأکرِمهُ» و در شرط دیگر گفته شود «إن کانَ زیدٌ عالِماً فَأکرِمه»، احدهما کفایت می کند. یعنی هرکدام از این شرط ها محقق شود، اکرام زید واجب می شود. چون هر کدام از این شروط، موضوعیت دارند. یعنی مجیء می تواند به تنهایی برای وجوب اکرام، سببیت داشته باشد و علم نیز به تنهایی می تواند برای وجوب اکرام، سببیت داشته باشد. لذا در صورت تعدد علل، تحقق یکی از آنها برای وجود معلول کفایت می کند.
 اما در ما نحن فیه از خارج می دانیم نفس خفاء اذان و نفس خفاء جدران، موضوعیتی برای حکم تقصیر ندارند بلکه نزد شارع، طی کردن یک مقدار مسافت واقعی از شهر، منشأ حکم تقصیر است. این دو شرط نیز معرِّف و مشیر به آن مسافت معیّن هستند. لذا نمی توانیم این جمع عرفی را در ما نحن فیه پیاده کنیم. به عبارت دیگر در ما نحن فیه شارع، در مقام بیان آن مسافت واقعی که یک چیز بیشتر نیست، دو علاوت و معرّف بیان کرده است، نه اینکه خفاء اذان و خفاء جدران، هرکدام بِما هُوَ هُوَ، شرط باشند و موضوعیت داشته باشند.
 تعارض بین خفاء اذان و خفاء جدران درصورت اختلاف در مقدار آنها:
 در این صورت اگر خفاء اذان و خفاء جدران، یکی باشند و دقیقاً در یک محل، تحقق پیدا کنند، بحثی وجود ندارد. اما محل کلام، جایی است که مقدار آنها اختلاف داشته باشد و از این جهت که معمولاً خفاء اذان زودتر از خفاء جدران تحقق پیدا می کند، این بحث به وجود می آید. مثلاً اگر خفاء اذان با دو کیلومتر تحقق پیدا کند، خفاء جدران با سه یا چهار کیلومتر تحقق پیدا می کند. چون فرض این است که مانعی مثل کوه یا درّه برای دیدن دیوارهای شهر وجود ندارد و زمین، مسطح است که در این شرایط، قبل از سه کیلومتر، قطعاً خفاء جدران محقق نمی شود. لذا از آنجا که این دو شرط، معِّرف شرط واقعی که طی یک مسافت واقعی است می باشند، اختلاف آنها موجب تعارض می شود. چراکه آن مسافت واقعی معیّن، یک چیز است که یا در دو کیلومتری شهر محقق می شود یا در چهار کیلومتری و نمی شود هر دو صحیح باشند. پس میزان و منشأ تعارض که عدم اجتماع در صدق است، در اینجا وجود دارد و این دو شرط، همدیگر را تکاذب می کنند. یعنی بین آنها تعارض وجود دارد و آن وجه جمعی که در جلسهﻯ گذشته بیان کردیم، در ما نحن فیه منطبق نمی باشد. در این صورت اگر بتوانیم وجه جمع دیگری پیدا کنیم، خوب است ولی اگر نتوانستیم، ما نحن فیه از مصادیق باب تعارض است.
 شرطیت خفاء اذان و اماریت خفاء جدران برای تحقق خفاء اذان:
 برای جمع بین این دو علامت، گفته شده در مثل ما نحن فیه که همیشه یک طرف، بیشتر و یک طرف، کمتر است، آن مقداری که زودتر تحقق پیدا می کند را حدّ واقعی قرار داده و طرف اکثر را امارهﻯ بر طرف أقل قرار می دهیم. لذا در ما نحن فیه می گوئیم علامت واقعی و صحیح، خفاء اذان است که زودتر محقق می شود و خفاء جدران را حمل بر اماریت برای خفاء اذان می کنیم. یعنی درصورتی که خفاء اذان به صورت یقینی قابل تشخیص باشد، نوبت به حجیت اماره نمی رسد و خفاء جدران از اماریت می افتد و به همان یقین عمل می کنیم. چون خفاء اذان، کاشف از مسافت واقعی حدّ ترخص است و با وجود یقین وجدانی، اماره باطل و از حجیت ساقط می شود و درصورتی اماره می تواند حجت باشد که یقین بر وفاق یا خلاف آن وجود نداشته باشد.
