درس خارج اصول آیت الله خلخالی
94/08/25
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:
تنبيه اول/ اقل و اكثر عقلي/ اقل و اكثر
رسيديم به تنبيه اول اقل و اكثر و مولا امر به شيء در نماز مثلا كرده مثل ركوع و ما مردد هستيم كه اين امر به صورت مطلق است يا به صورت مقيد است يعني آيا اين امر اعم از اين است كه اگر عمدا يا سهوا ترك شود، بايد اعاده شود و يا اينكه اين امر فقط مخصوص به جايي است كه اگر عمدا ترك شود، اعاده لازم است و اگر سهوا ترك شد، نياز به اعاده ندارد.
مطلبي كه در اينجا محل بحث است، اين است اگر ما ركني را احتمال داديم و شك كرديم كه مكلف به آن هستيم يا خير، آيا در مورد مشكوك قدرت بر عمل داريم يا قادر بر عمل نيستيم؟ يعني اگر شك كرديم كه اين عمل بر ما واجب است يا خير، نمي توانيم بگوئيم يقينا اين عمل بر ما واجب است و بايد آن را اتيان كنيم. به بيان ديگر در موارد نسيان نمي توانم عمل را انجام دهم چون اگر شخص به عنوان ناسي بخواهد عمل را انجام دهد، متذكر مي شود و خروج موضوعي دارد و اگر بخواهد در حال نسيان عمل را انجام دهد، قادر بر انجام اين عمل نيست و اين مورد بحث است كه چگونه از اين مشكل نجات پيدا مي كنيم.
و لذا گفتيم چند قول مطرح است:
قول اول: بعضي مي گويند تكليف ناسي محال است. و شخصي كه نسيان كرد و عملي كه انجام داده به لحاظ امر مولا مجزي نيست و به خاطر انتقال منسي به بر مامور به نمي باشد چون تكليف به ناسي محال است. به اينكه اگر ناسي توجه به نسيان خود دارد و بعد انجام بدهد، ذاكر است و خروج موضوعي دارد و اگر توجه به نسيان خود ندارد، به چه عنواني اين عمل را انجام مي دهد و انبعاث ممكن نيست و به دنبال آن بعث و تكليف هم ممكن نيست.
سه پاسخ در اينجا داده شده است:
اول: مرحوم نائيني از تقريرات بعضي از شاگردان نقل كرده است: فرد به عنوان ناسي عمل مي كند و به لحاظ امر مولا مي باشد و اين كافي است و ملاك نيست دانسته شود امر مولا به چه كسي است و همين احراز امر مولا كافي است.
مرحوم نائيني به اين جواب اشكال مي كند كه امتثال امر، بستگي ندارد كه مكلف به عنوان خود توجه داشته باشد، صحيح نمي باشد. چون امر، داعيت مي خواهد و كسي كه ناسي است داعيت ندارد و اگر امر را انجام دهد كفايت نمي كند.
دوم: صاحب كفايه مي فرمايد: در اينجا ما عنوان ناسي را در نظر نمي گيريم و عنوان ملازم با ناسي را در نظر مي گيريم[1] كه همان بلغمي المزاج باشد و اشكال را حل مي كند.
اين پاسخ هم صحيح نيست. چون اين عنوان ملازم چه چيزي است كه با نسيان تصور شود؟ چون نسيان داراي مراتب است و همچنين عنوان ملازم داراي مراتب است و نمي تواند امر كلي باشد و مفيد نمي باشد.[2]
سوم: صاحب كفايه و محقق نائيني: مولا مي گويد «ايها الناس يجب عليكم الصلاة» و نماز مركب از اجزائي است مثل نيت، تكبير و... و همه اجزاء زير مجموعه نماز بيان مي شود چه ركني و چه غير ركني و در مرحله بعدي گفته مي شود اگر اين اجزاء عمدا ترك شود، قضا دارد و مخصوص ذاكرين مي شود و ترك سهوي آن، موجب اعاده نمي شود و اگر شك كرد نياز به انجام ندارد و اما اجزاء ديگر (اركان) چه سهوا و چه عمدا ترك شود اعاده دارد و اختصاص به ذاكرين ندارد و اگر شك شود بايد انجام شود و اگر اينگونه گفته شود صحيح مي شود و اشكالي پيش نمي آيد. پس مي توان گفت در اركان شك وجود دارد و با شك بايد انجام شود و در غير اركان شك وجود ندارد و نياز به انجام ندارد.
رسيديم به تنبيه اول اقل و اكثر و مولا امر به شيء در نماز مثلا كرده مثل ركوع و ما مردد هستيم كه اين امر به صورت مطلق است يا به صورت مقيد است يعني آيا اين امر اعم از اين است كه اگر عمدا يا سهوا ترك شود، بايد اعاده شود و يا اينكه اين امر فقط مخصوص به جايي است كه اگر عمدا ترك شود، اعاده لازم است و اگر سهوا ترك شد، نياز به اعاده ندارد.
مطلبي كه در اينجا محل بحث است، اين است اگر ما ركني را احتمال داديم و شك كرديم كه مكلف به آن هستيم يا خير، آيا در مورد مشكوك قدرت بر عمل داريم يا قادر بر عمل نيستيم؟ يعني اگر شك كرديم كه اين عمل بر ما واجب است يا خير، نمي توانيم بگوئيم يقينا اين عمل بر ما واجب است و بايد آن را اتيان كنيم. به بيان ديگر در موارد نسيان نمي توانم عمل را انجام دهم چون اگر شخص به عنوان ناسي بخواهد عمل را انجام دهد، متذكر مي شود و خروج موضوعي دارد و اگر بخواهد در حال نسيان عمل را انجام دهد، قادر بر انجام اين عمل نيست و اين مورد بحث است كه چگونه از اين مشكل نجات پيدا مي كنيم.
و لذا گفتيم چند قول مطرح است:
قول اول: بعضي مي گويند تكليف ناسي محال است. و شخصي كه نسيان كرد و عملي كه انجام داده به لحاظ امر مولا مجزي نيست و به خاطر انتقال منسي به بر مامور به نمي باشد چون تكليف به ناسي محال است. به اينكه اگر ناسي توجه به نسيان خود دارد و بعد انجام بدهد، ذاكر است و خروج موضوعي دارد و اگر توجه به نسيان خود ندارد، به چه عنواني اين عمل را انجام مي دهد و انبعاث ممكن نيست و به دنبال آن بعث و تكليف هم ممكن نيست.
سه پاسخ در اينجا داده شده است:
اول: مرحوم نائيني از تقريرات بعضي از شاگردان نقل كرده است: فرد به عنوان ناسي عمل مي كند و به لحاظ امر مولا مي باشد و اين كافي است و ملاك نيست دانسته شود امر مولا به چه كسي است و همين احراز امر مولا كافي است.
مرحوم نائيني به اين جواب اشكال مي كند كه امتثال امر، بستگي ندارد كه مكلف به عنوان خود توجه داشته باشد، صحيح نمي باشد. چون امر، داعيت مي خواهد و كسي كه ناسي است داعيت ندارد و اگر امر را انجام دهد كفايت نمي كند.
دوم: صاحب كفايه مي فرمايد: در اينجا ما عنوان ناسي را در نظر نمي گيريم و عنوان ملازم با ناسي را در نظر مي گيريم[1] كه همان بلغمي المزاج باشد و اشكال را حل مي كند.
اين پاسخ هم صحيح نيست. چون اين عنوان ملازم چه چيزي است كه با نسيان تصور شود؟ چون نسيان داراي مراتب است و همچنين عنوان ملازم داراي مراتب است و نمي تواند امر كلي باشد و مفيد نمي باشد.[2]
سوم: صاحب كفايه و محقق نائيني: مولا مي گويد «ايها الناس يجب عليكم الصلاة» و نماز مركب از اجزائي است مثل نيت، تكبير و... و همه اجزاء زير مجموعه نماز بيان مي شود چه ركني و چه غير ركني و در مرحله بعدي گفته مي شود اگر اين اجزاء عمدا ترك شود، قضا دارد و مخصوص ذاكرين مي شود و ترك سهوي آن، موجب اعاده نمي شود و اگر شك كرد نياز به انجام ندارد و اما اجزاء ديگر (اركان) چه سهوا و چه عمدا ترك شود اعاده دارد و اختصاص به ذاكرين ندارد و اگر شك شود بايد انجام شود و اگر اينگونه گفته شود صحيح مي شود و اشكالي پيش نمي آيد. پس مي توان گفت در اركان شك وجود دارد و با شك بايد انجام شود و در غير اركان شك وجود ندارد و نياز به انجام ندارد.
