موضوع: قاعده اتلاف/ قواعد فقهیه

یک مسئله ای که بین علما اجماعی است این است که در اتلاف تفاوتی بین عمد و خطا نیست. عناوین افعال مثل ( اَکَلَ ) یا (شرب) یا (قام) اعم از عمد و خطا هستند. (من اتلف) هم از همین قسم است ولهذا با اطلاق هم شامل عمد است و هم خطا.

روایاتی نیز در مورد شاهد الزور داریم. زور در عربی به معنای دروغ است و به شهادت دروغ شاهد الزور می گویند.

از حضرت سوال کردند که اگر شاهد بعد از آنکه مشهود علیه را رجم کردند، بگوید: در اینکه کار او بوده یا نه شک کردم. در اینجا حضرت فرمود: شاهد باید دیه دهد. اما اگر بگوید: عمدا دروغ گفتم، فرموده اند که باید قصاص شود.

در روایت دیگری نیز داریم که اگر شاهد بگوید که اشتباه کردم و شهادتم درست نبود باید دیه مشهود علیه را بپردازد و حد قذف بر او جاری می شود. اما اگر بگوید: عمدا دروغ گفتم؛ به قتل می رسد.

روایت دیگر

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَيْسٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَضَى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فِي رَجُلٍ شَهِدَ عَلَيْهِ رَجُلَانِ بِأَنَّهُ سَرَقَ فَقَطَعَ يَدَهُ حَتَّى إِذَا كَانَ بَعْدَ ذَلِكَ جَاءَ الشَّاهِدَانِ بِرَجُلٍ آخَرَ فَقَالا هَذَا السَّارِقُ وَ لَيْسَ الَّذِي قَطَعْتَ يَدَهُ إِنَّمَا شَبَّهْنَا ذَلِكَ بِهَذَا فَقَضَى عَلَيْهِمَا أَنْ غَرَّمَهُمَا نِصْفَ الدِّيَةِ وَ لَمْ يُجِزْ شَهَادَتَهُمَا عَلَى الْآخَرِ.[1]

دو نفر علیه یک نفر شهادت دادند که او سارق است و حضرت دست او را قطع کرد. بعد همان دونفر شخص دیگری را آوردند و که ما اشتباه کردیم و آن شخص سارق نبود، بلکه این شخصی که همراه ماست سارق است. حضرت فرمودند: باید نصف دیه کامل را به محدود بدهید.

این روایت دقیقا به بحث ما مربوط است. زیرا بحث ما در تسبیب بود و این شاهد زور از مصادیق سبب بوده و شخصی که حکم را جاری می کند مباشر است. اما آن شخص که شهادت غلط داده لو خطأ سبب است و در این روایاتی که خواندیم، حضرت حکم به دیه برای شهات اشتباه و در شهادت دروغ حکم به دیه و قصاص یا حد داده اند. یعنی این شهادت زور از مصادیق اتلاف است. فقها نیز برای اثبات ضمان در اتلاف به این روایات استناد کرده اند.