< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

93/02/14

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: عدم اختصاص احکام ظن و شک در نماز های واجب به نماز های یومیه شوند /شک در رکعات نافله / شکوک غیر معتبر/کتاب الصلاة

مساله پانزدهم، عدم اختصاص احکام ظن و شک در نماز های واجب به نماز های یومیه
مسألة 15: ما ذكر من أحكام السهو و الشك و الظن يجري في جميع الصلوات الواجبة أداءً و قضاءً من الآيات و الجمعة و العيدين و صلاة الطواف، فيجب فيها سجدة السهو لموجباتها، و قضاء السجدة المنسيّة و التشهّد المنسي. و تبطل بنقصان الركن و زيادته، لا بغير الركن. و الشك في ركعاتها موجب للبطلان لأنّها ثنائيّة. [1]
گفتیم ظن در عدد رکعات نماز حجت است و باید بر اساس آن عمل نمود و این حکم اعم از نماز های یومیه و دیگر نماز های واجب مثل نماز آیات و نماز عید می باشد. احکام شک نیز مثل احکام ظن در جمیع نماز های واجب جاری می باشند و بین اداء آن نماز ها و قضای آنها تفاوتی وجود ندارد. لذا مثلا باید در موارد موجب سجده سهو، بعد از نماز سجده سهو بجا آورد؛ مثلا اگر مصلی در نماز آیات تکلم سهوی نماید باید سجده سهو بجا آورد. همچنین باید قضای سجده و تشهد فراموش شده را بعد از نماز بجا آورد و بعد از آن سجده سهو اتیان شود.
نکته دیگر آنکه همه نماز های واجب با زیادی و نقصان رکن باطل می شوند، این حکم نیز از شمول حدیث لا تعاد مستفاد است. همچنین از حدیث لا تعاد این استفاده می شودکه اخلال سهوی در غیر ارکان مبطل نماز نمی باشد.
شک در عدد رکعات در نماز های واجب غیر یومیه موجب بطلان نماز است؛ زیرا تمام این نمازها مثل نماز آیات و نماز عید، دو رکعتی می باشند و شک در عدد رکعات نماز دو رکعتی موجب بطلان نماز می باشد.
جناب سیدناالاستاد نیز مباحثی را که جناب سید یزدی در این مساله بیان کردند توضیح داده اند[2] و ما نیز در توضیح آن ها از ایشان تبعیت می کنیم.
حجیت ظن در عدد رکعات
جناب سیدناالاستاد می فرمایند: موضوع ادله ای که دال بر حجیت ظن در عدد رکعات می باشند، طبیعت نماز است و اختصاصی به نماز های یومیه ندارند اما نماز های نافله بعد از اطلاق دلیل بوسیله تخصیص از تحت آن خارج می شوند. مثلا در صحیحه صفوان وقتی امام علیه السلام می فرماید: «لَمْ يَقَعْ وَهْمُكَ عَلَى شَيْ‌ءٍ فَأَعِدِ الصَّلَاةَ»[3]به این معنی است که اگر ظنی برای او حاصل نگردد در شکوک مبطله نماز باطل خواهد بود و در شکوک صحیحه باید بنا را بر اکثر قرار دهد، اما در صورت حصول ظن باید به ظن خود عمل نماید.
مبطلیت شک در نماز های دو رکعتی
همچنین آنچه که دال بر مبطل بودن شک در نماز های دو رکعتی مثل نماز صبح و نماز مسافر و دو رکعت اول نماز های چهار رکعتی می باشد، در مورد طبیعت نماز است و اختصاصی به نماز های یومیه ندارد. ادله این باب همان ادله ای هستند که دو رکعت اول نماز را فرض الله شمرده اند مثل صحیحه زراره «كَانَ الَّذِي فَرَضَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى الْعِبَادِ»[4]
عمومیت دلیل سجده سهو
دلیل سجده سهو نیز شامل تمامی نمازهای واجب می باشد. لذا تکلم سهوی در نماز آیات موجب سجده سهو می باشد. عمده دلیل این باب نیز صحیحه عبدالرحمن بن حجاج می باشد عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ «قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ يَتَكَلَّمُ نَاسِياً فِي الصَّلَاةِ- يَقُولُ أَقِيمُوا صُفُوفَكُمْ- فَقَالَ يُتِمُّ صَلَاتَهُ ثُمَّ يَسْجُدُ سَجْدَتَيْنِ»[5] در این روایت از امام علیه السلام در مورد شخصی سوال شد که بعد از شروع نماز در نماز تکلم نمود. امام علیه السلام در پاسخ فرمودند: نماز را تمام کند و بعد از نماز سجده سهو بجا آورد. این روایت در مورد نماز جماعت بود ولی معلوم نیست حتما نماز یومیه باشد و ممکن است نماز عید و یا جمعه ویا آیات باشد. لذا حکم سجده سهو اختصاصی به نماز یومیه ندارد و بر هر نمازی که امکان جماعت بودن را داشته باشد، دلالت دارد و مثل نماز نافله از تحت آن خارج می باشد. نکته ای که باید به آن توجه داشت، این است که نماز صلاحیت جماعت را داشته باشد نه اینکه سجده سهو اختصاص به نماز جماعت داشته باشد؛ بنا بر این اگر نمازی که صلاحیت و مشروعیت جماعت خوانده شدن را داشته باشد مثل نماز یومیه، به صورت فرادی اتیان شود و در آن تکلم سهوی عارض گردد، لازم است سجده سهو اتیان شود.
همچنین سجده منسی نیز در همه نماز های واجب موجب سجده سهو می باشد.
اما در مورد سلام زائد که در رکعت سوم بجای رکعت چهارم خوانده شده حکم اختصاص به نمازهای یومیه دارد و ابتدائا شامل دیگر نمازهای واجب نمی باشد. مورد روایت سجده سهو برای سلام زائد، نماز گزاری است که در رکعت سوم نماز با تخیل حضور در رکعت چهارم، سلام داده و نماز را تمام کرده و بعد از آن متوجه سهو خود شده و لذا سلام او سهوا زائد واقع گردید. علت عدم شمول ابتدائی نیز آن است که تنها نمازهای چهار رکعتی نماز های یومیه می باشند. لکن جناب سید خویی می فرمایند: ما بواسطه فهم عرفی علم به عدم خصوصیت رکعت سوم بودن برای سلام زائد پیدا می کنیم. لذا اگر در رکعت اول یا دوم نیز سلام زائد عارض شود نیز همین حکم جاری است.
همچنین در روایات متعدد که در مورد نسیان سجده وارد شده نیز شامل تمامی نماز های واجب می باشد. در این روایات امام علیه السلام بین صورت تذکر قبل و بعد از دخول در رکوع تفصیل داده و فرموده اند اگر تذکر نسیان قبل از دخول در رکوع باشد باید باز گردد و سجده را اداءً تدارک نماید و اما اگر بعد از رکوع متذکر شود باید نماز را تمام کند و بعد از نماز سجده را قضا نماید و بعد از آن سجده سهو بجا آورد.
نقص و زیادی ارکان
روایاتی که دال بر بطلان نماز در صورت زیادی و نقصان رکن می باشند مثل حدیث لاتعاد نیز اختصاصی به نمازهای یومیه ندارد و شامل تمامی نماز های واجب می باشد. در حدیث لاتعاد امام علیه السلام بین واجبات رکنی و واجبات غیر رکنی تفصیل قائل شده اند و در مورد دسته اول حکم به بطلان نماز در صورت زیادی و نقصان رکن کرده اند. لکن بین نماز های یومیه و غیر آن در این باب تفاوتی قائل نشده اند. در نمازهای نافله نیز گفتیم: نقص در ارکان نماز های نافله موجب بطلان است زیرا در این صورت مامور به اتیان نمی گردد؛ اما زیادی سهوی ارکان در نماز های نافله موجب بطلان نمی باشد، لذا اگر مصلی در نماز نافله سهوا دو رکوع بجا آورد نمازش باطل نمی گردد.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo