درس خارج اصول استاد موسوی جزایری
94/01/25
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع : مقدمات/
صحیح و اعم/ مقدمه چهارم/ ثمره سوم
ثمره سوم
عبارت است از نذر، به این صورت که اگر کسی نذر کرد به یک نفر که نماز خواند یک ملیون بدهد، حالا اگر یک نفر نمازِ فاسدی خواند آیا می توان به او یک میلیون را داد؟ اگر به او داد آیا حنث نذر محسوب می شود یا بُرءِ نذر؟ گفته شده که اگر صحیحی شدیم نمی توان به او داد و اگر اعمّی شدیم می توان.
صاحب کفایه به این ثمره چنین اشکال کرده اند که «قلت : وأنّ كان تظهر فيما لو نذر لمن صلّى إعطاء درهم في البرء فيما لو أعطاه لمن صلّى، ولو علم بفساد صلاته، لاخلاله بما لا يعتبر في الاسم على الأعم، وعدم البرء على الصحيح، إلّا إنّه ليس بثمرة لمثل هذه المسئله» می فرمایند این یک مسئله فرعی فقهی است و نمی شود ثمره یک مسئله و فصلِ اصولی قرار بگیرد، ثمرات مسائل اصولی باید در بابِ واسعی از فقه ثمره داشته باشد نه اینکه فقط در یک مسئله ثمره اش ظاهر بشود «لما عرفت من أن ثمرة المسألة الأصولية، هي أن تكون نتيجتها واقعة في طريق استنباط الأحكام الفرعية» [1]
اشکالِ دیگری هم در اینجا شده و آن اینکه حنثِ نذر و بُرئِ نذر متفرّعِ بر نیت ناذر هستند، اگر نیت ناذر بر این بوده که هر کس نمازِ صحیح خواند به او بدهد حنث نذر پیش می آید و اگر نیتش این بود که هر کس هر نمازی خواند ولو غلط به او بدهد بُرء نذر حاصل می شود، علی ایّ حال ربطی به مسئله صحیح و اعم ندارد، بحث صحیح و اعم می گوید لفظِ «صلاه» برای صحیح وضع شده یا برای اعم، ربطی به این نذر ندارد، اگر کسی از ما سوال بکند به او می گوییم موقع نذر چه نیّت کرده ای، ملاک قصدِ ناذر است چه ربطی دارد به ما وُضع لهِ لفظ؟ اگر ناذر خصوصِ صحیح را نیت کرد حتی اگر واضع برای اعم وضع کرده باشد باز هم اگر به مصلّیِ نماز فاسد بدهد حنث نذر کرده است، این اشکال اقوی از اشکال صاحب کفایه است.
بله معمولا اینگونه است که ناذر نیت روشنی دار، مثلا نیت می کند به کسی که نماز صحیح می خواند پولی بدهد یا به هر کسی که در حال نماز بود اعم از اینکه ناظر به صحت و فساد نماز او باشد، لکن گاهی از اوقات هم اینگونه نیست که نیت ناذر روشن باشد، بلکه به زبانش آمده هر کس نماز خواند و از این لحاظ غافل بوده است، در چنین جایی ثمره ظاهر می شود، یعنی باید اولا ببینیم چه لفظی به کار برده است، مثلا می گوید لفظ «صلاه» را به کار برده ام، آنوقت باید ببینیم این لفظ وضع برای صحیح شده یا اعم، در چنین جایی ثمره ظاهر می شود لکن اشکال صاحب کفایه پیش می آید.
تقریبا می توان گفت که به این نتیجه رسیدیم که هیچ ثمره ای ندارد زیرا در قضیه اطلاق و تقیید گفتیم که خیلی بعید است که مولی در مقام بیانِ اجزاء و شرایط باشد، البته محقق خوئی «کتب علیک الصیام» را گفت لکن خود ایشان در کتاب فقه برای اطلاق تمسک به این آیه نکرده است بلکه تمسّک به این روایت کرده اند که می فرماید «لا یضرّ الصائم ما صنع اذا اجتنب ثلاث خصال او اربع خصال، الاکل و الشرب و النساء و الاستمناء» اگر اکل و شرب را یکی حساب کردیم می شود سه تا و اگر دو مورد جداگانه حساب کردیم می شود چهار تا، هر دو نقل در روایت آمده و هر دو هم می تواند درست باشد، الغرض محقق خوئی به این روایت تمسک کرده ولی به اطلاق «کتب علیک الصیام» تمسک نکرده است، در قضیه اصاله البرائه و الاشتغال هم گفتیم که صحیحی و اعمی دخالتی ندارد، نذر را هم رد کردیم، دیگر چیزی نمی ماند.
ثمره سوم
عبارت است از نذر، به این صورت که اگر کسی نذر کرد به یک نفر که نماز خواند یک ملیون بدهد، حالا اگر یک نفر نمازِ فاسدی خواند آیا می توان به او یک میلیون را داد؟ اگر به او داد آیا حنث نذر محسوب می شود یا بُرءِ نذر؟ گفته شده که اگر صحیحی شدیم نمی توان به او داد و اگر اعمّی شدیم می توان.
صاحب کفایه به این ثمره چنین اشکال کرده اند که «قلت : وأنّ كان تظهر فيما لو نذر لمن صلّى إعطاء درهم في البرء فيما لو أعطاه لمن صلّى، ولو علم بفساد صلاته، لاخلاله بما لا يعتبر في الاسم على الأعم، وعدم البرء على الصحيح، إلّا إنّه ليس بثمرة لمثل هذه المسئله» می فرمایند این یک مسئله فرعی فقهی است و نمی شود ثمره یک مسئله و فصلِ اصولی قرار بگیرد، ثمرات مسائل اصولی باید در بابِ واسعی از فقه ثمره داشته باشد نه اینکه فقط در یک مسئله ثمره اش ظاهر بشود «لما عرفت من أن ثمرة المسألة الأصولية، هي أن تكون نتيجتها واقعة في طريق استنباط الأحكام الفرعية» [1]
اشکالِ دیگری هم در اینجا شده و آن اینکه حنثِ نذر و بُرئِ نذر متفرّعِ بر نیت ناذر هستند، اگر نیت ناذر بر این بوده که هر کس نمازِ صحیح خواند به او بدهد حنث نذر پیش می آید و اگر نیتش این بود که هر کس هر نمازی خواند ولو غلط به او بدهد بُرء نذر حاصل می شود، علی ایّ حال ربطی به مسئله صحیح و اعم ندارد، بحث صحیح و اعم می گوید لفظِ «صلاه» برای صحیح وضع شده یا برای اعم، ربطی به این نذر ندارد، اگر کسی از ما سوال بکند به او می گوییم موقع نذر چه نیّت کرده ای، ملاک قصدِ ناذر است چه ربطی دارد به ما وُضع لهِ لفظ؟ اگر ناذر خصوصِ صحیح را نیت کرد حتی اگر واضع برای اعم وضع کرده باشد باز هم اگر به مصلّیِ نماز فاسد بدهد حنث نذر کرده است، این اشکال اقوی از اشکال صاحب کفایه است.
بله معمولا اینگونه است که ناذر نیت روشنی دار، مثلا نیت می کند به کسی که نماز صحیح می خواند پولی بدهد یا به هر کسی که در حال نماز بود اعم از اینکه ناظر به صحت و فساد نماز او باشد، لکن گاهی از اوقات هم اینگونه نیست که نیت ناذر روشن باشد، بلکه به زبانش آمده هر کس نماز خواند و از این لحاظ غافل بوده است، در چنین جایی ثمره ظاهر می شود، یعنی باید اولا ببینیم چه لفظی به کار برده است، مثلا می گوید لفظ «صلاه» را به کار برده ام، آنوقت باید ببینیم این لفظ وضع برای صحیح شده یا اعم، در چنین جایی ثمره ظاهر می شود لکن اشکال صاحب کفایه پیش می آید.
تقریبا می توان گفت که به این نتیجه رسیدیم که هیچ ثمره ای ندارد زیرا در قضیه اطلاق و تقیید گفتیم که خیلی بعید است که مولی در مقام بیانِ اجزاء و شرایط باشد، البته محقق خوئی «کتب علیک الصیام» را گفت لکن خود ایشان در کتاب فقه برای اطلاق تمسک به این آیه نکرده است بلکه تمسّک به این روایت کرده اند که می فرماید «لا یضرّ الصائم ما صنع اذا اجتنب ثلاث خصال او اربع خصال، الاکل و الشرب و النساء و الاستمناء» اگر اکل و شرب را یکی حساب کردیم می شود سه تا و اگر دو مورد جداگانه حساب کردیم می شود چهار تا، هر دو نقل در روایت آمده و هر دو هم می تواند درست باشد، الغرض محقق خوئی به این روایت تمسک کرده ولی به اطلاق «کتب علیک الصیام» تمسک نکرده است، در قضیه اصاله البرائه و الاشتغال هم گفتیم که صحیحی و اعمی دخالتی ندارد، نذر را هم رد کردیم، دیگر چیزی نمی ماند.
