درس خارج فقه استاد موسوی جزایری
92/09/04
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: آیا شک سابق موجب بطلان میگردد /شک در عدد رکعات/کتاب
الصلاة
در جلسه گذشته بیان شد که مرحوم سید نماز احتیاط را واجب مستقل دانسته و با مرجع قرار دادن اصالت البرائه قائل به عدم وجوب نماز احتیاط در فرض مذکور شده. اما در این حال اشکال محقق خویی وارد است که در هر صورت قاعده اشتغال باید مرجع قرار گیرد. زیرا اولا نماز احتیاط واجبی مستقل نمی باشد و ثانیا ما اصل موضوعی حاکم داریم. لذا تنها راه قول به عدم وجوب نماز احتیاط قاعده فراغ می باشد.
دهم، آیا شک سابق موجب بطلان میگردد
مسألة 10: لو شكّ في أنّ شكّه السابق كان موجباً للبطلان أو للبناء بنى على الثاني
به نظر ما در اینجا فروعی وجود دارد که صرف فرض می باشند و به هیچ و جهی محل ابتلا نمی باشند. لذا اولی این است که با آنها معامله باب انسداد در رسائل گردد یعنی هرچند بحث مهم و طولانی می باشد، اعلام علما از آن صرف نظر کرده و آن را نمی خوانند. مثلاً شک بین دو و سه و چهار خود چیزی است که احتمال وجود آن در خارج بسیار ضعیف است و عجیب و نا یاب تر از آن عروض شک در این شک می باشد. درصورتی هم که این شکوک در خارج مصداق پیدا کنند مصداق آنها متصف به وسواس و امراض روحی می گرددکه اعتباری به این گونه شکوک نیست. لذا وجهی برای طرح آنها وجود ندارد.
لذا در مورد تمام این شکوک می گوییم: ما این شکوک که مرحوم سید طرح نموده را نمی پذیریم زیرا این شکوک از شکوک متعارف نیستند و از آن دسته از شکوک می باشند که از امراض روحی منبعث گشته اند که به آنها نباید اعتنا نمود و به خدا پناه برد تا از وسوسه شیطان خلاص شد.
با توجه به این نکته، این مساله و مسائل یازدهم و دوازدهم و سیزدهم و پانزدهم و شانزدهم و هفدهم و نوزدهم قابل طرح نیستند.
مساله چهاردهم، عدم علم به حکم مساله هنگام شک در نماز
مسألة 14: إذا عرض له أحد الشكوك و لم يعلم حكمه من جهة الجهل بالمسألة أو نسيانها فان ترجّح له أحد الاحتمالين عمل عليه و إن لم يترجّح أخذ بأحد الاحتمالين مخيّراً
این مساله فرض صحیحی است که گاهی اوقات بر مصلی عارض میگردد.
گاهی در هنگام نماز مصلی مبتلا به شکی می گردد که حکم آن را نمی داند. در این صورت اگر برای مصلی یک طرف شک ترجیح پیدا کرد باید به آن عمل نماید. اما در صورتی که ترجیح یکی از اطراف محقق نشود یا ترجیح به گونه ای باشد که صدق ظن ننماید مثل احتمال 51 در صدی، باید به یکی از دو احتمال مخیراً اخذ نماید. زیرا امکان قطع نماز وجود ندارد، لذا راهی غیر از این ندارد که به یکی از دو احتمال عمل نماید. اما بعد از نماز مصلی باید حکم صورت شک خود را از عالم و مجتهد بپرسد و بر اساس آن عمل نماید. دلیل این فتوی چنانکه گفته شد، حرمت ابطال نماز است.
مساله هجدهم، خروج احد احتمالات در شک بواسطه ظن
مسألة 18: إذا شكّ بين الاثنتين و الثلاث و الأربع ثمّ ظنّ عدم الأربع يجري عليه حكم الشكّ بين الاثنتين و الثلاث، و لو ظنّ عدم الاثنتين يجري عليه حكم الشكّ بين الثلاث و الأربع، و لو ظنّ عدم الثلاث يجري عليه حكم الشكّ بين الاثنتين و الأربع
مصلی ابتدا شک بین دو و سه و چهار می کند در این حال وظیفه او بنا نهادن بر چهار و استمرار نماز است. لکن در این حال یعنی بعد از بنا نهادن بر چهار و استمرار بر آن ظن به عدم وجود چهار در اطراف شک پیدا می کند و شک او منحصر به شک در دو و سه می گردد. در این صورت نیز ظن مصلی چون از ظنون در رکعات است حجت بوده و احتمال چهار را از اطراف شک خارج می کند. لذا مصلی باید بنا را بر سه گذاشته و نماز را تمام نماید.
صور دیگر مطلب نیز به همین صورت است لذا در صورتی که ظن به عدم سه یا دو نیز پیدا کند، باید آن را از اطراف شک خارج نماید و به وظیفه خود عمل نماید.
ممکن است گفته شود: بنا بر نصوص روایات، ظن به اتیان رکعت حجت می باشد اما محل کلام ما ظن در عدم اتیان آن است و دلیلی بر الحاق عدم اتیان بر اتیان نیست.
در جواب می گوییم: آنچه بر حجیت ظن در رکعات دلالت دارد اعم از دو صورت می باشد. زیرا همانگونه که ظن به حجیت اتیان رکعت دلالت دارد بر عدم اتیان زائد نیز دلالت دارد. مثلاً اگر مصلی بین دو و سه شک نماید و بعد از آن ظن به دو پیدا کند، ظن به دو حجت است. در این حال اگر پرسیده شود به واسطه چه چیزی احتمال سه کنار گذاشته شد؟ می گوییم به واسطه حجیت ظن به عدم اتیان سه. یعنی هرچند متعلق ظن ابتدائا وجود رکعت است، اما از لوازم آن حجیت نفی غیر و زائد بر ظن نیز استفاده می شود. لذا می گوییم همانگونه که ظن به اتیان حجت است، ظن به عدم آن نیز ذاخل در آن و حجت می باشد.
مساله بیستم،وظیفه مصلی جالس در تخییر بین نماز احتیاط قائم و نشسته
مسألة 20: إذا عرض أحد الشكوك الصحيحة للمصلّي جالساً من جهة العجز عن القيام
هرگاه بر انسانی که بواسطه عجز نماز نشسته می خواند، شک عارض گردد و او بنا را بر اکثر نهاده و بعد از نماز مخیر بین دو رکعت نشسته و یک رکعت ایستاده باشد، با توجه به نشسته خواندن اصل نماز توسط او وظیفه او برای خواندن نماز احتیاط چیست؟ در اینجا سه احتمال وجود دارد که انشا الله در جلسه آینده بررسی خواهیم کرد.
والسلام
در جلسه گذشته بیان شد که مرحوم سید نماز احتیاط را واجب مستقل دانسته و با مرجع قرار دادن اصالت البرائه قائل به عدم وجوب نماز احتیاط در فرض مذکور شده. اما در این حال اشکال محقق خویی وارد است که در هر صورت قاعده اشتغال باید مرجع قرار گیرد. زیرا اولا نماز احتیاط واجبی مستقل نمی باشد و ثانیا ما اصل موضوعی حاکم داریم. لذا تنها راه قول به عدم وجوب نماز احتیاط قاعده فراغ می باشد.
دهم، آیا شک سابق موجب بطلان میگردد
مسألة 10: لو شكّ في أنّ شكّه السابق كان موجباً للبطلان أو للبناء بنى على الثاني
به نظر ما در اینجا فروعی وجود دارد که صرف فرض می باشند و به هیچ و جهی محل ابتلا نمی باشند. لذا اولی این است که با آنها معامله باب انسداد در رسائل گردد یعنی هرچند بحث مهم و طولانی می باشد، اعلام علما از آن صرف نظر کرده و آن را نمی خوانند. مثلاً شک بین دو و سه و چهار خود چیزی است که احتمال وجود آن در خارج بسیار ضعیف است و عجیب و نا یاب تر از آن عروض شک در این شک می باشد. درصورتی هم که این شکوک در خارج مصداق پیدا کنند مصداق آنها متصف به وسواس و امراض روحی می گرددکه اعتباری به این گونه شکوک نیست. لذا وجهی برای طرح آنها وجود ندارد.
لذا در مورد تمام این شکوک می گوییم: ما این شکوک که مرحوم سید طرح نموده را نمی پذیریم زیرا این شکوک از شکوک متعارف نیستند و از آن دسته از شکوک می باشند که از امراض روحی منبعث گشته اند که به آنها نباید اعتنا نمود و به خدا پناه برد تا از وسوسه شیطان خلاص شد.
با توجه به این نکته، این مساله و مسائل یازدهم و دوازدهم و سیزدهم و پانزدهم و شانزدهم و هفدهم و نوزدهم قابل طرح نیستند.
مساله چهاردهم، عدم علم به حکم مساله هنگام شک در نماز
مسألة 14: إذا عرض له أحد الشكوك و لم يعلم حكمه من جهة الجهل بالمسألة أو نسيانها فان ترجّح له أحد الاحتمالين عمل عليه و إن لم يترجّح أخذ بأحد الاحتمالين مخيّراً
این مساله فرض صحیحی است که گاهی اوقات بر مصلی عارض میگردد.
گاهی در هنگام نماز مصلی مبتلا به شکی می گردد که حکم آن را نمی داند. در این صورت اگر برای مصلی یک طرف شک ترجیح پیدا کرد باید به آن عمل نماید. اما در صورتی که ترجیح یکی از اطراف محقق نشود یا ترجیح به گونه ای باشد که صدق ظن ننماید مثل احتمال 51 در صدی، باید به یکی از دو احتمال مخیراً اخذ نماید. زیرا امکان قطع نماز وجود ندارد، لذا راهی غیر از این ندارد که به یکی از دو احتمال عمل نماید. اما بعد از نماز مصلی باید حکم صورت شک خود را از عالم و مجتهد بپرسد و بر اساس آن عمل نماید. دلیل این فتوی چنانکه گفته شد، حرمت ابطال نماز است.
مساله هجدهم، خروج احد احتمالات در شک بواسطه ظن
مسألة 18: إذا شكّ بين الاثنتين و الثلاث و الأربع ثمّ ظنّ عدم الأربع يجري عليه حكم الشكّ بين الاثنتين و الثلاث، و لو ظنّ عدم الاثنتين يجري عليه حكم الشكّ بين الثلاث و الأربع، و لو ظنّ عدم الثلاث يجري عليه حكم الشكّ بين الاثنتين و الأربع
مصلی ابتدا شک بین دو و سه و چهار می کند در این حال وظیفه او بنا نهادن بر چهار و استمرار نماز است. لکن در این حال یعنی بعد از بنا نهادن بر چهار و استمرار بر آن ظن به عدم وجود چهار در اطراف شک پیدا می کند و شک او منحصر به شک در دو و سه می گردد. در این صورت نیز ظن مصلی چون از ظنون در رکعات است حجت بوده و احتمال چهار را از اطراف شک خارج می کند. لذا مصلی باید بنا را بر سه گذاشته و نماز را تمام نماید.
صور دیگر مطلب نیز به همین صورت است لذا در صورتی که ظن به عدم سه یا دو نیز پیدا کند، باید آن را از اطراف شک خارج نماید و به وظیفه خود عمل نماید.
ممکن است گفته شود: بنا بر نصوص روایات، ظن به اتیان رکعت حجت می باشد اما محل کلام ما ظن در عدم اتیان آن است و دلیلی بر الحاق عدم اتیان بر اتیان نیست.
در جواب می گوییم: آنچه بر حجیت ظن در رکعات دلالت دارد اعم از دو صورت می باشد. زیرا همانگونه که ظن به حجیت اتیان رکعت دلالت دارد بر عدم اتیان زائد نیز دلالت دارد. مثلاً اگر مصلی بین دو و سه شک نماید و بعد از آن ظن به دو پیدا کند، ظن به دو حجت است. در این حال اگر پرسیده شود به واسطه چه چیزی احتمال سه کنار گذاشته شد؟ می گوییم به واسطه حجیت ظن به عدم اتیان سه. یعنی هرچند متعلق ظن ابتدائا وجود رکعت است، اما از لوازم آن حجیت نفی غیر و زائد بر ظن نیز استفاده می شود. لذا می گوییم همانگونه که ظن به اتیان حجت است، ظن به عدم آن نیز ذاخل در آن و حجت می باشد.
مساله بیستم،وظیفه مصلی جالس در تخییر بین نماز احتیاط قائم و نشسته
مسألة 20: إذا عرض أحد الشكوك الصحيحة للمصلّي جالساً من جهة العجز عن القيام
هرگاه بر انسانی که بواسطه عجز نماز نشسته می خواند، شک عارض گردد و او بنا را بر اکثر نهاده و بعد از نماز مخیر بین دو رکعت نشسته و یک رکعت ایستاده باشد، با توجه به نشسته خواندن اصل نماز توسط او وظیفه او برای خواندن نماز احتیاط چیست؟ در اینجا سه احتمال وجود دارد که انشا الله در جلسه آینده بررسی خواهیم کرد.
والسلام
