< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله خلخالی

89/10/27

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع بحث : تروك واجبه

بررسي نوع دوم:

أ: تروک ضمنی و بررسی حکم اضطرار در اقسام سه‌گانه

قسم أول: واجبات ضمنی شمولی

  چنانچه شخص مضطر شود که یکی از تروک واجبه شمولی را مخالفة کند باید به همان مقدار اکتفاء کند و وجوب ترک بقیه به حال خود باقی است. زیرا هر کدام به طور مستقل تحت أمر قرار دارد و (الضرورات تقدر بقدرها).

توضیح:

  از باب مثال چنانچه دو قطعه لباس نجس در تن دارد و می‌خواهد نماز بخواند یکی از آن دو را باید بیرون بیاورد، بلکه اگر دو طرف لباس او نجس است باید یک طرف را بشوید و اگر بدن و لباس هر دو نجس است باید یک کدام شسته شود و امثال آن از موانع.

نتیجه آنکه باید بنا را نهاد بر تقلیل نجاسة و امثال آن مانند میتة و مالا یوکل لحمه و سائر موانع صلاة در صورت اضطرار به مخالفة در بعض از مصادیق.

بلکه مرحوم سید طباطبایی در کتاب عروة الوثقی[1] فتوی می‌دهد به وجوب تقلیل حکمی، مثلاً چنانچه لباس او با بول نجس شده که نیاز به دو مرتبه شستن دارد چنانچه فرض کنیم آب در اختیار ندارد که دو مرتبه بشوید اگر می‌تواند یک مرتبه بشوید تا از شدت نجاسة کاسته شود.

ولی سیدنا الأستاد (قده)[2] در این فتوی از نظر صغری و کبری اشکال نموده و می‌فرماید:

أما صغری: اینکه مکرر گفته‌ایم که احکام شرعیّه به تمام اقسامش تکلیفی و وضعی أمور اعتباری محض است، و امور اعتباری قابل شدة و ضعف نیست، بلکه دائر است بین وجود و عدم و شدت و ضعف در صفات مربوط به امور خارجی مانند سواد و بیاض و نور و حرارت و امثال آن می‌باشد.

  البته احیاناً شارع به لحاظ ملاکاتی أموری علاوه بر اصل غسل از قبیل تعدد غسل یا ضمیمه کردن خاک در ولوغ سک اضافه می‌کند و آن به لحاظ فساد و ملاک نجس است نه شدت و ضعف در اعتبار نجاست.

  یعنی اختلاف مراتب را در احکام منکر نیستیم تمام واجبات در یک حد نیستند بعضی أهم از دیگری است مانند صلاة که أهم واجبات است، یا محرمات یکسان نیستند حرمة در بعضی اشد از دیگریاست مثلاً قتل نفس محترمه- یا مستحبات بعضی آکد از دیگری است مانند زیرات حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) و صریح روایات است که برخی از نجاسات اشد از نجاست کلب است، ولی هیچ کدام دلالت بر اشدیت اعتبار که محل کلام ما است نمی‌کند، بلکه تمامی این تفاوت‌ها برمی‌گردد به ملاکات محرمات و مصالح واجبات و مستحبات، و مفاسد محرمات و نجاسات، نه اشدیت در امور اعتباری. این بود گفتار در صغری.

و أما در کبری این است که نهایة مفاد أدله تقلیل در مقدار و کمیّت نجاست است در صلاة نه تضعیف شدت آن. مثلاً چنانچه دو پیراهن دارد یکی متنجس به بول است، و دیگری متنجس به دم و ناچار است که در صلاة باید یکی از این دو را بپوشد آیا می‌توان گفت که باید متنجس به دم را بپوشد زیرا نجاسة آن ضعیف‌تر از بول است چون شستن دم یک مرتبه کافی است.

قسم دوم: واجبات ضمنی مجموعی

  چنانچه در این قسم از واجب مضطر شود به ارتکاب بعض از افراد مجموعه. البته تکلیف به طور کلی ساقط خواهد شد و ارتکاب سائر افراد نیز جائز خواهد بود، زیرا فرض بر این است که مجموع تروک دارای یک حکم و یک تکلیف بیش نیست، و چون قادر بر امتثال فردی از مجموعه نبود طبیعی است که حکم به مجموع سقوط خواهد کرد.

  از باب مثال چنانچه مضطر شود به لبس یک پیراهن متنجس به دم مثلاً پوشیدن لباس‌های نجس دیگر یا میته یا غیرمأکول جائز خواهد بود، حکم علی القاعده.

و أما قسم سوم:

  حکم این قسم با قسم دوم یکی است و آن سقوط حکم است؛ فرق میان قسم دوم و سوم در تقیید واجب است، زیرا در قسم دوم صلاة مقید به نفس مجموعه تروک است و أما در قسم سوم مقید است به عنوان حاصل از تروک، ولی در سقوط تکلیف به اضطرار فردی از تروک فرقی نیست.

حاصل بحث:

  - در قسم اول بقاء تکلیف و اکتفاء به مورد اضطرار.

  - در قسم دوم و سوم سقوط تکلیف و جواز ارتکاب سائر موارد.

[1] - العروة الوثقی، المحشی، ج 1، کتاب الطهارة، ص 99، فی احکام النجات «فصل اذا صلی فی النحس» مسأله 9، قال «بل اذا کانت محتاجه الی تعدد الغسل و تمکن من غسلة واحدة فالأحوط عدم ترکها، لأنها توجب خفّة النجاسة الا ان یستلزم خلاف الإحتیاط من جهة أخری بأن استلزم وصول الغسالة الی المحلّ الطاهر» و در تعلیقه سیدنا الاستاد (قده) آمده است که «لا بأس بترک الاحتیاط».

[2] - الموسوعه، ج 45، ص 320- المحاضرات.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo