< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله خلخالی

90/09/27

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع بحث : مقدمات بحث عام و خاص
 
 مقدمه دوم: فرق عام شمولي و مطلق شمولي
 هر دو دلالت بر شمول دارند و لکن کیفیت دلالتشان فرق می کند؛ در عام شمولي بالوضع دالّ بر شمول است مثل لفظ كل كه وضع شده است برای عمومیت و شموليت و اما در اطلاق شمولي این چنین نیست بلکه شمول در آن، مستند به مقدمات حكمت است كه امر عدمي است.
 لذا تفاوت عام شمولي و مطلق شمولي، فرق بين وجود و عدم است؛ عام امر وجودی است و مطلق امر عدمی.
  ما در فقه در بسیاری از موارد به اطلاق تمسک می کنیم مثلاً در احل الله البيع گفته شده است كه مفرد محلّي به «ال» بالوضع دال بر عموم نيست و لذا در اینجا می بایست سراغ اطلاق رفت به این صورت که می گوییم البیع اطلاق دارد و قید خاصی نخورده مثلاً‌ قید بالعقد و از طرفی اراده «بيع ما» هم لغو است و لذا نتیجه می گیریم که امر سومی اراده شده که اطلاق باشد یعنی بیع به نحو شمولیت منظور است.
 
 به عبارت دیگر، در عام، ما دلیل داریم بر اراده شمولیت و عمومیت و یا به تعبیری عدم اراده خصوصیات و اما در اطلاق، عدم دلیل بر اراده خاص است یعنی بیان نکرده اراده خاص را که از رهگذز این، اراده اطلاق را کشف می کنیم. پس عام بيان عدم خصوصيات است و مطلق عدم البيان خصوصيات است.
 براي همين در دوران امر میان این دو، عام شمولي مقدم مي شود زيرا از سوئی عام شمولي اثبات عموم و بیان است؛ از سوی دیگر یکی از مقدمات حکمت در اطلاق شمولی، عدم البیان است لذا مقدم می شود مثلاً در دوران اكرم كل عالم و لا تكرم الفاسق در عالم فاسق عام مقدم است.
 شبهه
 در «اكرم كل عالم» اطلاق وجود دارد؛ زیرا قابل تقييد است و چون تقييد نشده است مطلق است و لذا دلالتش بر شمول به مقدمات حكمت است نه عموم
 در واقع قائل مي گويد شمول در اينجا از كلمه «كل» فهميده نشده بلكه به جهت اطلاق متعلق آن است.
 پاسخ
 در اینجا اطلاق به معناي كشف مراد نيست بلكه به لحاظ تعيين متعلق و مدخول كلّ است و متعلق كلّ قابل تقييد و اطلاق هست مثل اينكه بگوئيم اكرم كل عالم عادل فقيه لکن این ربطی به دلالت کل بر عمومیت و شمولیت ندارد.
 استاد ره در اینجا مثالی عرفی می زند: اگر مولا گفت: بع كل كتبي؛ اگر عبد سؤال کند: هل ابيع الكتب الفقهيه؟ مولا مي گويد: نعم اگر عبد دوباره سؤال كند هل ابيع الكتب الخطيّه و به هر حال از این جور سؤالها کند مولا مي تواند او را توبیح کند و بگويد من گفتم: بع كل كتبي و اين جمله اثبات شمولي كرد لذا این سؤالهای تو لغو است.
 
 مقدمه سوم: تقسیم عام به استغراقی، مجموعی و بدلی
  1. عام استغراقي يعني هر فردي از افراد عام، اطاعت و عصيان مخصوصي دارد و همه افراد مستقلاً‌ تحت حكم هستند مثل یجب الصلاة‌ علی جمیع المسلمین
  2. عام مجموعي يعني مجموع بما هو مجموع به عنوان یک واحد لحاظ شده و مورد امر قرار گرفته است مثل اکرم کل الطلاب
  3. عام بدلي يعني يك فرد تحت حكم قرار مي گيرد علی البدل مثل اكرم احد العلماء.
 اشكال محقق نائيني ره
 عام بدلي از اقسام عام نيست زيرا دالّ بر يك فرد است و عمومیتی ندارد.
 پاسخ
 در اينجا دو حكم وجود دارد:
  1. حكم ايجابي، كه اين حكم فردي است.
  2. حكم ترخيصي، كه اين حكم شمولي است زيرا ترخيص مولا كه كدام فرد از افراد را مثلاً اكرام بكني شمولي است.
 نکته
 اگر سوال شود که در عام شمولی با این که انشاء‌ یکی است چگونه حکم به همه افراد تقسیم می شود؟
 در جواب می گوییم این تقسیم، عقلی است؛ مولا در عالم لحاظ، چون همه را لحاظ کرده است لذا کأنّ تک تک افراد را مورد حکم و انشاء قرار داده است
 
 مقدمه چهارم: منشأ تقسیم عام به سه قسم
 منشأ تقسيم عام به بدلي و شمولي و مجموعي چيست؟
 آيا مولا مكلفين را به سه مدل لحاظ كرده است يا اينكه طبيعت ماموربه را به سه نحوه لحاظ كرده و یا لحاظ حکم به سه صورت بوده است؟
 به هر حال سه امر به عنوان منشأ تقسیم در برابر ما قرار دارد: موضوع، متعلق و حکم
 فرمايش صاحب كفايه
 ظاهر اين است كه منشأ تقسيم حكم است. عبارت ایشان از این قرار است: « ثم الظاهر أن ما ذكر له من الأقسام من الاستغراقي و المجموعي و البدلي إنما هو باختلاف كيفية تعلق الأحكام به و إلا فالعموم في الجميع بمعنى واحد و هو شمول المفهوم لجميع ما يصلح أن ينطبق عليه غاية الأمر أن تعلق الحكم به تارة بنحو يكون كل فرد موضوعا على حدة للحكم و أخرى بنحو يكون الجميع موضوعا واحدا بحيث لو أخل بإكرام واحد في أكرم كل فقيه مثلا لما امتثل أصلا بخلاف الصورة الأولى فإنه أطاع و عصى و ثالثة بنحو يكون كل واحد موضوعا على البدل بحيث لو أكرم واحدا منهم لقد أطاع و امتثل كما يظهر لمن أمعن النظر و تأمل. كفايةالأصول، 216»
 
 محقق نائيني ره
 ايشان نيز منشأ تقسيم را حكم مي داند زيرا غرض در حكم و امتثال حكم است.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo