< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

92/11/20

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: موارد وجوب سجده سهو / موجبات سجده سهو و کیفیت و احکام آن /کتاب الصلاة

در جلسه گذشته گفته شد که شهرت متاخرین در مورد کسی که سلام زائد سهواً در نماز وارد می کند مسلم است. اما در مورد شهرت قدما در این مساله اختلاف و مناقشه است. بعضی از اعلام مثل سید حکیم به تبع صاحب جواهر قائل به شهرت وجوب سجده سهو در این مساله در قدیم و متاخر شده اند. اما در مقابل سید خویی به تبع صاحب حدائق در این اجماع تردید نموده است. لذا مساله از نظر شهرت قدمایی نیازمند بررسی مصادر می باشد. انشا الله آقایان مراجعه نمایند.
اما به هر حال مرجع ما در حکم در این مساله روایات معتبری هستند که در این فرع وارد شده اند. لذا اگر شهرت قدمایی موید آن بود فبها و علی ای حال نصوص وارده برای حکم کافی است.
بررسی استدلالات وارد در وجوب سجده سهو در سلام زائد
در حکم این فرع به اموری استدلال شده:
اول: ما سابقا دلیل وجوب سجده سهو در تکلم انسانی سهوی در نماز را اقامه نمودیم و از آنجا که سلام نه دعا و نه قرآن و نه ذکر است از جنس تکلم انسانها بوده و حکم تکلم آدمی را دارد. سلام نوعی تحیت است که انسانها در برخورد با یک دیگر بیان می کنند. لذا برای سلام زائد سهوی در نماز لازم است سجده سهو اتیان گردد.
در اشکال به این استدلال باید گفت: این کلام به حسب دقت عقلی صحیح است، لکن به حسب فهم عرفی چنین نمی باشد. زیرا عنوان تکلمی که در احادیث وارد شده منصرف از اجزای نماز است. لذا این گونه استدلال صحیح و تمام نمی باشد.
دوم: سلام از مصادیق زیادی در نماز است و سجده سهو برای هر زیاده و نقیصه سهوی در نماز لازم است. بنا بر این در سلام زائد، سجده سهو لازم می باشد.
اشکال این استدلال این است که کبرای آن ثابت نشده. یعنی اینکه وجوب سجده سهو برای هر نقیصه و زیادی سهوی محل مناقشه است. بنا بر این نمی توان با این کبرا بر مدعا استدلال نمود.
بررسی استدلال به اخبار
اخبار و روایات که مهمترین آنها دو روایت است. الف: موثقه عمار بن موسی الساباطی «عن رجل صلّى ثلاث ركعات وهو يظنّ أ نّها أربع فلمّا سلّم ذكر أ نّها ثلاث، قال : يبني على صلاته متى ما ذكر، ويصلّي ركعة ويتشهّد ويسلّم ويسجد سجدتي السهو، وقد جازت صلاته»[1] مساله در مورد مصلی است که در رکعت سوم اشتباها سلام داده و بعد از آن متوجه شده که نماز هنوز تمام نشده. امام علیه السلام در حکم این مساله فرموده: مصلی باید نماز را ادامه داده و تمام کند و بعد از نماز سجده سهو بجا آورد. این موثقه دال بر وجوب سجده سهو در زیادی سهوی سلام در نماز است.

اشکال و جواب در روایت اول
اما مناقشه ای در این دلیل شده. گفته اند که کسی که نماز را در رکعت سوم سلام داده و بعد به خاطر آورده که در رکعت سوم است، سه فعل زائد را اتیان نموده. اول، تشهد زائد و دوم، سلام زائد و سوم، جلوس و قعود زائد در موضع قیام. لذا نمی توان گفت که این سجده بخاطر سلام زائد است. چرا که ممکن است سجده سهو بخاطر تشهد یا قعود زائد واجب گردیده باشد.
مرحوم سیدنا الاستاد در جواب این اشکال فرموده: در ادله وارده سجده سهو بجهت تشهد و قعود زائد واجب نشده است. لذا ما احتمال وجوب سجده سهو برای قعود و تشهد زائد را نمی دهیم و بالتبع وجوب سجده سهو برای سلام زائد خواهد بود.
به نظر ما نیز این جواب جناب خویی صحیح است. لکن ما اسلوب دیگری برای آن بیان می کنیم تا امر واضح گردد. زیرا ما در این مقال نیازمند علم به سببیت سلام زائد برای سجده سهو داریم و با احتمال آن مشکلمان حل نمی گردد. زیرا استدلال، قائم به قطع است و با احتمال ؛ استدلال باطل خواهد بود. لذا ما باید استناد سجده سهو را به تشهد و قعود زائد به صورت قطعی نفی نماییم. بنا بر این ما سببیت تشهد و قعود زائد را به وسیله اقوال علما به صورت قطعی نفی می نماییم، یعنی می گوییم : هیچ یک از علما قائل به وجوب سجده سهو در زیادی تشهد و قعود سهوی نشده اند. این بیان بر این اساس است که یکی از راه های علم به احکام شرعی این است که بگوییم :«لم یقل به احد» . لذا ما نفی سببیت تشهد و قعود زائد سهوی برای سجده سهو نمودیم. لذا اشهر بین قدما و مشهور بین متاخرین فرموده اند: سلام زائد موجب سجده سهو می باشد.
بررسی دلالی روایت دوم
ب: روایت دوم صحیحه عیص «عن رجل نسي ركعة من صلاته حتّى فرغ منها ثمّ ذكر أ نّه لم يركع، قال : يقوم فيركع ويسجد سجدتين»[2] روایتدر مورد شخصی است یک رکعت از نماز را فراموش نمود و بجای چهار رکعت سه رکعت نماز بجا آورد و از نماز خارج شد و بعد از خروج متوجه شد که یک رکعت را فراموش نموده. امام فرموده: یرکع . اگر منظور از یرکع رکوع اصطلاحی باشد، سجدتین نیز سجدتین در نماز خواهند بود و نه سجده سهو. زیرا هر رکعت متکون از رکوع و سجدتین است و این ها ارکان رکعت می باشند. لذا اینگونه در دلالت روایت بر سجده سهو مناقشه شده است.
ممکن است گفته شود: منظور از یرکع اتیان رکعت کامل باشد و نه رکوع اصطلاحی و منظور از سجدتین نیز سجده سهو باشد و نه سجدتین در نماز. اما با وجود احتمال سابق استدلال به این معنای دوم ممکن نخواهد بود. علاوه بر آن این احتمال نیز خلاف ظاهر است. چرا که مراد از یرکع، رکوع مصطلح می باشد.
بنا بر این اگر یرکع به معنای رکعت بگیریم خلاف ظاهر است. اگر خلاف ظاهر نیز نباشد مجمل است چرا که احتمال وجه دیگری در روایت وجود دارد. لذا امکان استدلال به این صحیحه وجود ندارد.
لکن در جواب این اشکالات می گوییم: این روایت در کتاب وسائل به صورتی و سندی دیگر نیز وارد شده که در آن به سجده سهو تصریح شده. « وبإسناده عن الحسين بن سعيد، عن صفوان بن يحيى، عن العيص بن القاسم قال : سألت أبا عبد الله ( عليه السلام ) عن رجل نسي ركعة من صلاته حتى فرغ منها ثمّ ذكر أنّه لم يركع ؟ قال: يقوم فيركع ويسجد سجدتي السهو»[3] در این صورت اجمال موجود در روایت مرتفع خواهد شد.
اما اشکالات دیگری در این بحث وجود دارد که انشا الله در جلسه آینده مطرح خواهیم نمود.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo