موضوع بحث : مفهوم شرط

 

 تطبيق شرايط وجود مفهوم در جمله شرطيه

 سخن در اين بود كه آيا شرايطي كه براي مفهوم گيري گفته شده است در جمله شرطيه موجود است يا نه؟

 يكي از شرايط رابطه لزومي بود كه در جمله شرطيه بالوجدان ثابت است ولي امر دوم كه ترتب علُي بود گفته شد در جمله شرطيه ثابت نيست و الا بايد بگوييم كه در جائي كه عليت نيست مجاز مي باشد كه اين چنين نيست.

 كلام محقق نائينيره در اثبات دلالت جمله شرطيه بر ترتّب علُي

 مرحوم نائيني ره مي فرمايد جمله شرطيه شرط دوم را دارد چون در جمله كلاميه شرطيه آنچه مفروض است وجود شرط است و وجود مشروط مترتب بر شرط است حال اگر جمله صحيح باشد كلام و ترتب با خارج تطابق دارد يعني در خارج علت كه موجود شد معلول هم موجود مي شود و در نتيجه مفهوم ثابت خواهد شد. همين مطلب را مرحوم مظفّر در اصول فقه پذيرفته است كه علية الشرط للجزاء ثابت في الجملة الشرطيه تطابقاً للخارج

 اشكال آيت الله خوئي

 مقام اثبات با مقام ثبوت خلط شده است. آنچه شما مي گوئيد مقام اثبات است ولي ربطي به مقام ثبوت ندارد يعني ترتب در مقام اثبات ثابت است ولي در مقام ثبوت ممكن است امر، عكس مطلب باشد و بحث ما اكنون در عالم ثبوت است.

 تطبيق امر سوم : انحصار

 برخي مثل مرحوم مظفّر تمسك به اطلاق كرده اند تا انحصار را در جمله شرطيه ثابت كنند ولي مرحوم نائيني و استاد مي فرمايند تمسك به اطلاق مشكل است زيرا مولا در مقام بيان اين جهت نيست.

 نتيجه آنكه: اثبات مفهوم براي جمله شرطيه در نهايت صعوبت و مشكلي است البته اين بنابر مبناي مشهور است كه مي گويند مفاد جمله خبريه دلالت بر ثبوت نسبت يا نفي نسبت در واقع است و مفاد جمله انشائيه دلالت بر ايجاد معنا در خارج است .

 نظريه آيت الله خوئي

 جمله شرطيه از جهت آنچه كه گفته شد دلالت بر مفهوم ندارد و لكن از طريق مسلك ابراز مي توان مفهوم را ثابت كرد.

 بيان مطلب

 مسلك ابراز يك امري است كه شب و روز با آن سر و كار داريم ابراز ما في النفس براي مخاطب، يك امر ارتكازي براي همه مردم است كه در همه شئون تكلم هست اعم از اخباريات و انشائيات.مولا با امرش ابراز مي كند كه فلان چيز را از تو مي خواهم.

 حال فرض كنيم كسي تارك الصلاة است مولا مي گويد: اگر فلاني ترك صلاة مي كند من مي گويم او فاسق هست اين جمله دلالت بر اين مفهوم دارد كه اگر فلاني ترك صلاة نمي كند من نمي گويم او فاسق است چه در واقع فاسق باشد يا نه؛ و اين معناي مفهوم شرط است.

 به عبارت ديگر، معناي مفهوم شرط اين است كه اگر شرط منتفي شد مشروط هم منتفي مي شود، حال اگر مشروط ابراز بود،‌ در صورت انتفاء شرط، آنچه منتفي مي شود خود ابراز است و اين معنا بلااشكال در جمل شرطيه هست

 بنابراين بهترين راه براي اثبات مفهوم در جمله شرطيه مسأله ابراز است.