< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مکارم

83/10/15

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع:کتاب النکاح / ادامه مسئله 14 /

بحث در مسئله چهاردهم از مسائل ابواب مهور به فرع دوّم رسيد.

فرع دوّم: موت زوجه

اگر زوجه قبل از دخول از دنيا برود آيا طلبكار تمام مهريّه است يانصف آن؟

مشهور اين است كه بايد تمام مهر داده شود ولى مخالفين (قائلين به نصف) در اين فرع بيشتر هستند.

مرحوم صاحب جواهر مى فرمايد:

بل لعلّ الظاهر (با احتياط نظّريه خود را مطرح مى كنند) استقراره (تمام مهر) ايضاً بموت الزوجة، در ادامه صاحب جواهر ذهاب عدّه كثيرى از قدما و متأخّرين را به تمام مهر حكايت كرده و نام آنها را برده است و مى فرمايد:

و من هنا نسبه الشهيد الى المشهور بل الكركى (محقّق كركى) الى عامّة الأصحاب عدا الشيخ و القاضى و الكيدرى . [1]

اين مسئله هم مشهور است، ولى شهرت در مسئله سابق قوى تر بود، چرا كه مخالفين در اين مسئله بيشتر هستند.

ادلّه مشهور:

پيچ و خم اين فرع از فرع اوّل بيشتر است .

1ـ قاعده:

﴿أوفوا بالعقود﴾ دلالت مى كند بر اين كه تمام مهر كه به مجردّ عقد لازم شده، ثابت است و فقط طلاق منصّف است، علاوه بر اين آيه ﴿و آتوا النساء صدقاتهنّ نحلة﴾[2] هم بالخصوص دلالت دارد كه بايد تمام مهر را بدهند.

2ـ مفهوم برخى از روايات:

در اين مسئله دستمان از اخبار تهى است و روايتى كه دلالت كند بر تمام مهر نداريم و اخبار مطابق نصف است، ولى مشهور با اين وجود به تمام مهر فتوى داده اند.

ولى دو امر مى تواند دليل فتواى مشهور باشد يكى از آن دو امر مفهوم خبر منصور بن حازم [3] است كه مى فرمود: لا يحفظون عنّى إنّ ذلك (نصف) المطلّقة.

 

در اين روايات ولو سئوال از موت زوج بوده است نه موت زوجه، ولى معنى كلّى دارد يعنى چه در موت زوج و چه در موت زوجه مهر نصف نمى شود و فقط نصف براى صورت طلاق است.

امر ديگر اين كه موت زوج و زوجه نمى تواند از هم جدا باشد، اگر در موت زوج قائل به تمام مهر هستيم بايد در موت زوجه هم قائل به تمام مهر شويم، چون اگر ممات باعث انفساخ زوجيّت است، از هر دو طرف فسخ مى شود و اگر با ممات زوجيّت باقى است، از هر دو طرف باقى است و شاهد بقاى زوجيّت اين است كه در صورت موت، ارث ثابت است و اگر مانند طلاق انفساخ زوجيّت بود، در اين صورت مهر ثابت نبود. بنابراين از روايات موت زوج الغاى خصوصيّت كرده و مى گوييم ده روايت بحث قبلى در موت زوجه هم جارى است چون تفكيك موت زوج و زوجه از هم ممكن نيست چرا كه زوجيّت يك امر طرفينى است يا از هر دو طرف هست و يا از هيچ يك از طرفين نيست.

دليل غير مشهور: روايات

اين قول روايات خوبى دارد كه ما آنها را نقل مى كنيم و بعد اشكال آن را بيان مى كنيم. روايات متضافر است و در بين آنها صحاح هم هست.

* ... عن عبيد بن زرارة قال: سألت أبا عبدالله(عليه السلام) عن رجل تزّوج امرأة و لم يدخل بها قال: إن هلكت أو هلك أو طلّقها فلها النصف و عليها العدّة كملا و لها الميراث.[4]

ما اگر در اين روايت حكم نصف مهر را در مورد فوت زوج نپذيريم (چون قائل به تمام هستيم) و در مورد موت زوجه بپذيريم چگونه ميّسر است؟ در حالى كه اين دو كلمه در كنار هم و به هم عطف شده اند.

* ... عن زرارة قال: سألته عن المرأة تموت قبل أن يدخل بها أو يموت الزوج قبل أن يدخل بها قال: أيّهما مات فللمرأة نصف ما فرض لها ...[5]

اين روايت دو سند دارد كه در يك سند «سهل بن زياد» ضعيف است.

چگونه ممكن است در صورت موت زوجه مهر نصف شود با اين كه در فرع سابق ما تمام مهر را در موت زوج پذيرفتيم; حال با وجود كلمه «أيّهما»در روايت چگونه يك طرف را بپذيريم و طرف ديگررا نپذيريم؟

* ... عن ابن أبى يعفور عن أبى عبدالله(عليه السلام) إنّه قال فى امرأة توفّيت قبل أن يدخل بها ما لها من المهر؟ و كيف ميراثها فقال: إذا كان قد فرض لها صداقاً فلها نصف المهر ... و فى رجل توّفى قبل أن يدخل بامرأته قال: إن كان فرض لها مهراً فلها نصف المهر ...[6]

با توجّه به اين كه در فرع سابق تمام مهر را پذيرفتيم، در اين روايت هم بايد قسمتى حديث را بپذيريم و بخش ديگر را كه در مورد موت زوج است نپذيريم كه از دو حديث قبل بهتر است.

سه روايت ديگر هم از همين قبيل است و دلالت آنها هم همين گونه است.

جواب از دليل غير مشهور:

قائلين به قول مشهور در مقابل اين روايات سه جواب مى دهند كه دو جواب را در اين جلسه بيان مى كنيم:

اين روايات معرض عنهاست و اعراض سبب سقوط از حجّيت مى شود و هر چه تعداد روايات بيشتر باشد، اشكال و ضعف آن بيشتر مى شود «كلّما ازداد صحّةً ازداد وهناً»; معلوم مى شود كه روايات اشكالى داشته كه مشهور ازآن اعراض كرده اند.

تمام اين شش حديث موت زوج و زوجه را بيان مى كند و در مورد هر دو طرف نصف مهر را مى گويد، حال وقتى ما در مورد موت زوج قائل به نصف نيستيم، ناچاريم كارى كنيم ولى بدبين نمى شويم بلكه مى گوييم تمام مهر را ورثه زوجه مى گيرند ولى نصف آن از باب ارث به زوج برمى گردد، پس اين كه روايت نصف مى گويد به اين جهت است كه نصف مهر به ارث به زوج بر مى گردد.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo