موضوع بحث : مقدمات اثبات امر ترتبی

أمر ترتبی

 تزاحم یا بین دو واجب است و یا واجب و حرام

قسم اول : تزاحم دو واجب

 جهت تحریر محل کلام و اثبات أمر ترتبی به بیان مقدماتی به صورت اختصار می‌پردازیم. اگرچه محقق نائینی (قده)[1] در این باره با بیانات مفصّلی وارد شده، ولی قسمتی از آن هر چند مطالب دقیق و شایان ملاحظه است ولی چندان به أصل مسأله یعنی أمر ترتبی دخالت ندارد و لذا سیدنا الاستاد (قده)[2] در بحث به همین مطلب اشاره نموده و طریق اختصار را پیشنهاد نموده است.

فهرست مقدمات

1. مقدمه اول: تزاحم بین دو اطلاق

 آیا تزاحم بین دو خطاب است و یا اطلاق دو خطاب که قائل به ترتب ، تزاحم را بین دو اطلاق می داند.

2. مقدمه دوم: تقارن در زمان

 تقارن زمان امر به مهم و عصیان أمر به أهم یعنی اتحاد زمان شرط و مشروط.

 در تصحیح امر ترتبی این سئوال مطرح است که باید زمان امر به مهم و شرط آن که عصیان امر به اهم است متحد فرض شود یا آنکه می‌توان شرط يادشده را به صورت متأخر یا مقدم فرض کرد نسبت به زمان مهم.

3. مقدمه سوم: اتحاد زمان حکم و زمان امتثال و عصیان

 زمان أمر با زمان اطاعت و عصیان متحد است زیرا تکلیف معدوم قابل تحریک نیست چگونه ممکن است مأمور به حرکت درآید و همچنین مخالفت تکلیف معدوم معنی ندارد و به عبارت دیگر تحریک تشریعی مانند تحریک خارجی است تا محرک نباشد تحرک حاصل نشود.

4. مقدمه چهارم: ضرورت امر ترتبی

 این مقدمه اساسی و مهم‌ترین مقدمات ترتب است، زیرا تزاحم دو واجب بر اساس اطلاق وجوب طرفین است که در عرض یکدیگر قرار دارند و چنانچه از راه اشتراط أمر به مهم به عصیان أهم مشکل تزاحم حلّ شود التزام به امر ترتبی ضروری است زیرا تقابل اطلاق و تقیید تقابل تضاد است و استحاله يكي از آن دو ملازم با وقوع دیگری است زیرا اهمال در واقعیات ثبوتا ممکن نیست هر چند اثباتا ممکن باشد.

[1] - الفوائد الاصول، ج 1، ص 336؛ اجود التقریرات، ج 2، ص 55.

[2] - دراسات، ج 2، ص 35؛ تقریرات مخطوط حضرت استاد دام ظله