موضوع: شکوک مبطله /شک در عدد رکعات/کتاب الصلات

 امروز براي ما يوم الافتتاح است لذا متوسل مي شويم به اماممان و ولي نعمتمان حضرت امام زمان که ان شاءالله کمک فرمايند با توجهات خاصه شان درس و بحث و کارهاي علمي تحقيقي و پژوهشي حوزوي و دانشگاهي در پرتو توجهات آن حضرت عاقبت بخير شود و به نحو صحيح و خوبي انجام شود که هم نافع باشد براي خودمان و هم براي جامعه مان ان شاء الله

 اللهم صل علي محمد و آل محمد

 اللهم کن لوليک الحجه بن الحسن صلواتک عليه وعلي آبائه في هذه الساعة و في کلّ ساعة ولياً و حافظاً وقائداً و ناصراً و دليلاً و عيناً حتّي تسکنه ارضک طوعاً و تمتّعه فيها طويلاً.

 ان شاء الله سعي شود در آنچه به خودمان مربوط است کوتاهي نکنيم ، البته توفيق از خداست لکن امام رضا عليه السلام مي فرمايند: من سئل الله التوفيق ولم يجتهد فقد اسهزء بنفسه.هرکه تقاضاي توفيق از خدا بنمايد و خود نکوشد گويي خودرا مسخره کرده است. اقل مطلب اين است که دعاي اين فرد مستجاب نمي شود.

 لذا بر ما لازم است که کوشش نماييم و ان شاء الله خود اين لذت درس و فهيمدن و ياد گرفتن و تعليم و تعلم بسيار لذت بالايي است. بعضي مي گويند خسته مي شويم . دچار افسردگي شديم اينها به خاطر اين است که اين افراد سوراخ دعا را گم کرده اند. قطع اين مرحله بي همرهي خضر مکن/ ظلمات است بترس از خطر گمراهي. اينجا احتياج است به راهنما ، انسان استاد مي خواهد ، راهنما مي خواهد که کمکش نمايد تا چگونه درس بخواند و درس بدهد و مطالعه نمايد. و اگر چنانچه خدا توفيق عنايت کند ان شاء الله در خط قرار بگيرد لذاتش بسيار متعاليست. اين الملوک و ابناء الملوک را براي همين جا گفته اند. بعضي از محققين در مورد بحث علمي فکر مي کردند تا اينکه حل آن مشکل براي آنها معلوم ميشد و راه حل را مي فهميدند . از شدت بوجد آمدن فرياد مي کشيدند اين الملوک اين ابناء الملوک ، پادشاهان دنيا کجا هستند آنها که اهل لذات مادي هستند کجا هستند که ببينند ما چه لذت و نشاطي برايمان حاصل شده است. عابد و زاهد و صوفي همه طفلان رهند / مرد اگر هست بجز عالم رباني نيست. لذا اين لذات معنوي از خصائص علماي رباني است. ان شاء الله خدا توفيق عنايت فرمايد به همه که با توکل بر او و استمداد از امام زمان عج و آباء طاهرينش بحث را آغاز نماييم و شما هم جدي باشيد ان شاء الله . البته بار را بايد طوري تنظيم کرد که بتوان ادامه راه داد لکن اگر انسان طوري بار را سنگين نمايد که نتواند به مقصد برساند کار درستي نمي باشد. لذا بايد انسان چنان برنامه ريزي نمايد که در حد تحمل وي باشد که در غير اين صورت انسان از عهده ي هيچ کاري بر نمي آيد. همانطور که از حضرت امام خميني «ره» منقول است که ايشان مقيد بود به اينکه هر شب راس ساعت 9 به زيارت حرم حضرت اميرالمومنين برود، به صورتي که طلبه ها ساعتهاشان رانگاه و تنظيم مي کردند. اين نظم و برنامه ريزي خوب است تا انسان از عهده کارهايش بر بيايد.

 ما امسال برنامه مان اين است که درس را اختصاص دهيم به بحث خلل در صلات. لکن اگر بخواهيم اين مطلب را به روال عادي بخوانيم دو سال طول مي کشد بنا بر اين بايد مباحث گزينش شوند. فروع علم اجمالي بحث خوبي است و تمرين اجتهاد است . اين مطلبيست که بايد خوانده شود و از يک سال بيشتر طول ميکشد. لذا به نظرمان رسيد که از مباحث شک در عدد رکعات شروع نماييم يعني شکوک ثلاثه (شکوکي که اعتبار ندارند، شکوکي که مبطلند و شکوکي که صحيح اند يعني مبطل نمي باشند ولي بايد با نماز احتياط اصلاح شوند). شروع مطلب معمولا از شکوک مبطله است که هشت مورد مي باشند و پس از آن شکوک صحيحه و سپس شکوکي که اعتبار ندارند يعني آنچه که شکش هيچ اعتباري ندارد و انسان آزاد است که هر کاري انجام دهد مثلا شک در نماز مستحبي يا شک کثير الشک و امثال اين موارد که به آنها شکوک لااعتبار بها گفته مي شود.

 مروري اجمالي بر مطالب :

 مساله 1 : الشكوك الموجبه لبطلان الصلاه ثمانيه

 شکوک مبطله خود هشت صورت دارد.

 اول شک در نماز دو رکعتي به هر صورتي که باشد. البته به استثناي نوافل که جزء شکوک لااعتبار بها مي باشند. اما در نماز هاي واجب دو رکعتي اگر شک کنيم شکمان به هر صورتي باشد نماز را باطل ميکند . دوم، شک در نماز سه رکعتي نيز به هر صورت که باشد نماز را باطل مي کند. اما مورد سوم و چهارم عبارت است از اينکه شک در نماز چهار رکعتي در صورتي که پاي يک نيز در ميان باشد يعني نمي داند يک رکعت خوانده شده يا دو رکعت يا يک و يا سه رکعت و يا يک يا چهار رکعت هر کدام اين موارد به هر صورتي که باشد موجب بطلان نماز مي گردند. صورت چهارم آن مورد است که شک بين دو رکعت و بيشتر از دو رکعت باشد يعني نمي داند دو رکعت خوانده يا سه رکعت يا دو رکعت خوانده يا چهار رکعت يا دو رکعت خوانده يا سه يا چهار در اين مورد تفصيل وجود دارد به اين نحو که اگر شک قبل از اکمال سجدتين است نماز باطل است ولي در صورتي که بعد از اکمال سجدتين باشد نماز صحيح است. صور ديگري نيز وجود دارد که ان شاء الله در مباحث آينده خواهد آمد. تا کنون عناوين بيان شد که ان شاء الله در آينده استدلالات اين ادعا ها که در اين جلسه فرصت بيان آنها نيست بيان خواهد شد.

 اول و دوم، شک در نماز دو و سه رکعتي:

 أحدها: الشكّ في الصلاة الثنائية كالصبح و صلاة السفر و الثاني: الشكّ في الثلاثية كالمغرب.

 حال قبل از ورود به بحث بايد نکاتي را مقدمتا بيان نماييم.

 وقتي گفته ميشود شکي مبطل است به اين معنا نيست که حال شک حال حدث ميباشد که به محض وقوع موجب ابطال نماز گردد. بلکه به اين معني است که در هنگام شک راهي براي تصحيح نماز وجود ندارد لکن انسان فرصت دارد تروي و فکر نمايد شايد شکش زائل گردد. لذا به محض حدوث موجب بطلان نماز نمي گردد. پس مقصود از مبطليت اين است که در صورتي که شک ادامه پيدا کند، تا موالات نماز از بين برود و شک او مستقر شود. پس تروي تا زماني امکان دارد که موالات بهم نخورده باشد اما اگر موالات نماز بهم بخورد نماز باطل مي شود. مثلا اگر در نماز صبح شک کرد که يک رکعت خوانده يا دو رکعت سپس کمي فکر کرد و يادش آمد که يک رکعت خوانده يا دو رکعت خوانده و شکش بر طرف شد نمازش صحيح است . لذا مقصود از مبطليت عدم وجود مصحح براي نماز است. و بواسطه فوت موالات نماز باطل مي شود. اما اگر تروي نمود و شکش زائل شد و تبديل به يقين و يا ظن شد برايش حجت است و نمازش صحيح. ظن در باب عدد رکعات حجت و به منزله يقين است، البته در باره اين مطلب بحث مفصل است و در آينده خواهد آمد. اين حجيت نيز به ادله خاصه است که از تحت اجتنبوا کثرا من الظن و الظن لا يغني من الحق شيئا استثناء شده است. لذا اگر کمي تامل کرد و شکش تبديل به يقين و يا ظن شد و هنوز موالات نماز بهم نخورده باشد نماز صحيح است و نماز آنگاه باطل است که موالات از بين برود و فکرش به جايي نرسد. البته اگر ياس از زوال شک داشت اين مورد هم موجب بطلان نماز است زيرا اين فرد راهي براي ادامه نماز ندارد، نه مي تواند بنا را بر يک بگذارد و نه بر دو و نه بر چيز ديگري لذا نمي تواند نماز را ادامه دهد و نماز او تصحيح نمي گردد.

 فتحصل مما ذکرنا يا شخص بايد از زوال شک نا اميد شود و يا موالات از بين رود تا نمازش باطل گردد.

 اما نکته ديگر اين است که بر مساله مبطليت شک در نماز دو رکعتي اجماع وجود دارد. همينطور اجماع در شک در نماز سه رکعتي نيز وجود دارد. اما در اين مورد نسبتي به شيخ صدوق داده شده که ايشان نظري خلاف اجماع دارند که ايشان فرموده اند به تبع والدشان که در اين مورد انسان بين اينکه نمازش را باطل محسوب نمايد يا آنکه بنا را بر اقل قرار دهد مخير است . يعني اگر شک کرد در نماز دو رکعتي و سه رکعتي بين يک و دو بگويد من يک رکعت خوانده ام و نمازش را ادامه دهد . لکن جناب وحيد بهبهاني و مرحوم صاحب حدائق که هم عصر نيز بوده اند قائل شده اند که اين نسبت واقعيت ندارد يعني شيخ صدوق نيز هم نظر با مجمعين است و چنين حرفي نزده است.

 نکته ديگر اين است که اکنون که ما وارد بحث فقه شده ايم ابتدا بايد به کتب حديث مراجعه نماييم چرا که تمام فقه و پايه هاي آن کتب حديث و همان اخبار آل محمد عليهم السلام مي باشد. حنفي ها فقهشان را از ابوحنيفه ميگيرند ، حنبلي ها فقهشان را از احمد حنبل مي گيرند ، شافعي ها مي گويند قال الامام الشافعي ، مالکي ها مي گويند قال الامام المالک ، اما ما جعفري ها فقهمان را از امام جعفر ابن محمد الصادق اخذ مي نماييم. بنا بر اين هنگامي که قصد فتوا دادن داريم، بايد به قال الباقر و قال الصادق که - از بهترين هاي منابع وسائل الشيعه مي باشد- مستند باشد که البته مرحوم شيخ حر عاملي هم در مورد خلل بحث مفصلي نموده است.

 ما بايد قبل از بحث در درس خارج به همه حديث ها مراجه و همه آنها را يک بار از ابتدا تا انتها مطالعه نماييم ، مقدار آن نيز حدود چهل يا پنجاه صفحه و مقدار زيادي نمي باشد، که بعد از مطالعه خواهيم دانست که از ائمه عليهم السلام در مورد خلل چه وارد شده است.

 در رابطه با شک در نماز هاي دو رکعتي و سه رکعتي که گفته شد :شک موجب بطلان است، به ابواب الخلل باب دوم مراجعه و مطالعه شود تا با بيان امام عليه السلام آشنايي حاصل شود.

 پس از مطالعه هر روايت دو کار لازم است ابتدا مطالعه سند و سپس بررسي دلالت روايت. يعني يا بايد سند روايت معتبر باشد، يا آنکه روايت معمول به اصحاب واقع شده باشد، سپس از لحاظ دلالت هم بايد بررسي شود که اگر دلالتش واضح بود عمل شود، گاهي هم دو روايت عام و خاص و يا مطلق و مقيد ويا حاکم ومحکوم ويا وارد و مورد يا بالاتر از اينها، تعارض دارند، که بايد مورد تعارض را هم بررسي شود که در اين صورت باب تعادل و تراجيح پيش مي آيد و همين راه اجتهاد است که راه روشني است .