درس خارج اصول استاد جزایری

موضوع: اجتماع امر ونهی/عبادات مکروهه؛

ایراد محقق خوئی به محقق نائینی

ایشان به هر دو بخش از فرمایش محقق نائینی اشکال کرده‌اند؛ هم در ایراد ایشان به صاحب کفایه و هم در راه حلی که برای حل مشکل ارائه کرده است.

مناقشه در بخش اول

محقق نائینی در بخش اول فرمود: در فرض استحبابِ هم فعل و هم ترک؛ طلب یا برای جمع این دو و یا برای تخییر است. لکن جمع، محال و تخییر، لغو و تحصیل حاصل است.

محقق خوئی در مقام ایراد به محقق نائینی می‌فرماید: اشکال شما در جایی وارد است که تخییر تنها میان دو راه باشد. اما در صورت وجود شق ثالث و تخییر بین دو راه از سه راه، دیگر اشکال وارد نبوده و تحصیل حاصل لازم نمی‌آید. در ما نحن فیه مساله هم همین‌طور است.

در ما نحن فیه –که هم فعل مستحب است و ترک آن- در سمت فعل، اتیان حصّه عبادی و صوم با قصد تقرب مستحب بوده و در طرف ترک هم ترک امساک استحباب دارد؛ چراکه نفس امساک تشبّه به بنی‌امیه و ترک آن -به هر نحوی- اعلان مخالفت با آن‌هاست. ترک امساک به فعل مفطر بوده و مستحب است. پس یک طرفِ طلب تخییری، فعل الصوم با قصد قربت و در طرف دوم آن ترک امساک است.

اما شق ثالث این است که امساک بدون قصد قربت انجام شود. امساک بدون قصد قربت از طرف اول مستحب نیست؛ چون قصد قربت ندارد. از طرف دوم هم مستحب نیست؛ چون امساک کرده و مخالفتی با بنی امیه ننموده. با این فرض، تصویر شق ثالث هم معلوم شد. لذا طلب تخییری هیچ اشکالی ندارد؛ زیرا با فرض وجود قِسم ثالث، دیگر مبتلا به تحصیل حاصل نمی‌شود.

محقق نائینی فرض کرد که دو راه بیشتر وجود ندارد. در این صورت هر فعلی ترک شود، دیگری انجام خواهد شد و این منجر به تحصیل حاصل است. اما اگر فرض کردیم که سه راه وجود دارد که دو تای آن‌ مستحب است، دیگر امر به آن دو، اشکالی نخواهد داشت؛ زیرا چنین امری منجر به تحصیل حاصل نیست. مستحب اول ذات امساک بقصد القربه و مستحب دوم ترک الامساک بفعل المفترات است؛ زیرا مخالفت با بنی امیه به تظاهر به خوردن حاصل می‌شود. شق ثالث هم امساک بدون قصد قربت است. بدون قصد قربت نه روزه صحیح نیست و مخالفت با بنی امیه نکرده است. پس با تصویر شق ثالث، امر به دو شق اول هم بی اشکال خواهد بود و تحصیل حاصلی پیش نمی‌آید.[1]