< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مکارم

کتاب الحج

87/12/13

بسم الله الرحمن الرحیم

خلاصه بحث :

بحث در مورد تبرع حج از میت و یا حی است. در جواز این قول بین علماء شیعه اختلافی نیست ولی در میان عامه سه قول وجود دارد.

بر حسب قواعد تبرع خلاف اصل است و تا دلیل نباشد نمی توانیم قائل شویم که متبرع عنه بریء الذمه می شود از طرف دیگر بناء عقلاء بر این است که در خصوص دیون تبرع موجب برائت ذمه می شود. از روایات استفاده می شود که حج از دیون است از این رو باید گفت با تبرع ذمه ی فرد بریء می شود.

و اما تمام بحث:

مسألة 17 - يجوز التبرع عن الميت في الحج الواجب مطلقا (مطلقا اشاره به اختلاف عامه است که بعدا ذکر می کنیم که متبرع عادل باشد یا فاسق و امثال آن) و المندوب بل يجوز التبرع عنه بالمندوب و إن كان عليه الواجب حتى قبل الاستيجار له (هنوز برای حج واجب برای میت کسی را اجیر نکرده اند و حج واجب هم بر گردن میت است با این وجود می شود از طرف او حج مستحبی به جا آورد) و كذا يجوز الاستيجار عنه في المندوب مطلقا (چه واجب بر گردن باشد و یا نه و یا متبرع عادل باشد و یا فاسق و...) و قد مر حكم الحي في الواجب (که اگر ناتوان و عاجز باشد در حال حیات می تواند نائب بگیرد) و أما المندوب فيجوز التبرع عنه كما يجوز الاستيجار له حتى إذا كان عليه حج واجب لا يتمكن من أدائه فعلا بل مع تمكنه أيضا (تمکن از اداء واجب) فالاستيجار للمندوب قبل أداء الواجب إذا لم يخل بالواجب لا يخلو من قوة كما أن الأقوى صحة التبرع عنه.

اساس این مسئله در مورد تبرع از میت و حی است. در ابتدا تبرع از میت مطرح می شود و بعد تبرع از حی.

اما بحث تبرع از میت در واجب: علماء شیعه کلا بر جواز این امر اتفاق دارند ولی این مسئله در میان عامه مورد اختلاف است.

اقوال علماء:

علماء شیعه:

محقق نراقی در مستند ج 11 ص 137 می گوید: لو حج أحد - عن ميت وجب عليه الحج - تبرعا ، برئت ذمته وصح ، سواء ترك الميت مالا أو لا ، وسواء كان المتبرع وليا أم لا بالاجماع المحقق و المحكي مستفيضا و المستفيضة من الصحاح و غيرها الخالية عن المعارض بالمرة [1]

شهید در مسالک ج 2 ص 177 همین مطلب را بیان کرده است.

محدث بحرانی در ج 14 ص 287 در المسئلة الثالثة می گوید: الظاهر أنه لا خلاف بين الأصحاب ( رضوان الله عليهم ) في أنه لو تبرع انسان بالحج عن غيره بعد موته فإنه يكون مجزئا عنه وتبرأ ذمته به و ظاهرهم انه لا فرق فی ذلک بین ان یخلف المیت ما یحج به عنه ام لا و لا فی المتبرع بین ان یکون ولیا او غیره.

صاحب جواهر در ج 17 ص 387 می فرماید: (و لو تبرع إنسان بالحج عن غيره بعد موته برئت ذمته) ... بلا خلاف أجده في شئ من ذلك بل الاجماع بقسميه عليه (اجماع محصل و اجماع منقول) بل النصوص مستفيضة أو متواترة فيه من غير فرق في الميت بين أن يكون عنده ما يحج به عنه أم لا ، وبين إيصائه به وعدمه ، وبين قرب المتبرع للميت و عدمه ، و بين وجود المأذون من الميت أو وليه و عدمه كل ذلك لاطلاق النصوص ومعاقد الاجماعات.[2]

و اما کلمات عامة:

در موسوعه ی کویتیة در ج 17 ص 75 آمده است: اما المیت فیجوز حج الغیر عنه بدون وصیته عند الحنفیة و المالکیة و استثنی الحنفیة اذا حج او احج عن مورثه (یعنی اگر وارث از طرف میت حج تبرعی به جا آورد کافی است) بغیر اذنه فانه یجزیه و ذهب الشافعیة و الحنابلة الی انه من مات و علیه حج وجب الاحجاج عنه من جمیع ترکته و لو حج عنه اجنبی جاز و ان لم یاذن له الوارث کما یقضی دینه بغیر اذن الوارث.[3]

نتیجه ی اقوال این است که اصحاب ما در تبرع از میت اختلافی ندارند اما این مسئله در میان عامه مختلف است و ایشان به سه قول روی آورده اند:

عدم جواز تبرع مطلقا (قول مالکیة)

عدم جواز الا اذا کان المتبرع وارثا (قول حنفیة)

جواز التبرع مطلقا (قول حنابلة و شافعیة)

ادله ی مسئلة:

بر حسب قواعد باید بگوئیم که اصل اشتغال ذمه است به این معنا که اگر دلیلی بر کفایت تبرع از حج واجب میت نداشته باشیم اصل این است که ذمه ی میت همچنان به حج واجب مشغول است و تبرع از او کفایت نمی کند.

از طرفی دیگر مطابق بناء عقلاء می توان دین فرد دیگر را ادا کرد زیرا بین داین و مدیون رابطه ای هست و وقتی داین یعنی طلبکار قبول می کند که فرد سومی هزینه را بپردازد آن فرد هم می تواند پول بدهکار را به او بدهد و در نتیجه بدهکار بریء الذمه شود.

حال باید دید که آیا حج از دیون است که بشود آن قاعده ی عقلائی را در آن جاری کرد یا نه.

در غیر از حج (در صوم و صلاة) نمی توان گفت که جزء دیون است ولی در مورد حج روایات متعددی است که آن را از دین الله می شمارد خصوصا روایت خثعمیة که هم اهل سنت و هم شیعه به آن تمسک کردند که فردی حی از رفتن به حج عاجز شده بود و حضرت فرمود ان دَيْنَ اللَّهِ فَإِنَّهُ أَحَقُّ بِالْقَضَاءِ. (به این روایت اشاره خواهیم کرد.)


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo