موضوع بحث : بررسي حرمت قصد معصيت

شيخ اعظم انصاري; پس از تمسک به ادله اربعه براي حرمت قصد معصيت اشکال ثبوتي عقاب بر نيت سوء را مطرح مي‌کند که آيا استحقاق عقاب در نيت سوء ثبوتاً ممکن است يا نه؟

فرمايش شيخ انصاري;

اراده به يکي از دو معنا در کلمات بزرگان تصريح شده است:

1. فعل نفس

2. صفت نفس

اگر اراده به معناي فعل نفساني باشد و بخواهد عقاب بر آن وارد شود داراي سه اشکال است:

1. دور و تسلسل

2. چرا قصد از مقدمات حرام مورد نهي قرار گرفت و ساير مقدمات مورد حرمت قرار نگرفت.

3. موجب تعدد عقاب مي‌شود.

اشکال اول

اگر قصد به معناي اراده باشد و تحت نهي قرار بگيرد، اين فعل(اراده) بايد تحت اختيار قرار بگيرد و اختيار محتاج به اراده ديگري است و لذا تسلسل پيش مي آيد.

اگر گفته شود: اراده حاصل است اما بدون اراده ديگر

در پاسخ مي گوييم: اين جبر است

اشکال دوم:

امتثال حرام با امتثال واجب فرق دارد: اگر واجب را بخواهيم بياوريم همه مقدمات آن را بايد اتيان كنيم ولي در امتثال حرام، اگر يکي از مقدمات حرام را ترک کنيم، امتثال حرام حاصل مي‌شود. بنابراين ملاک نهي چيست؟ يعني چرا نهي فقط به نيت حرام تعلق گرفت، اين ترجيح بلا مرجح است زيرا نيت سوء هم مثل ديگر مقدمات حرام است لذا چرا فقط نيت سوء مورد نهي قرار بگيرد.

اشکال سوم

قصد معصيت اگر به علاوه خود حرام، حرام باشد لازمه اش تعدد عقاب است.

نقد اشكال سوم

سپس مرحوم شيخ; مي‌فرمايد:

اگر قائل به مراتب عقاب باشيم، اشکال سوم لازم نمي‌آيد، يعني يک عقاب است و مراتب آن به شدت و ضعف فرق دارد مثل رنگ

پاسخ نقد

اين حرف قابل قبول نيست زيرا دو مقوله متباين را نمي‌توان از باب شدت و ضعف گرفت زيرا قصد شرب خمر فعل جوانحي است و شرب خمر جوارحي است بنابراين قدر مشرکي بين آنها نيست تا از باب شدت و ضعف باشد.

پاسخ به شيخ انصاري;

مي توان در جواب شيخ انصاري; اين چنين گفت:

1. وجدان خالي از هر شبهه‌اي حاکم است که «الارادة اختيارية بذاته کما ان الوجود موجود بذاته» و طبق اين بيان دو اشکال تسلسل و جبر مرتفع است.

2. پاسخ اشکال دوم اين است که افعال حرام مقدماتي دارد که قابل استقصاء نيست و آن مقدمه‌اي که در همه حرام‌ها هست قصد حرام است و لذا شارع آن را مورد نهي قرار داده است و ديگر اينکه قصد حرام جزء اخير علت تامه است.

3. پاسخ اشکال سوم اين است که اگر عمل نبود و فقط قصد بود به خاطر قصدش عقاب مي شود و اگر عمل پشت سر آن بود به جهت عمل عقاب مي شود.