< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله خلخالی

94/10/01

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تنبيه دوم/ اقل و اكثر عقلي/ اقل و اكثر

بحث ما در تنبیهات اقل و اكثر و تنبيه دوم بود كه حكم زيادي عمدي يا سهوي در مركبات اعتباري چيست؟

مثلا در نماز، اگر فردي عمدا يا سهوا زيادي در آن انجام داد، حكم آن چيست؟ آيا اين زيادي ممكن است يا خير؟

بيان شد كه ما بايد در دو جهت بايد بحث كنيم:

جهت اول: آيا زيادي محقق مي شود يا خير؟

جهت دوم: آيا زيادي نياز به قصد دارد يا خير و خود بخود انجام مي شود؟

اما مقام اول: آيا تحقق زيادي در مركبات اعتباري ممكن است يا خير؟

ممكن است گفته شود كه زياد محال است و ممكن نيست. چون جزئي را كه شارع جزء عبادت قرار مي دهد، به دو گونه مي توان تصور كند:

نوع اول: لا بشرط: يعنی زيادي نسبت به جزء واجب، منع و امري ندارد. مثلا تسبيحات در ركوع و سجده به صورت مطلق لحاظ شده و در زيادي و كميت منع و امري ندارد. پس تمام افراد مصداق واجب است و زائد نمي باشد. در نتيجه محال است، عبادت زيادي باشد و زيادي، عين خود مامور به است.

نوع دوم: بشرط لا: يعني مولا به يكي امر كرده و نبايد دو تا شود و اگر دومي بيايد، اولي خراب مي شود و از بين مي رود. پس با آمدن دومي هيچ فردي مصداق واجب نمي باشد.

پس در هر دو صورت زيادي محال است.

بر اين حرف اشكالاتي وارد شده است:

اشكال اول: مي توان فرد زيادي به وجود آورد و محال نخواهد بود. به اينكه گفته شود مولا مي گويد من صرف الوجود را مي خواهم. مثلا مولا در نماز يك ركوع را مي خواهد بدون شريك و دومي. حال كه تشريع و لحاظ مولا به اين شكل است، افراد ديگري كه به وجود مي آيد مصداق واجب نمي باشد و غرض مولا را تامين نمي كند و زيادي خواهد بود. پس در موردي كه غرض مولا به صرف الوجود تامين مي شود، صرف الوجود در عالم تشريعي كافي است و آن وجود واحد بدون ثاني، ثالث و... است و اين زيادي دخالت در مصلحت مولا ندارد و در نتيجه زيادي محال نخواهد بود.[1]

اشكال دوم: در صورت اول كه مولا به صورت مطلق امري را ذكر كند كه گفتيد همه اجزاء زيادي هم مصداق واجب مي شوند، اين به چه صورتي است؟ اين به صورت تحليل و دقت عقلي است كه اثر شرعي بر آن بار نمي شود. چون اثر شرعي بر تحليل عرفي بار مي شود.[2]

اين تمام كلام در جهت اول بود كه مي توان زيادي در واجب تصور كرد و زيادي محال نخواهد بود.

مقام دوم: آيا اين زيادي كه تصور شد در واجب، نياز به قصد دارد؟

در اين باره بايد تفصيل قائل شويم بين موارد منصوصه در روايات و غير منصوصه. در موارد منصوصه و قصد ملاك نيست و به تبع نص عمل مي كنيم. مثلا ميرزاي نائيني و محقق اصفهاني گفته اند در نماز اگر سوره سجده واجب دار خوانده شود، نماز باطل است و اين با نص است چون سجده اضافه شده است. و در موارد غير منصوصه، قصد زيادي لازم خواهد بود.[3]


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo