< فهرست دروس

درس خارج فقه حضرت آیت الله مکارم

88/12/10

بسم الله الرحمن الرحیم

بحث در این است که آیا یک نفر می تواند از سوی دو نفر در یک عمره ی تمتع تمتع کند یا نه؟ گفتیم که نمی شود و حتی دو نفر هم نمی توانند در آن عمل از یک نفر نیابت کنند.

گفته شده است که روایتی وجود دارد که می تواند دلیل بر جواز باشد:

وسائل الشیعة ج 10 ص 85، ر 5 باب 1 از ابواب ذبح: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ تَمَتَّعَ عَنْ أُمِّهِ وَ أَهَلَّ بِحَجَّةٍ عَنْ أَبِيهِ (یعنی حج تمتع را دو نیم کرد و عمره را برای مادر و حج را برای پدر انجام داد) قَالَ إِنْ ذَبَحَ فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ (یعنی عمل درست است و اگر ذبحی هم انجام دهد بهتر است) وَ إِنْ لَمْ يَذْبَحْ فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ لِأَنَّهُ إِنَّمَا تَمَتَّعَ عَنْ أُمِّهِ وَ أَهَلَّ بِحَجَّةٍ عَنْ أَبِيهِ.

این حدیث نمی تواند شاهد بر مدعا باشد زیرا ذیل حدیث شاهد بر این است که عمره ی مزبور مفرده بوده است و حج نیز افراد بوده است زیرا اگر حج تمتع بود می بایست قربانی می کرد. از این رو چون حج افراد است عمره اش هم عمره ی مفرده می باشد.

شاید بتوان گفت که این روایت شاهد بر تفسیر حدیث دیروز است که تجزیه را جایز می شمرد که بگوئیم که مراد از آن حدیث هم عمره ی مفرده و حج افراد بوده است و اسم آن را به ظاهر تمتع گذاشته اند یعنی تمتع به این معنا است که فقط صورت تمتع را دارد ولی ماهیت اصلی آن همان عمره ی مفرده است زیرا در روایت فوق تصریح شده است که قربانی لازم نیست و می دانیم حج تمتع بدون قربانی امکان پذیر نیست.

کلام امام در مسئله ی دوم: این مسئله حاوی سه فرع است:

فرع اول: الأحوط (مراد احتیاط وجوبی است) أن لا يخرج من مكة بعد الاحلال عن عمرة التمتع بلا حاجة،

فرع دوم: و لو عرضته حاجة (مثلا مسئولین کاروان هایی که برای رتق و فتق امور حجاج چه بسا مجبورند که از مکه خارج شوند) فالأحوط (احتیاط وجوبی) أن يحرم للحج من مكة و يخرج لحاجته و يرجع محرما لأعمال الحج

فرع سوم: لكن لو خرج من غير حاجة و من غير إحرام ثم رجع و أحرم وحج صح حجه.

از این رو کسانی که عمره ی تمتع را انجام می دهند و چون می بینند چند روز فرصت دارند از مکه خارج می شوند و به جده و سایر اماکن می روند عمل حرامی مرتکب می شوند.

اقوال در مسئله: در این مسئله سه قول است:

قول اول و هو المشهور که همانند امام فتوی داده اند که بدون حاجت از مکه خارج نشوند و اگر حاجتی دارند با احرام خارج شوند. بعضی گفته اند طوری بروند که احتیاج به استیناف احرام نداشته باشند یعنی هم با حالت احرام خارج شوند و هم و هم در همان ماه هم برگردند زیرا اگر در ماه بعد برگردند باید دوباره عمره بجا آورند و از آن عمره محل شوند و همان عمره را عمره ی تمتع قرار دهند و در نتیجه برای حج احرام را استیناف کنند.

قول دوم: گفته اند که مطلقا خروج از مکه جایز نیست حکاه الشهید فی الدروس عن الشیخ فی النهایة و جماعة

قول سوم: قول به کراهت خروج از مکه که این قول از ابن ادریس نقل شده است و علامه در منتهی و تذکره این قول را انتخاب کرده است و صاحب حدائق در جلد 14 ص 362 هر سه قول را نقل کرده است. صاحب عروة هم قائل به کراهت است و محشین عروة هم عده ای مخالفت کرده اند و یا قائل به حرمت شده اند و یا احتیاط.

اصل در مسئله جواز خروج است زیرا اصل برائت می باشد مگر اینکه دلیل خاصی وارد شود زیرا فرد، عمل عمره را تمام کرده است و چند روز هم تا اعمال حج فرصت دارد و او در این مدت محل است و مانعی برای خروج از مکه نباید داشته باشد.

مهم ترین دلیل در مسئله روایات است تمام این روایات در باب 22 از ابواب اقسام الحج ذکر شده است.

ح 4، 6، 9، 11 و 12 دلالت بر قول مشهور دارد.

ح 4: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ قَضَى مُتْعَتَهُ (مراد عمره ی تمتع است) وَ عَرَضَتْ لَهُ حَاجَةٌ أَرَادَ أَنْ يَمْضِيَ إِلَيْهَا قَالَ: فَقَالَ: فَلْيَغْتَسِلْ لِلْإِحْرَامِ وَ لْيُهِلَّ بِالْحَجِّ (به حج محرم شود) وَ لْيَمْضِ فِي حَاجَتِهِ فَإِنْ لَمْ يَقْدِرْ عَلَى الرُّجُوعِ إِلَى مَكَّةَ مَضَى إِلَى عَرَفَاتٍ. (زیرا احرامش را در همان مکه انجام داد و دیگر لازم نیست محرم شود و می تواند مستقیما به عرفات برود)

ح 6: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ‌ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ دَخَلَ مَكَّةَ مُتَمَتِّعاً فِي أَشْهُرِ الْحَجِّ (فرد چون از میقات گذشت یعنی محرم شده است و عمره ی تمتعش را تمام کرده است و بعد وارد مکه گردیده است) لَمْ يَكُنْ لَهُ أَنْ يَخْرُجَ حَتَّى يَقْضِيَ الْحَجَّ فَإِنْ عَرَضَتْ لَهُ حَاجَةٌ إِلَى عُسْفَانَ أَوْ إِلَى الطَّائِفِ أَوْ إِلَى ذَاتِ عِرْقٍ خَرَجَ مُحْرِماً وَ دَخَلَ مُلَبِّياً بِالْحَجِّ فَلَا يَزَالُ عَلَى إِحْرَامِهِ فَإِنْ رَجَعَ إِلَى مَكَّةَ رَجَعَ مُحْرِماً وَ لَمْ يَقْرَبِ الْبَيْتَ (یعنی لازم نیست اعمال عمره را دوباره انجام دهد) حَتَّى يَخْرُجَ مَعَ النَّاسِ إِلَى مِنًى عَلَى إِحْرَامِهِ (چون عرفات از منی عبور می کند یعنی ابتدا به منی رود که بتواند به عرفات وارد شود و حتی مستحب است قبل از رفتن به عرفات یک شب در منی بماند) وَ إِنْ شَاءَ وَجَّهَهُ ذَلِكَ إِلَى مِنًى (یعنی دیگر وارد مکه نمی شود و از بیرون مکه خودش وارد منی و سپس وارد عرفات می شود). قُلْتُ فَإِنْ جَهِلَ فَخَرَجَ إِلَى الْمَدِينَةِ أَوْ إِلَى نَحْوِهَا بِغَيْرِ إِحْرَامٍ ثُمَّ رَجَعَ فِي إِبَّانِ الْحَجِّ (یعنی ایام حج) فِي أَشْهُرِ الْحَجِّ يُرِيدُ الْحَجَّ فَيَدْخُلُهَا مُحْرِماً أَوْ بِغَيْرِ إِحْرَامٍ؟ قَالَ إِنْ رَجَعَ فِي شَهْرِهِ (در همان ماه اگر برگشت) دَخَلَ بِغَيْرِ إِحْرَامٍ وَ إِنْ دَخَلَ فِي غَيْرِ الشَّهْرِ دَخَلَ مُحْرِماً (یعنی باید دوباره به احرام عمره محرم شود و عمره را دوباره انجام دهد) قُلْتُ فَأَيُّ الْإِحْرَامَيْنِ وَ الْمُتْعَتَيْنِ مُتْعَتُهُ الْأُولَى أَوِ الْأَخِيرَةُ (یعنی آیا عمره ی تمتع او همان اولی است یا دومی) قَالَ الْأَخِيرَةُ هِيَ عُمْرَتُهُ وَ هِيَ الْمُحْتَبَسُ بِهَا الَّتِي وَصَلَتْ بِحَجَّتِهِ.

این حدیث مهمترین حدیث باب است.

ح 9: عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْمُتَمَتِّعُ مُحْتَبِسٌ لَا يَخْرُجُ مِنْ مَكَّةَ حَتَّى يَخْرُجَ إِلَى الْحَجِّ إِلَّا أَنْ يَأْبِقَ غُلَامُهُ أَوْ تَضِلَّ رَاحِلَتُهُ (غلامش فرار کرده و یا مرکبش گم شده است که در نتیجه مجبور است از مکه خارج شود) فَيَخْرُجَ مُحْرِماً وَ لَا يُجَاوِزْ إِلَّا عَلَى قَدْرِ مَا لَا تَفُوتُهُ عَرَفَةُ (آنقدر دور نرود که عرفه از او فوت شود.)

این حدیث مرسله است.

از ذیل این حدیث استفاده می شود که ممکن است این حکم، احتیاطی باشد و حکمت عدم خروج از مکه این باشد که اعمال حج از او فوت نشود.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo