< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد موسوی جزایری

93/09/15

بسم الله الرحمن الرحیم

الثالث من المقدمات، صحت استعمال المجازات
مختار شیخ محمد رضا اصفهانی
یک بحثی محقق خوئی اینجا دارند که می فرمایند مطابق مبنای من چنین بحثی قابل طرح نیست، این بحث را متعرض نمی شویم لکن اعلام یک بحث دیگری دارند و آن این است که این بحث مطابق مبنای مشهور در باب مجاز قابل طرح است، مشهور می گویند «المجاز هو استعمال اللفظ فی غیر ما وُضِع له» مانند استعمال اسد در رجل شجاع، در اینجا که می گوییم استعمال در غیر ما وضع له شده آیا نیازمند اجازه واضع است یا خیر؟ اگر گفتیم اجازه واضع را می خواهد می رویم در همان علایق بیست و چهار گانه که جلسه پیش گفتیم، لکن امثال صاحب کفایه می فرمایند نیازی به اجازه واضع نیست و همین که ذوق سلیم آن را بپذیرد کفایت می کند.
لکن مبنای دیگری در باب مجاز هست که دیگر مجاز را تعریف نمی کند به «المجاز هو استعمال اللفظ فی غیر ما وُضِع له» که آن مذهب سکاکی است، سکاکی در خصوص استعاره (مجاز به علاقه مشابهت) تعریفی ارائه داده که مرحوم شیخ محمد رضای اصفهانی استاد حضرت امام در کتاب وقایه الاذهان آن تعریف را تعمیم داده به همه مجازات، چه استعاره و چه غیر استعار، ایشان استعاره را چنین تعریف کرده اند که لفظ همیشه مُستعمل فیما وُضِع له است و هیچ گاه در غیر ما وُضِع له استعمال نمی شود، در مثل «جائنی اسد» که از اسد اراده زید شده «انما التوسع فی باب تطبیق المعنی علی الموضوع» یعنی اسد مستعمل در معنای شیر است لکن شیر دو فرد دارد، فرد حقیقی و فرد ادعایی، فرد حقیقی همان شیر در جنگل است، فرد ادعایی همان زید است که منِ متکلّم اسدیّت را برای او ادعا کرده ام، ولو اینکه تو او را آدم می بینی ولی حقیقتا من او را آدم نمی بینم اسد می بینم، لذا در مثل «جائنی اسد» اسد در غیر ما وُضِع له استعمال نشده است، زیرا اصلا توسعه و ادعا در استعمال نیست بلکه در تطبیق است، در اطلاق لفظ در معنی هیچ تسامحی نشده بلکه تطبیق آن معنای حقیقی بر این مورد با توسعه است، این را سکاکی در باب استعاره فرموده لکن آشیخ محمد حسین به جمیع مجازات آن را تعمیم داده است.[1]
اگر این مبنا را پذیرفتیم اختلاف مجاز و حقیقت دیگر در اصل معنی نیست بلکه در مقام تطبیقش بر مورد است، تطبیق هم ربطی به واضع ندارد، تطبیق معنی بر لفظ از شئون واضع نیست، یعنی قطعا و یقینا بالطبع است نه بالوضع و دیگر بالوضع معنی ندارد.


[1] مناهج الوصول، امام الخمینی، ج1، ص105.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo