< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله خلخالی

95/10/06

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع:خاتمه / اصول عمليه قاعده لا ضرر ولا ضرار

بحث ما در بررسی قاعده لا ضرر و لا ضرار است که از مصباح الاصول مطالبی در جلسات قبل بیان شد.

کلام در تنبیه اول بود که خلاصه آن این است که نفی ضرر در حدیث مانند نفی حرج است پس همانطوری که در ادلّه نفی حرج آنچه که منفی شده حکم الزامی است زیرا در الزام در حرام و وجوب سبب می شود که مکلّف در حرج قرار بگیرد نه ترخیصی چه اینکه ترخیص در چیزی حرجی سبب وقوع در حرج نمی شود.مثل اینکه خود مکلّف می خواهد غسل مستحبی کند با اینکه بر او کار مشکلی باشد زیرا می تواند انجام ندهد

و در بحث ما آنچه از قول پیامبر در حدیث لا ضرر استفاده می شود ضرر زدن به دیگران حرام است نه ضرر رساندن به خود و بلکه ممکن است این ضرر رساندن به دیگران را از فقره دوم در همین حدیث که «لا ضرار» است استفاده کرد به این تقریب که مقصود نفی در این فقره نهی است مانند کلام خداوند که فرمودند «لا رفث و لا فسوق و لا جدال» اضرار امر خارجی است به معنی اینکه شخص در مقام ضرر رساندن به غیر است و معنا ندارد که آن را شارع تشریعاَ نفی بکند.[1]

 

متن مصباح الاصول: «و (بالجملة) نفى الضرر في الحديث الشريف- على ما ذكرناه من المعنى- ليس إلا كنفي الحرج المستفاد من أدلة نفي الحرج، فكما أن المنفي بها هو الحكم الإلزامي الموجب لوقوع المكلف في الحرج دون الترخيصي، إذ الترخيص في شي‌ء حرجي لا يكون سببا لوقوع العبد في الحرج، فكذا في المقام بلا فرق بينهما، فلا يستفاد من قوله صلى الله عليه و آله لا ضرر حرمة الإضرار بالغير و لا حرمة الإضرار بالنفس، و إن كان الأول ثابتا بالأدلة الخاصة، بل يمكن استفادته من الفقرة الثانية في نفس هذا الحديث، و هي قوله صلى الله عليه و آله لا ضرار بتقريب أن المراد من النفي في هذه الفقرة هو النهي، كما في قوله تعالى لا رفث‌ و لا فسوق و لا جدال. و ذلك لأن الضرار أمر خارجي و هو كون الشخص في مقام الإضرار بالغير؛ فلا معنى لنفيه تشريعا».[2]

تنبیه دوم

ضرر مانند سایر عناوین کلی است که در موضوعات احکام اخذ می شود که ثبوت این احکام بالفعل بر تحقق مصداق خارجی آن موضوعات بستگی دارد و ضرر از امور متأصّله نیست که همه را شامل شود و حالت آن فرق نکند بلکه از امور اضافی است یعنی نسبت به شخصی ضرر محسوب می شود و نسبت به شخص دیگر ضرر محسوب نمی شود مثل وضو که نسبت به شخصی ضرری است و نسبت به شخصی دیگر ضرری نیست پس وجوبش منفی است نسبت به کسی که ضرر برای او دارد نه برای هر شخصی. [3]

متن مصباح الاصول: «أن الضرر كسائر العناوين الكلية المأخوذة في موضوعات الأحكام المتوقف ثبوت الحكم فعلا على تحقق مصداقها خارجا. و من المعلوم أن الضرر لا يكون من الأمور المتأصلة التي لا يفترق الحال فيها بالإضافة إلى شخص دون شخص، بل من الأمور الإضافية التي يمكن تحققها بالنسبة إلى شخص دون شخص، كما في الوضوء، فانه يمكن أن يكون الوضوء ضررا على شخص دون آخر، فوجوبه منفي بالنسبة إلى المتضرر به دون غيره‌».[4]


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo