موضوع: ضمان نقصِ قدرت خریدِ پول رایج/بررسی بعض اقوال/ربای قرضی/تحریم ربا
قائلین به عدم ضمان بر مثلی بودن اسکناس استناد کردند و گفتند: در مثلیات ذمه مشغول به مثل می باشد و لازم نیست مدیون چیزی زائد بر آن بپردازد، بنا بر این نقص قدرت خرید تاثیری نداشته و توجهی به آن نمی شود.
سیره متشرعه و عرف، مرجع تشخیص حکم و مصداق
لکن این استدلال نمی تواند تمام باشد، چرا که مرجع در الزام به رد مثل در مثلیات و رد قیمت در قیمیات سیره متشرعه و بنای عقلاست، زیرا در باب قیمیات بدلیل وجود تفاوت بین افراد امکان رد مثل وجود ندارد، بنا بر این به قیمت رجوع و رد آن واجب می باشد. همین بیان در مورد مثلیات نیز صادق می باشد.
همچنین مرجع در تشخیص مصادیق مثلی و قیمی نیز همان عقلا می باشند. بنا بر این اگر تفاوت بین افراد معتنا به نباشد قائل به رد مثل می شوند مثال این مورد حبوبات و گندم و امثال آن هستند. اما اگر تفاوت فاحش باشد رد قیمت را لازم می دانند مثل حیوانات که تفاوت فاحش و زیاد است.
در مساله اسکناس نیز اگر چهل سال پیش کسی صد هزار تومان بدهکار باشد و الان بخواهد رد نماید، نمی توان گفت این ها نیز مثلی هستند و باید مثل همان را باز گرداند. زیرا عقلا قطعا با این فرض مخالف خواهند بود و آن را مثلی نخواهند شمرد.
مؤید این مطلب آن است که در صورتی که اسکناس را از اجناس مثلی بدانیم، بنا بر آن که نباید اعتنایی به تفاوت بین امثال شود، اگر شخصی یک اسکناس دو هزار تومان بدهکار باشد با توجه عدم التفات به فرق اسکناس ها، می تواند یک اسکناس هزار تومانی باز گرداند همانند شخصی که یک کیلو گندم یا برنج قرض گرفته و باید مثل آن را باز گرداند. در حالی که عقلا وجه تماثل این اسکناس ها را نگاه نمی کنند بلکه مقدار آن ها را ملاحظه می کنند. لذا در مثلا صد هزار تومان، وجود چند عدد هزار تومانی یا چند عدد دو هزار تومانی یا چه تعداد پنج یا پنجاه هزار تومانی لحاظ نمی شود، بلکه مطلوب جمع مقادیر مختلف اسکناس و قیمت آن ها می باشد. معنای این حرف این است که عقلا به قیمت اسکناس ها توجه می کنند و کاری به مثل بودن آن ها ندارند.
بنا بر آنچه بیان شد مرجع در اصل حکم قیمی و مثلی و همچین مرجع تشخیص مصادیق آنها عرف و عقلا می باشد که بنا بر آنکه توجه آنها به خصوصیاتی است که موجب رغبت راغبین می شود مثلا در حیوانات چون خصوصیات مختلف و متفاوت هستند تمرکز بر قیمت خواهد بود اما در باب حبوبات تفاوت کم است و معتنا به نمی باشد لذا مثلی محسوب می شوند که بنای آن ها در پولهای اعتباری نیز عدم اعتنا به امثال و تماثل آنها و توجه به قیمت اعتباری اسکناس ها می باشد مثلا در ردِ یک میلیون تومان توجهی به کیفیت و شکل اسکناس ها نمی شود و در رغبت راغبین دخیل نمی باشند بلکه به قیمت آنها در مجموع توجه دارند.
بیان نظر مختار در مساله
نهایتا نظر ما در مساله این شد که در پول های اعتباری رایج، توجهی به اشخاص و افراد آنها مثل مسکوک بودن یا اسکناس بودن نمیشود، بلکه توجه به قیمت اعتباری و مالی آنها می باشد یعنی این پول ها قیمی می باشند البته باید توجه داشت در آنها نیز ابتدا قیمت اسمی (مثلا صد هزار تومان یا دویست هزار تومان) ملاحظه می شود و نه قیمت واقعی آنها. اما قدرت خرید آنها که ان شاء الله بحث در آن خواهد آمد.
اما درهم و دینار که ارزش ذاتی دارند و مثلی محسوب می شوند و لازم است در رد دین مثل آن ها را تأدیه نمود.