موضوع: صور مختلف خروج از شهر در صورت تحقق قصد عشره / فَصل فی قَواطع السَّفر / کتاب الصّلاه

 [2323] مسألة 22: إذا تَمَّت العَشَرَة لا يَحتاجُ فِي البَقاءِ عَلى التَّمام إلى إقامَةٍ جَدِيدَةٍ بَل إذا تَحَقَّقَت بِإتيانِ رُباعِيَةٍ تامَّةٍ كَذلِك فَما دامَ لَم يُنشِئ سَفَراً جَدِيداً يَبقى عَلى التَّمام.‌

 کفایت قصد عشرهﻯ اول برای اقامت بیشتر از ده روز:

 بعد از اتمام اقامت ده روز، برای تمام بودن نماز در روزهای بعدی نیازی به قصد عشرهﻯ جدید نیست بلکه ادامهﻯ ده روز، ملحق به همان قصد عشرهﻯ اول است. پس معنای قصد عشره، قصد عَشَرَة فَما فَوقَها است و هر مقدار که بر ده روز اضافه شود، ملحق به همان قصد عشره است. البته این حکم تا زمانی است که سفر جدیدی به وجود نیامده باشد.

 همچنین در صورتی که انسان با قصد عشره، یک نماز چهار رکعتی بخواند و پس از آن عدول کند، نمازهایش تا روز آخری که در آن محل می ماند تمام است و نیازی به قصد عشرهﻯ جدید ندارد. دلیل بر این مطلب، اطلاق روایات است. یعنی وقتی در روایات گفته می شود باید انسان قصد ده روز کند، به معنای این است که اقامت او نباید از ده روز کمتر باشد ولی اضافهﻯ بر ده روز، ملحق به عشره و جزء آن به حساب می آید.

 *****

 [2324] مسألة 23: كَما أنَّ الإقامَةَ مُوجِبَةٌ لِلصَّلاةِ تَماماً وَ لِوُجُوب أو جَوازِ الصَّوم كَذلِكَ مُوجِبَةٌ لِاستِحبابِ النَّوافِل السّاقِطَةِ حالَ السَّفَر وَ لِوُجُوبِ الجُمعَة وَ نَحوِ ذلِك مِن أحكامِ الحاضِر.

 صحت استحباب نوافل و سایر احکام حاضر به واسطهﻯ قصد عشره:

 همانطور که قصد عشره موجب تمام شدن نماز و صحت روزه می شود، موجب صحت سایر چیزهایی که از مسافر ساقط هستند نیز می شود. مثل استحباب نوافل نمازهای چهار رکعتی که برای مسافر ساقط هستند ولی بعد از قصد عشره و تمام شدن آن نمازها، نوافل آنها نیز صحیح می شود. دلیل این مطلب، روایتی است که در آن امام باقر(ع) خطاب به امام صادق(ع) می فرمایند «يَا بُنَيَّ لَوْ صَلَحَتِ النَّافِلَةُ فِي السَّفَرِ تَمَّتِ الْفَرِيضَةُ» [1] . یعنی هرگاه نماز انسان قصر باشد، نافلهﻯ آن باطل است و هرگاه نماز انسان به دلیل قصد عشره یا دلیل دیگر تمام باشد، نافلهﻯ آن نیز صحیح است.

 *****

  [2325] مسألة 24: إذا تَحَقَّقَت الإقامَة وَ تَمَّت العَشَرَة أو لا وَ بَدا لِلمُقِيم الخُرُوج إلى ما دُونَ المَسافَة وَلَو مُلَفَّقَةً فَلِلمَسألَةِ صُوَر...

 خروج از شهر در صورت تحقق قصد عشره:

 هنگامی که انسان قصد عشره می کند و اقامهﻯ او محقق و منسجم می شود ولو ده روز هم تمام نشده باشد، نماز او تمام است. در این صورت اگر آن شخص تصمیم بگیرد از شهر خارج شود و تا حدّ مسافت شرعی برود، سفر جدیدی را آغاز کرده است که موجب شکسته شدن نماز و تمام شدن عمر قصد عشرهﻯ او می شود.

 اما در صورتی که تصمیم بگیرد از شهر خارج شود ولی مسافتی که می خواهد برود، کمتر از مسافت شرعی باشد، حکم دیگری دارد که مرحوم سید(ره) برای این حالت، هفت صورت بیان کرده اند و اگر بخواهیم در آنها دقت و موشکافی کنیم، شاید بیشتر هم بشوند. البته قبلاً گفته ایم اگر انسان از ابتدا که می خواهد قصد عشره کند، علم به خروج از شهر در اثناء عشره داشته باشد، قصد عشرهﻯ او صحیح نمی باشد؛ مگر اینکه بخواهد به اندازهﻯ یک یا دو ساعت از شهر خارج شود و برگردد.

 پس بحث ما در این مسأله، صورتی است که تصمیم به خروج از شهر، بعد از تحقق قصد عشره است نه از ابتدای آن. یعنی آن شخص در ابتدا تصمیم به ماندن ده روز تمام در این شهر را داشته و بعد از چند روز به علت پیش آمدن کاری، تصمیم به خروج از شهر تا قبل از مسافت شرعی و چهار فرسخ را می گیرد.

 *****

 ...الاُولى: أن يَكونَ عازِماً عَلى العَودِ إلى مَحَلِّ الإقامَة وَ استِئنافِ إقامَةِ عَشَرَةٍ اُخرى وَ حُكمُه وُجُوبُ التَّمام فِي الذِّهابِ وَ المَقصَدِ وَ الإيابِ وَ مَحَلِّ الإقامَة الاُولى، وَ كَذا إذا كانَ عازِماً عَلى الإقامَة فِي غَيرِ مَحَلِّ الإقامَةِ الاُولى مَعَ عَدَمِ كونِ ما بَينَهما مَسافَة...

 صورت اول، خروج از شهر و تصمیم به تجدید قصد عشره پس از بازگشت:

 صورت اول این مسأله جایی است که انسان تصمیم دارد از شهر خارج شود و کارش را انجام دهد و دوباره برگردد و قصد عشره اش را تجدید کند. در این صورت نماز انسان در محل قصد عشره و مسیر رفت و برگشت و محل جدید که مقصد او است، تمام می باشد. چون رفتن و برگشتن او بین دو قصد عشره قرار دارد و می داند پس از برگشت، بازهم می خواهد قصد عشره داشته باشد. لذا فقها در چنین صورتی با محل قصد عشره، معاملهﻯ وطن می کنند. یعنی مثل این است که انسان از وطن خود خارج شده و تا دو فرسخی رفته و دوباره به وطن خود برگشته است.

 همچنین در صورتی که انسان از شهر خارج می شود ولی نمی خواهد به محل اول خود برگردد بلکه می خواهد به مکان دیگری برود که تصمیم دارد در آنجا قصد عشره داشته باشد و فاصلهﻯ بین این دو مکان، به چهار فرسخ نمی رسد، بازهم نمازش تمام است. علت این حکم در محل اول و محل جدید این است که آن شخص در این دو مکان، قصد عشره دارد و نمازش تمام است. بین این دو مکان نیز از آنجا که در حدّ چهار فرسخ نیست، انشاء سفر جدیدی به حساب نمی آید. لذا هیچگونه منشأای برای شکسته شدن نماز وجود ندارد. چون آن چیزی که پس از خروج از محل قصد عشره موجب شکسته شدن نماز می شود، انشاء سفر جدید در حدّ مسافت کامله می باشد. لذا از این جهت با محل قصد عشره، معاملهﻯ وطن می شود.

 کما اینکه وقتی در روایات از امام(ع) سؤال می شود در چه مسافتی نماز انسان شکسته است و حضرت می فرمایند در مسافت هشت فرسخ تلفیقی، مراد این است که قبل از این مسافت، نماز انسان تمام بوده و بعد از آن شکسته شده است. در این صورت تفاوتی نمی کند تمام بودن نماز از بابت حضور در وطن باشد یا از جهت اقامت در محل قصد عشره یا از جهت اقامت سی روزه در محلی به صورت مردد.

 علاوه بر ظاهر روایات، فقها نیز به این مطلب عمل کرده اند و این مسأله از نظر فقهی یک مطلب مسلم می باشد. بنابراین در صورتی که در مکانی نماز انسان تمام باشد، تنها منشأ تقصیر، طی مسافت کامله است و در غیر این صورت نماز انسان تمام است.

 *****

 ...الثّانِيَة: أن يَكونَ عازِماً عَلى عَدَمِ العَود إلى مَحَلِّ الإقامَة وَ حُكمُه وُجُوبُ القَصر إذا كانَ ما بَقِيَ مِن مَحَلِّ إقامَتِه إلى مَقصَدِه مَسافَة أو كانَ مَجمُوعُ ما بَقِيَ مَعَ العَود إلى بَلَدِه أو بَلَدٍ آخَر مَسافَة وَ لَو كانَ ما بَقِيَ أقَل مِن أربَعَة عَلى الأقوى مِن كِفايَةِ التَّلفِيق وَ لَو كانَ الذِّهاب أقَل مِن أربَعَة...

 صورت دوم، خروج از شهر و تصمیم به عدم عود به محل قصد عشره:

 صورت دوم این است که انسان هنگام خروج از شهر، تصمیم به عود ندارد و می خواهد از محل قصد عشرهﻯ خود وداع کند و به مکانی که فاصلهﻯ آن تا محل اقامت او بیشتر از چهار فرسخ است برود. در این صورت نماز او شکسته است. مثل کسی که در اهواز مسافر است و قصد عشره می کند. سپس از اهواز خارج می شود درحالی که نمی خواهد به اهواز برگردد بلکه می خواهد به ملاثانی که فاصله اش تا اهواز بیشتر از چهار فرسخ است برود که در این صورت نماز او شکسته است. چون از ابتدا می خواهد به ملاثانی برود و قصد برگشتن به اهواز را ندارد.

 همچنین در صورتی که انسان از ابتدا تا چهار فرسخی نرود بلکه تا مکانی کمتر از چهار فرسخ برود و از آنجا نیز به مکان دیگری برود، اگر مجموع مسافتی که پس از خروج از اهواز تا رسیدن به وطنش یا شهری که مقصد نهایی او است، بیشتر از چهار فرسخ باشد، بازهم نمازش در تمام طول مسیر شکسته است. به عبارت دیگر تفاوتی نمی کند مقصد اولیهﻯ او بیشتر از چهار فرسخ باشد یا مجموع مسیرهایی که تا مقصد نهایی طی می کند بیشتر از چهار فرسخ باشد؛ در هر صورت نمازش شکسته است.

 مثل کسی که وطن اصلی او شوشتر است و نمازش در اهواز به واسطهﻯ قصد عشره تمام می شود. سپس از اهواز به قصد عدم عود خارج می شود و برای انجام کاری به ملاثانی می رود و از آنجا به شوشتر برمی گردد. در این صورت از آنجا که مسافت اهواز تا ملاثانی بیشتر از چهار فرسخ است، همین مسافت ابتدایی موجب شکسته شدن نماز او می شود. همچنین اگر پس از خروج از اهواز به ملاثانی نرود بلکه به شیبان که مسافتش کمتر از چهار فرسخ است برود و بعد از چند روز توقف در آنجا به شوشتر برگردد، هرچند مقصد اول او کمتر از چهار فرسخ بوده لکن مجموع مسافت او از اهواز تا مقصد نهایی بیشتر از مسافت شرعی است. لذا بازهم نماز او شکسته می شود.

 البته این صورت از مقسمی که مرحوم سید(ره) بیان کرده بودند خارج است. چون مقسم این اقسام مربوط به خروج از محل قصد عشره تا کمتر از مسافت است که در این صورت از آن تعدی شده است.

 مثالی که ما بیان کردیم مربوط به مسافت امتدادی می شود لکن مرحوم سید(ره) در پایان این صورت مطلبی را بیان می کنند که مربوط به مبنای ایشان در مسافت تلفیقی است. توضیح اینکه ایشان در مسافت تلفیقی قائل به کفایت تلفیق ولو در صورتی که هرکدام از رفتن یا برگشتن، کمتر از چهار فرسخ باشند هستند. یعنی صرف هشت فرسخ بودن مجموع ذهاب و ایاب کفایت می کند. لذا ایشان می فرمایند در صورتی که انسان از محل قصد عشره خارج شود و از آن محل نیز قصد برگشتن به مکان دیگری غیر از محل قصد عشره را داشته باشد، در صورتی که مجموع مسافت رفت و برگشت او هشت فرسخ باشد، نمازش شکسته است؛ هرچند مسیر رفتن یا برگشتن او کمتر از چهار فرسخ باشد. اما به نظر ما در مسافت تلفیقی هیچکدام از رفتن و برگشتن، احتیاطاً نباید کمتر از چهار فرسخ باشند.

 *****

 ...الثّالِثَة: أن يَكونَ عازِماً عَلى العَودِ إلى مَحَلِ الإقامَة مِن دُونِ قَصدِ إقامَةٍ مُستَأنِفَة لكِن مِن حَيثُ إنَّه مَنزِلٌ مِن مَنازِلِه فِي سَفَرِه الجَدِيد وَ حُكمُه وُجُوبُ القَصرِ أيضاً فِي الذِّهابِ وَ المَقصَدِ وَ مَحَلِّ الإقامَة....

 صورت سوم، خروج از شهر و عود به محل اقامت در ضمن مسیر برگشت:

 صورت سوم جایی است که انسان هنگام خروج از شهر، تصمیم برگشت به محل اقامت را دارد، لکن نه به نیت تجدید قصد عشره و اقامت جدید در آنجا، بلکه آن محل، جزء مسیر برگشت او به حساب می آید. مثل کسی که وطن او اهواز است و در رامهرمز قصد عشره می کند. سپس برای انجام کاری از رامهرمز خارج می شود و به سلطان آباد که در مسیر بهبهان است و فاصله اش کمتر از مسافت شرعی است می رود. چنین شخصی برای برگشتن به اهواز مجبور است به رامهرمز برود و از رامهرمز به اهواز برگردد. لذا با اینکه قصد عود به رامهرمز را دارد ولی به رامهرمز به عنوان محل اقامت نگاه نمی کند بلکه از رامهرمز فقط عبور می کند و هدف اصلی او برگشتن به اهواز است. در این صورت نماز آن شخص در مسیر رفت از رامهرمز به سلطان آباد تمام است ولی وقتی از سلطان آباد به قصد برگشتن به اهواز خارج می شود، در تمام طول مسیر که از رامهرمز نیز عبور می کند، نمازش شکسته است.

 علت این حکم این است که نماز آن شخص در رامهرمز از بابت قصد عشره، تمام است و هنگام خروج از رامهرمز ولو قصد دارد در نهایت به اهواز برگردد لکن رفتن به سلطان آباد، سفر به اهواز محسوب نمی شود. چون حرکت به سمت سلطان آباد، ضد مسیر اهواز است و جزئی از مسیر اهواز به حساب نمی آید. بنابراین سفر به سلطان آباد برای خودش یک سفر مستقل به حساب می آید که کمتر از مسافت است و ادامهﻯ قصد عشره محسوب می شود. در نتیجه نماز آن شخص در مسیر رفتن به سلطان آباد و در خود سلطان آباد تمام است؛ اما وقتی می خواهد از سلطان آباد خارج شود، چون حرکتش به سمت اهواز است، نمازش شکسته می شود.

 البته مرحوم سید(ره) در این مسأله می فرمایند هنگام خروج از رامهرمز در مسیر رفتن به سلطان آباد و در خود سلطان آباد نیز نماز آن شخص شکسته است که نظر ما در این حکم مخالف نظر ایشان است. بنابراین به نظر ما وقتی آن شخص برای انجام کاری به سلطان آباد که فاصله اش تا رامهرمز کمتر از چهار فرسخ است می رود، نمازش تمام است و شکسته بودن نماز در این صورت محل اشکال است. به عبارت دیگر در ذهاب، نمازش تمام است ولی در ایاب به سمت اهواز نمازش شکسته است.

 والسلام