 اما اگر هنگام اذان از شهر خارج نشدیم و امکان استفاده از این علامت وجود نداشت، یعنی اگر نتوانستیم محل دقیق خفاء اذان را به صورت یقینی تشخیص دهیم، نوبت به اماریت خفاء جدران که در طول روز همیشه وجود دارد، می رسد که امارهﻯ بر تحقق یقینی خفاء اذان در رتبهﻯ سابقه می باشد.
 به نظر ما این وجه جمع که یک حدّ واقعی وجود دارد که همان طرف کمتر است لکن از جهت اینکه در اغلب موارد قابل تشخیص نمی باشد، اماره ای بیان می شود که دلالت بر تحقق آن حدّ واقعی در گذشته کند و کاشف از آن باشد، وجه جمع و محمل خوبی است و هیچ مانع عقلی و عرفی ندارد. بنابراین هر دو علامت را قبول داریم لکن علامت اصلی، خفاء اذان است و خفاء جدران اماره ای برای تشخیص آن به حساب می آید. عدم تطابق خفاء جدران با خفاء اذان نیز ضرری وارد نمی کند. چراکه شروع شکسته خواندن نماز از حدّ ترخص است، نه اینکه فقط در حدّ ترخص نماز را باید شکسته خواند. پس اگر در ادامهﻯ مسیر با تحقق خفاء جدران که امارهﻯ بر تحقق خفاء اذان در گذشته است، نماز را شکسته بخوانیم، ضرری نمی کنیم. یعنی اماره از باب احتیاط و مقدمهﻯ علمیه برای تحقق حدّ واقعی است و کاشفیت آن از حدّ واقعی، به صورت مقدمهﻯ علمیه می باشد. البته این وجه جمع فقط برای ذهاب است و اشکال نشود که در ایاب، تحقق خفاء جدران موجب کشف از خفاء اذان نمی شود. چراکه ایاب، بحث جداگانه ای دارد که مطلب آن در آینده می آید. مثلاً قولی در ایاب وجود دارد که میزان، رسیدن به خود شهر است و حدّ ترخص دخالتی ندارد که بعداً باید مورد بررسی قرار بگیرد.
 در شرط خفاء اذان، صدای اذان، موضوعیت دارد و صداهای دیگر ملاک نیستند. چرا که در اذان اعلام، از باب استحباب، صدا را تا اندازه ای بلند می کنند. همچنین صدای اذان باید بدون بلندگو باشد و صدای با بلندگو، ملاک نیست و عوارض و موانعی نیز برای رسیدن صدای اذان نباید وجود داشته باشد.
 درصورتی که علاوه بر خفاء اذان، خفاء جدران نیز برای شخصی قابل انطباق نباشد، تا زمانی که یقین رسیدن به حدّ ترخص پیدا نکند، باید استصحاب تمام را جاری کند. مثلاً کسی که نابینا و ناشنوا است و هیچکدام از خفاء اذان و خفاء جدران برایش قابل تشخیص نیست و هر دو برایش مشکوک می باشند، تا یقین به آنها پیدا نکرده باید استصحاب تمام جاری و نمازش را تمام بخواند. پس در این مسأله هیچگونه بن بستی وجود ندارد.
 عمل به روایت اشهر درصورت تعارض دو علامت:
 به نظر ما این وجه جمع، صحیح است چراکه ذوق عرفی مساعد حمل علامت دوم بر اماریت نسبت به علامت اول است. لذا طبق این وجه جمع عمل می کنیم. اما اگر فرضاً این وجه جمع را قبول نکردیم و گفتیم این دو علاوت، مثل همدیگر هستند و معنی ندارند یکی از آنها را حمل بر اماریت برای دیگری کنیم، همانطور که گفتیم این دو علاوت، تعارض می کنند و درصورت تعارض باید به دلیل اشهر عمل کنیم. یعنی روایاتی که بیشتر مورد نقل و عمل اصحاب ائمه(ع) و فقها واقع شده اند، ملاک هستند که روایات خفاء اذان می باشند. از خود روایات نیز استفاده می شود که خفاء اذان بیشتر مطرح بوده است. چراکه خفاء جدران فقط در روایت محمد بن مسلم آمده است ولی خفاء اذان در روایات متعدد بیان شده است. همچنین در همان روایت محمد بن مسلم، معنای دیگری به عنوان علامت حدّ ترخص بیان شده بود که لازمهﻯ آن، خفاء جدران است. پس روایات خفاء اذان، اقوی هستند و باید مورد عمل واقع شوند.
 والسلام
 
 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo