< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله خلخالی

90/09/29

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع بحث : مقدمات بحث عام و خاص
 
 مقدمه پنجم: تفاوت عام و اسماء اعداد
 مفاد عام معنايي است كه قابل شمول براي افرادش است.
 ولي اسماء اعداد داراي سه دلالت است:
  1. دلالت مطابقي به صورت عام بدلي كه عبارت است از صدق عدد بر هر فرد آن مثل اينكه مولا مي گويد: اكرم عشرة عالم، اين عشرة اطلاق بدلي دارد مثل عمومات در اين جهت كه مكلف مخير است كه كدام گروه ده نفري را انتخاب كند.
  2. دلالت مطابقي به صورت عام شمولي كه مولا بگويد اكرم عشرة افراد و بگويد عشرة مركب است از 6+4 و اين بر هر دهي قابل تطبيق است با هر عدد معدودي كه باشد و لذا از اين جهت نيز مثل عام است.
  3. دلالت تضمني اسماء اعداد يعني صدق عدد بر افراد آن مثل عدد عشرة كه از اين جهت عام نيست زيرا عدد عشرة مركب از ده واحد است و مركب بر جزء خودش قابل تطبيق نيست مگر مجازاً يعني دو عشره نیست به خلاف عمومات كه زيد انسان است و...؛ در این دلالت، اعداد از عمومات جدا می شود.
  ان قلت
 در عموماتي مثل اكرم العلماء كه اقلّ جمع 3 فرد است، نیز قابل تطبيق بر واحد نيست یا مثل اکرم کل عالم که کل بر یکی صادق نیست و لذا می گوییم اسماء اعداد مثل اين عمومات هستند و در عمومات هم مثل اعداد داریم که صادق بر افراد نباشد.
 قلت
 مرحوم نائيني و سيدنا الاستاذ اين اشكال را مطرح كرده اند و پاسخ فنّي خوبي داده اند:
 جواب اول
 بین اینجا و آنجا فرق است گرچه علماء صادق بر یک فرد نیست و لکن در آن و عمومات دیگر، ذكري از عالم و فرد شده است و لو به صورت جمع و همچنين در اكرم كل عالم ذكري از عالم در مدخول شده است؛ به عبارت دیگر در عمومات، نمونه ای هست که قابل صدق باشد اما در اعداد خیر.
 جواب دوم
 در استعمال عموماتی که لایصدق علی الواحد دو لحاظ است: 1- لحاظ استعمالی 2- لحاظ مرآتی
 در عمومات مثل اكرم العلماء اگر چه از نظر استعمال، مستعمل فیه دو تاست و لکن عنوان علماء عنوان مرآتي دارد و فهم عرفي آن را بر سه نفر عالم تحليل مي كند يعني اگر يك نفر را اكرام كند، امتثال يك نفر را كرده است و ثواب نيز مي برد و لازم نيست 3 نفر، 3نفر را اكرام كند.
 در واقع نظر استعمالي به صورت كل و ثلاثة است ولي نظر مرآتي تحليل بر افراد دارد.
 نكته
 در اسماء اعداد مثل اطعم عشرة افراد دلالت بر يك تكليف به صورت مجموعی دارد كه بايد ده نفر را اطعام كند. ولي آيا ممكن است كه مولا اين مورد را عام استغراقي ملاحظه كند؟ در پاسخ مي گوئيم ممكن است و مثال آن صوم ماه رمضان است كه مولا مي گويد صم ثلاثين يوماً ولي اگر چند روز را روزه بگيرد امتثال كرده است.
 و لكن مي گوئيم اين مورد از باب قرينه خارجي است یعنی قرینه اقتضا می کند که این تکلیف صوم شهر رمضان به تکالیف متعدد منحل شود و الا اگر قرینه نبود می بایست 30 روز را انجام می دادم تا یک امتثال صدق کند.
 مقدمه ششم
 قطعاً الفاظي براي عام و الفاظي براي خاص وضع شده است ولي ممكن است به دو توهم همه عمومات را بر خاص حمل كنيم:
 توهم اول
 قطعاً وقتي عام گفته مي شود خاص مورد اراده است يقيناً
 توهم ثاني
 از راه مجاز مشهور كه ما من عام الاو قد خص بگوئيم مراد از عام، حمل بر خاص است.
 
 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo