< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد جزایری

94/11/12

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: فی ما یتعلق بصیغه الامر/اوامر

مقدمه

بحث ما به شک در تعبدیت و توصلیت در معنای چهارم رسید.

یعنی شک می کنیم که یک واجبی منوط به قصد قربت هست به طوری که غرض از آن حاصل نشود مگر با قصد قربت یا اینکه مشروط به قصد قربت نیست و غرض از نفس فعل حاصل می شود.

اگر چنین شکی داشته باشیم چه کار باید بکنیم؟ ابتدا باید اصل لفظی که اصاله الاطلاق را ملاحظه بکنیم، و اگر اطلاق نداشتیم که باید به اصول عملیه رجوع بنماییم.

بررسی مبنای صاحب جواهر:

اطلاق الدلیل مبتنی بر عدم البیان است.

از اینجا وارد این بحث شدیم که معنای قصد قربت چیست؟

شیخ انصاری نقلی[1] نموده بودند از صاحب جواهر: که معنای قصد قربت منحصر است در قصد امتثال امر مولی، همین معنی است که منجر به اشکال شده و گفته اند که تمسک به اطلاق امکان ندارد، چرا؟ زیرا امکان الاطلاق یتوقف علی امکان التقیید، اگر قید از مقوله ای است که تقییدش قابل بیان نیست و مولی قادر به بیانش نباشد دیگر نمی توان برای رفع قید به اطلاق تمسک نمود زیرا عدم البیان به خاطر عدم الامکان بوده نه به خاطر عدم الدخل.

پس مقدمه اول این بود که (الاطلاق یتوقف علی امکان التقیید) و هر جا تقیید ممکن نباشد از عدم البیان نمی توان به عدم قید پی برد، لذا در چنین جایی اطلاق هیچ انکشافی ندارد.

گفته شده که ما نحن فیه هم از همین مقوله است زیرا قصد قربت یعنی «اتیان بداعی الامر» و چنین قیدی تقییدش ممکن نیست، مولی نمی تواند بگوید: «اقم الصلاه بداعی الامر»، نمی تواند نماز را مقیّد بکند «بداعی الامر»، چرا؟ لانه یستلزم الدور.

 

بررسی اشکال دور

برای این دور چند نحوه تقریر بیان شده است،

تقریرِ اول تقریر صاحب کفایه است که فرموده: الامر متوقف علی المتعلَّق، این امر رتبهً متاخر از متعلَّقش است، پس رتبه اول رتبه ذات متعلَّق است و رتبه دوم رتبه امر، قید ما چیست؟ «کون الاتیان بداعی الامر» در این قید وجود امر فرض شده است، پس این امر باید در رتبه متعلِّق و رتبه سابقه باشد تا قید متعلَّق قرار بگیرد، از طرف دیگر باید متاخّر از متعلَّق باشد زیرا بر آن وارد شده است، یلزم ان یکون الامر متوقفا علی نفسه.

مولی امر می کند به نمازی که باید اتیان بشود بداعی الامر، پس باید از قبل همین امر موجود باشد تا اتیان بداعی الامر معقول بشود، پس همین امر متاخر باید در رتبه سابق هم موجود باشد، یلزم ان یکون الامر متوقفا علی نفسه و هو الدور. [2]

جواب

این امری که وارد می شود بر متعلَّق امر، بوجوده الخارجی وارد می شود بر متعلَّق بوجوده الذهنی، پس امر متوقف بر تصور ذهنی از متعلَّق است و لازم نیست که متعلق در خارج موجود باشد، بله قیدِ «بداعی الامر» در رتبه سابقه هم باید وجود داشته باشد لکن باز بوجوده الذهنی، بنابراین مشکل دور پیش نمی آید زیرا امری که وارد بر متعلَّق می شود وجود خارجی است و امر دیگر که قید متعلَّق است بوجود ذهنی است.

اینجا اشکالی پیش می آید و آن اینکه مولی که می خواهد قید «بداعی الامر» را تصوّر بکند تا وجود ذهنی امر را قید متعلَّق قرار بدهد آیا طبیعت الامر را تصور می کند یا شخص الامر را؟ قطعا شخص الامر، اشکال این است که شخص الامر که هنوز در خارج موجود نشده است، تصور قبل الوجود که ممکن نیست، برخی از آقایان همین جا گیر کرده اند و گفته اند که امکان ندارد.

لکن بسیاری از محققین نظرشان این است که تصور قبل الوجود امکان دارد به وسیله عناوین مشیر، بالوجدان هم ما می بینیم که به وسیله عناوینی و انتساب آن به سایر موجودات قابل اشاره و قابل فهم است، درست است که خودش هنوز معدوم است ولی وقتی اضافه به سایر موجودات می شود قابل تصور می شود، مثلا فرزندی که هنوز به دنیا نیامده برایش اسم می گذارند یا لباس تهیّه می کنند و امثال اینها همه از این مقوله اند. اگر تصورش ممکن نباشد پس چگونه برایش اسم می گذارند، همه اینها نشان می دهد که تصورش ممکن است.

خلاصه کلام این است که اشکال دور مرتفع می شود زیرا امری که قید متعلَّق است امر به وجود ذهنی است (و تصورش هم هیچ اشکالی ندارد) و امری که وارد بر متعلَّق است امر به وجود خارجی است.

یک جواب دیگر

یک جواب دیگر هم داده ایم و آن اینکه این اشکال مربوط به مقام ثبوت است، لکن در مقام اثبات بیان قید متاخر از امر است.

مولی می گوید: «اقم الصلاه بداعی الامر» پس اول گفته می شود «اقم الصلاه» سپس مقیّد می شود «بداعی الامر»، مخاطب هم مرجع قید را می فهمد، یعنی اول امر بر ذات متعلق وارد می شود بعد قید وارد شده و گفته می شود، لذا مقام اثبات را هم که نگاه می کنیم می بینیم مشکلی ندارد، لذا سلّمنا که اشکال مقام ثبوت را هم نتوانیم حل بکنیم خودِ این مقام اثبات آن اشکال را هم حل می کند.


[1] مطارح الانظار، مرتضی انصاری، ج1، ص302.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo