موضوع بحث : تمسک به عام در شبهه مصداقیه

 

 بررسی آیه شریفه غضّ بصر

 قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَ يحَفَظُواْ فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكىَ‌ لهَمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرُ بِمَا يَصْنَعُونَ (نور،30)

 در این آیه شریفه و آیات بعدش مطالب دقیق و بسیار مهمی است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

 مطلب اول: مسئله نظر کردن؛ در این مسئله فرقی بین زن و مرد نیست زیرا می فرماید: قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ... وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ

 یعنی هر دو در این جهت مساوی هستند و در هر دو نظر کردن مطلقا غیر از مستثنیات، حرام است؛ زیرا آیه شریفه در این جهت اطلاق دارد و اطلاق آیه خیلی مهم است.بعضی فتاوا که من دیدم نیز این چنین است که زن جائز نیست به بدن نامحرم نگاه کند لذا در سینه زنی ها نباید زنان به بدن مردان نگاه کنند.

 البته ناگفته نماند که برخی مقصود از یَغْضُضْنَ را چشم بستن از نظر به عورات دانستند.

 وَ يحَفَظُواْ فُرُوجَهُمْ: در منع از شهوترانی به صورت مطلق نیز زن و مرد یکسان هستند. لذا در مورد زنان هم می فرماید: یحفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ

 مطلب دوم: مسئله حجاب؛ این مسئله مختص به زنان است که ظاهراً 12 طائفه استثناء شده است که خواهیم گفت.

 بی بند و باری در نظر کردن ، شهوترانی و حجاب به اندازه ای مفسده در دنیا ایجاد کرده که غرب عاجز شده است؛ آمارهایی که در کشته ها و سایر مفاسد و مشکلات می دهند بسیار عجیب است.

 مطلب سوم: در همین آیات شریفه دو چیز به عنوان علاج این مسائل گفته شده است که واقعاً از اعجاز قرآن است:

 امر ازدواج یک امر عادی و خیلی طبیعی است که پیشگیری از فساد می کند

 مطلب چهارم: وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لَا يجدُونَ نِكاَحًا حَتىَ‌ يُغْنِيهَمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ...(نور،33) بعد می گوید اگر ازدواج نمی توانی بکنی عفت داشته باش تا خدا تو را غنی کرده و کار را برایت درست کند؛ واقعاً این آیات معجزه است.

 شأن نزول آیه

 مرحوم علامه طباطبائی معمولاً در ذیل روایات بحث روائی دارد؛ در این آیات در بحث روائی روایتی از کافی در شأن نزول آیه نقل می کند:

 و فی الکافی باسناده عَنْ سَعْدٍ الْإِسْكَافِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ اسْتَقْبَلَ شَابٌّ مِنَ الْأَنْصَارِ امْرَأَةً بِالْمَدِينَةِ وَ كَانَ النِّسَاءُ يَتَقَنَّعْنَ خَلْفَ آذَانِهِنَّ فَنَظَرَ إِلَيْهَا وَ هِيَ مُقْبِلَةٌ فَلَمَّا جَازَتْ نَظَرَ إِلَيْهَا وَ دَخَلَ فِي زُقَاقٍ قَدْ سَمَّاهُ بِبَنِي فُلَانٍ فَجَعَلَ يَنْظُرُ خَلْفَهَا وَ اعْتَرَضَ وَجْهَهُ عَظْمٌ فِي الْحَائِطِ أَوْ زُجَاجَةٌ فَشَقَّ وَجْهَهُ فَلَمَّا مَضَتِ الْمَرْأَةُ نَظَرَ فَإِذَا الدِّمَاءُ تَسِيلُ عَلَى صَدْرِهِ وَ ثَوْبِهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ لآَتِيَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص وَ لَأُخْبِرَنَّهُ قَالَ فَأَتَاهُ فَلَمَّا رَآهُ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ لَهُ مَا هَذَا فَأَخْبَرَهُ فَهَبَطَ جَبْرَئِيلُ ع بِهَذِهِ الْآيَةِ قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى‌ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما يَصْنَعُون‌

 می گوید جوانی از انصار به زنی در مدینه برخورد کرد؛ آن خانم مثل تمام زنها مقنعه شان را پشت گوش می انداختند و لذا گردن و سینه شان پیدا بود؛ همین طور که این خانم رد می شود این جوان او را نگاه می کند و در کوچه ای داخل می شود؛ همین که می آید به پشت سرش نگاه کند یک استخوان یا شیشه ای به صورتش برخورد می کند و بعد از گذشتن خانم وقتی به خود نگاه می کند می بیند که لباس و بدنش پرخون شده است می گوید والله می روم پیش پیغمبر و جریان را می گویم؛ ظاهراً با خودش این چنین فکر می کرده که چون پیغمبر حاکم است لذا می تواند دستوری بدهد تا این وضعیت جلوگیری و برطرف شود. وقتی می آید و جریان را خدمت حضرت می گوید جبرئیل علیه السلام این آیه را می آورد.

 بررسی بیشتر آیه

  یغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ: دیروز عرض شد که غضّ البصر گاه به معنای سدّ البصر است که این معنا در آیه مراد نیست و الا نباید می فرمود یغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ زیرا این من یا برای تبعیض است به این معنا که قسمتی از چشم را ببند و یا برای نشو است به این معنا که مبدأ چشم بستن از چشم شروع شود به هر حال اگر چه معنای تبعیض بهتر است و لکن بنابر هر دو معنا یعنی چشم را پایین بینداز نه اینکه کاملا ببند.

 وَ يحفَظُواْ فُرُوجَهُمْ: بعضی به حسب برخی روایات گفته اند که حفظ فرج در هر جا از قرآن امده مقصود حفظ از شهوترانی است و اما در این آیه مقصود حفظ فروج از نظر است ولی به هر حال آیه اطلاق دارد

 وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ: سوال می کنیم زنان نسبت به چی و تا حد باید غض بصر داشته باشند؟ پاسخ این است که اولا مقصود نسبت به جنس مخالف است و ثانیاً حدش را در منهاج، آیت الله خوئی ره فرموده است: « و يحرم على المرأة النظر الى الرجل على الأحوط في غير الوجه و اليدين و الرأس و الرقبة و القدمين. و أما نظرها الى هذه المواضع من الرجل فالظاهر جوازه فيما إذا لم يكن بتلذذ أو ريبة و ان كان الأحوط ترك ذلك أيضا. منهاج الصالحین، ج2، ص260»

 اینکه ایشان می فرماید فالظاهر جوازه چون سیره بر این بوده و این جور نبوده است که افراد خودشان را بپوشانند

 وَ لَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا: زینت را ظاهر نکنند مگر آن مقداری که ظاهر است. زینت در انسان دو جور است: 1- زیبائی و زینت خدادادی و طبیعی مثل صورت زیبا و ... 2- زینتی که خود آرایش می کند.

 و لَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يخُفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ: یعنی زینت خلخالی که به پا دارید را به زمین نکوبید. خلخال حلقه طلائی در پا است که زنگوله هائی دارد.

 این را باید توجه کرد که اولین چیزی که زینت طبیعی در زن هست بلااشکال صورتش است بعد چیزهای دیگر؛ لذا می فرماید يُدْنِينَ عَلَيهْنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ یعنی جلباب را که عبارت است از همان مقنعه جلو بیاورند تا روی سینه و گردنشان را بپوشاند.

 البته منکر این نیستیم که روایاتی هست که در آنها سوال شده چه مقداری مرد به زن می تواند نگاه کند که در جواب وجه و کفین استثناء شده و جائز شمرده شده است که ظاهراً این روایات معارض دارد که باید بررسی شود.

 مستثنیات حجاب

 12 طایفه در آیه شریفه ذیل استثناء شده است:

  وَ لْيَضْرِبْنَ بخِمرِهِنَّ عَلىَ‌ جُيُوبهنَّ وَ لَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَائهِنَّ أَوْ ءَابَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنىِ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنىِ أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَير أُوْلىِ الْارْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُواْ عَلىَ‌ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ...(نور،31)