< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

92/07/15

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: شکوک صحیحه /شک در عدد رکعات/کتاب الصلات
 بحث شک در نماز های دو رکعتی و سه رکعتی گذشت و گفته شد که این شکوک از شکوک مبطله می باشند.
 مساله دوم از فصل شک در رکعات، شکوک صحیحه
 مسألة 2: الشكوك الصحيحة تسعة في الرباعية:
 صورتهای شک صحیح در نماز های چهار رکعتی، نُه صورت است که در آنها باید بنا را بر صحت نماز قرار داده و نماز را به پایان رساند و سپس آن را تصحیح نمود. انشا الله به طور مفصل صور آن را بررسی خواهیم کرد.
 اول، شک بین دو و سه بعد از اکمال سجدتین
 أحدها: الشكّ بين الاثنتين و الثلاث بعد إكمال السجدتين
 پیشتر گفته شد که شک بین دو و سه اگر قبل از اکمال سجدتین باشد موجب بطلان نماز است. اما بعد از اتمام سجدتین و بنا بر احتیاط بعد از برداشتن پیشانی از سجده در نماز های چهار رکعتی (ظهر و عصر و عشاء) نماز صحیح است. لکن باید هنگام شک بنا را بر اکثر گذاشت و نقص یک رکعت را با نماز احتیاط به صورت منفصل از نماز اصلی، بجای آورد.
 محل بحث در این صورت این است که در این مورد نص خاصی وارد نشده و ما حکم آن را از قواعد باب بدست می آوریم.
 قواعد تصحیح نماز مشکوک عبارتند از:
 اول: آنچه که از صحیحه زراره و اشباه آن استفاده می شود عبارت است از اینکه اگر شک در اثنای دو رکعتِ اول نماز عروض نماید موجب بطلان نماز است و اگر شک در دو رکعتِ دوم باشد موجب بطلان نماز نمی گردد. محل کلام این است که شک در این وجه ، بین دو وسه واقع شده لکن بعد از اکمال سجدتین باشد.
 فإنه يبنى على الثلاث و يأتي بالرابعة و يتم صلاته ثمَّ يحتاط بركعة من قيام أو ركعتين من جلوس
 دوم: کیفیت علاج نقص نیز از موثقه عمار و روایات دیگری با همین مضون بدست می آید.
 مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ لَهُ يَا عَمَّارُ أَجْمَعُ لَكَ السَّهْوَ كُلَّهُ فِي كَلِمَتَيْنِ- مَتَى مَا شَكَكْتَ فَخُذْ بِالْأَكْثَرِ- فَإِذَا سَلَّمْتَ فَأَتِمَّ مَا ظَنَنْتَ أَنَّكَ نَقَصْتَ. [1]
 یعنی مقداری که احتمال نقص در نماز می دهی را بعد از نماز بجا آور.
 بنا بر آنچه گفته شد این دو قاعده نماز مشکوک را تصحیح می کند به این صورت که قاعده اول دلالت بر اصل صحت نماز و قاعده دوم بر کیفیت علاج نماز مشکوک را نشان می دهد. لذا در فرض مذکور بنا را بر سه گذاشته و یک رکعت محتمل النقص را به صورت منفصل بجا می آوریم.
 نماز احتیاط، ایستاده یا نشسته
 فإنه يبنى على الثلاث و يأتي بالرابعة و يتم صلاته ثمَّ يحتاط بركعة من قيام أو ركعتين من جلوس
 مرحوم سید صاحب عروه می فرماید: در شک بین دو و سه در نماز چهار رکعتی، بعد از اکمال سجدتین باید بنا را بر سه گذاشت و رکعت چهارم را خواند. سپس یک رکعت ایستاده و یا دو رکعت نشسته به عنوان نماز احتیاط بجا آورد. همچنین فرموده احتیاط مستحب آن است که یک رکعت نماز را به صورت ایستاده بخواند. اما مطلب نشسته خواندن دو رکعت نماز در فرع بعدی- شک بین سه و چهار- خواهد آمد. اما در فرض بحث ما خواندن نماز احتیاط به صورت دو رکعت نشسته وارد نشده. اگر ما به این قطع و جزم رسیدیم که این دو فرع دارای یک مناط هستند، می توانیم حکم دو رکعت خواندن نماز را به این صورت نیز تسری دهیم، زیرا خواهیم گفت که دو رکعت نماز نشسته مانند یک رکعت نماز ایستاده است. لذا به نظر ما در صورت جزم و قطع می توانیم این کلام را بگوییم و الّا احتیاط آن است که بگوییم باید یک رکعت نماز را به صورت ایستاده خواند. سید در این فرض احتیاط مستحب نموده است. مرحوم سید خویی نیز در این فرع فرموده اند: باید بنا بر احتیاط واجب یک رکعت نماز را به صورت ایستاده خواند.
 استدلال به روایات در تعیین متمّم سجده
 و يتحقق إكمال السجدتين بإتمام الذكر الواجب من السجدة الثانية على الأقوى و إن كان الأحوط إذا كان قبل رفع الرأس البناء ثمَّ الإعادة و كذا في كل مورد يعتبر إكمال السجدتين.
 این بحث سابقا گذشت و گفته شد که بنا بر احتیاط باید اتمام سجدتین را با رفع راس دانست. سید یزدی نیز در این مورد احتیاط نموده و فرموده: اگر بعد از اکمال سجدتین و قبل از رفع راس شک عروض نماید، باید بنا بر احتیاط نماز را تمام کرد سپس دوباره آن را اعاده نمود. بر این اساس شخص شاک هم به وظیفه خود هم در صورت ابطال و هم در صورت صحت عمل نموده است. ایشان این صورت را به این دلیل مطرح نموده که احتمال داده این شک از شکوک مبطله باشد.
 «قلت له: رجل لا يدري اثنتين صلّى أم ثلاثاً، قال: إن دخل الشكّ بعد دخوله في الثالثة مضى في الثالثة ثمّ صلّى الأُخرى و لا شي‌ء عليه و يسلّم» [2]
 لازم است که این روایت را به این صورت تفصیل داد که شک بین دو و سه باید بعد از اکمال سجدتین باشد و الا باقی ماندن در رکعت دوم موجب بطلان نماز است.
 صحيحة عبيد بن زرارة: «عن رجل لم يدر ركعتين صلّى أم ثلاثاً قال: يعيد، قلت: أ ليس يقال: لا يعيد الصلاة فقيه؟ فقال: إنّما ذلك في الثلاث و الأربع» [3]
 این روایت را باید بر شک بین دو و سه قبل از اکمال سجدتین حمل نمود. یعنی امام سائل را در حال قیام فرض نموده که در این صورت نماز او باطل است. اما اگر شک بعد از اکمال سجدتین باشد از تحت این صحیحه خارج است. لذا جمع بین روایات مختلفه برای ما روش تخلص از این بحران را مشخص می نماید.


[1] الوسائل 8: 212/ أبواب الخلل الواقع في الصلاة ب 8 ح 1
[2] الوسائل 8: 214/ أبواب الخلل الواقع في الصلاة ب 9 ح 1
[3] الوسائل 8: 215/ أبواب الخلل الواقع في الصلاة ب 9 ح 3، التهذيب 2: 193/ 760

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo