موضوع: پوشانیدن سر هنگام احرام

بحث در هفدمین تروک احرام است و آن اینکه مرد در حال احرام نباید سرش را بپوشاند. سه فرع از کلام امام قدس سره را مطرح کردیم و اکنون به فرع بعدی می پردازیم.

فرع چهارم: آیا گوش ها هم جزء سر است که نباید پوشانده شود یا نه؟

مثلا افرادی هستند که به سبب شغل خاصی که دارند مانند مأمورین مخابراتی باید چیزی بر روی گوششان بگذارند آیا این کار برای آنها ممنوع است؟

امام قدس سره در این فرع می فرماید: و الأذن من الرأس ظاهرا فلا يجوز تغطيته،

اقوال علماء:

شهید ثانی در مسالک ج 1 ص 11 می فرماید: المراد من الراس منابت الشعر خاصة.

بنابراین گوش جزء رأس نیست و پوشاندن آن هنگام احرام اشکال ندارد.

مرحوم نراقی در مستند ج 12 ص 20 می فرماید: و استوجه الفاضل في التحرير الدخول (یعنی اذن در حکم رأس داخل است.) و تردّد في التذكرة و المنتهى

بنابراین در مسأله سه قول وجود دارد:

    1. قول به عدم

    2. قول به دخول

    3. تردد.

نقول: رأس در موارد مختلف به عناوین متفاوتی اطلاق می شود. وقتی می گویند: سر فلانی را از سر جدا کردند، همه ی سر تا گردن مراد است و حتی چانه ها را هم شامل می شود.

همچنین وقتی می گویند: جنایات اگر در سر باشد دیه اش و یا ارشش این است و اگر در بدن باشد دیه و ارشش چنین می باشد در این حال هم تمام سر تا گردن مراد است.

هکذا کسانی که در غسل ترتیب را شرط می دانند می گویند: اول سر و گردن را باید شسست در این حال هم کل سر مراد است.

ولی وقتی سخن از تراشیدن سر می باشد فقط مراد محل روییدن موها می باشد.

بنابراین پوشاندن سر به معنای منابت شعر است و گوش را شامل نمی شود به همین دلیل وقتی می گویند: فلانی سرش را پوشانده بود مراد منابت شعر است و گوش داخل آن نمی باشد.

بنابراین ادله ای که تغطیه ی رأس را ممنوع می داند بیش از منابت شعر را نمی رساند. حتی اگر نوبت به شک برسد چون این مورد از باب اقل و اکثر است به اقل بسنده می کنیم و در اکثر برائت جاری می کنیم.

با این حال دو روایت است که ظهور در شمول گوش دارد و ظاهرا امام قدس سره هم به سبب این دو روایت علی الظاهر حکم به شمول کرده است.

وسائل ج 9 باب 55 از ابواب تروک احرام

حدیث 1: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع (امام هفتم علیه السلام) عَنِ الْمُحْرِمِ يَجِدُ الْبَرْدَ فِي أُذُنَيْهِ يُغَطِّيهِمَا قَالَ لَا
این روایات صحیحة است و امام علیه السلام در آن پوشانیدن سر را جایز نمی داند.

البته باید توجه داشت که اگر انسان بخواهد گوشهایش را بپوشاند لاجرم مقداری از منابت شعر را نیز باید بپوشاند زیرا گوش را نمی توان مستقلا پوشاند و باید دستمال را از پشت و یا بالای سر بگذرانند تا دو گوش پوشانده شود.

روایت دیگری هم هست که به آن استدلال نکرده اند ولی قابل استدلال می باشد.

باب 70 از ابواب تروک احرام

حدیث 8: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نَاجِيَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْرِمِ يُصِيبُ أُذُنَهُ الرِّيحُ فَيَخَافُ أَنْ يَمْرَضَ هَلْ يَصْلُحُ لَهُ أَنْ يَسُدَّ أُذُنَيْهِ بِالْقُطْنِ قَالَ نَعَمْ لَا بَأْسَ بِذَلِكَ إِذَا خَافَ ذَلِكَ وَ إِلَّا فَلَا
در این حدیث امام علیه السلام پوشانیدن گوش (به شکل پنبه کردن در گوش) را منوط به صورت خوف از بیماری می داند و تصریح می فرماید: که اگر چنین خوفی در کار نیست نباید چنین کند.

نقول: پنبه در گوش کردن نمی تواند مصداق ستر الاذن باشد. بنابراین لا یبعد که این روایت بر کراهت و استحباب حمل شود.

به عبارت دیگر این روایت معرض عنها است و از آن اعراض شده است و فتوایی مطابق آن صادر نشده است.

مضافا بر اینکه سند روایت به محمد بن ناجیة ضعیف می باشد. زیرا در رجال دو نفر به این نام داریم که هر دو مجهول الحال می باشند. همچنین مروان بن مسلم بین دو نفر مشترک است که یکی از آنها ثقة می باشد و دیگری مجهول الحال می باشد.

بنابراین همان روایت اول برای ما کافی است و ما هم مطابق امام قدس سره فتوا می دهیم و آن اینکه نباید گوش ها را پوشاند.

البته مخفی نماند که اگر پوشانیدن گوش مطلقا حرام بود حتی نمی شد گوشی همراه را هم بر گوش نهاد و حال آنکه هیچ کس این مورد را ممنوع نمی داند. علت آن این است که کسی نمی گوید فلانی با گوشی همراه غطی او ستر اذنه.

همچنین بعضی ها هنگام قرآن خواندن و یا اذان گفتن دست بر گوششان می گذارند. این کار نیز اشکال ندارد زیرا با دست، ستر صدق نمی کند. ستر آن است که با چیزی که معمولا چیز دیگری را می پوشانند، شیئی را بپوشانند.

فرع پنجم: استثناء دو مورد که عبارت است از بند مشک و دستمال سردرد.

امام قدس سره در این فرع می فرماید: و يستثنى من الحكم عصام القربة و عصابة الرأس للصداع.

دلیل استثناء دو روایت است که قبلا آنها را خواندیم:

باب 57 از ابواب تروک احرام

حدیث 1: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُحْرِمِ يَضَعُ عِصَامَ الْقِرْبَةِ (بند مشک) عَلَى رَأْسِهِ إِذَا اسْتَسْقَى (وقتی به دنبال آب می رود) فَقَالَ نَعَمْ
این روایت صحیحة است.

باب 70 از ابواب تروک احرام

حدیث 4: عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ لَا بَأْسَ بِأَنْ يَعْصِبَ الْمُحْرِمُ رَأْسَهُ مِنَ الصُّدَاعِ
این روایت نیز صحیحة می باشد.

بعضی می گویند: دستمالی که بر سر می بندند معمولا به پیشانی می بندند نه آنکه دستمال را بر سر بگذارند. ولی واضح است که هنگامی که بر پیشانی می بندند آن را بر پشت سر گره می زنند در نتیجه بخشی از سر پوشانیده می شود.

ان قلت: ممکن است این دو مورد استثناء نباشد بلکه از این باب مجاز باشد که پوشاندن بعضی از سر اشکال ندارد. مشکل در جایی است که کل سر پوشانیده شود.

قلت: قبلا در حدیثی خواندیم که حتی پوشانیدن بعضی از سر نیز اشکال دارد و امام علیه السلام فرموده بود که هنگام خواب اگر می خواهی پارچه ای بر صورتت بکشی اشکال ندارد ولی باید مواظب باشد چیزی از آن به سرت نخورد.

باب 67 از ابواب تروک احرام

حدیث 4: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ لِأَبِي وَ شَكَا إِلَيْهِ حَرَّ الشَّمْسِ وَ هُوَ مُحْرِمٌ وَ هُوَ يَتَأَذَّى بِهِ فَقَالَ تَرَى أَنْ أَسْتَتِرَ بِطَرَفِ ثَوْبِي فَقَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِكَ مَا لَمْ يُصِبْكَ رَأْسَكَ
این روایت صحیحة است.

واضح است که اصابت به سر همان پوشاندن بعضی از سر است.

خلاصه اینکه ستر رأی کله او بعضه و حتی پوشاندن گوشها ممنوع می باشد.

نکته ی دیگر این است که اگر بگوییم: احرام الرجل فی راسه و احرام المراة فی وجهه و این تشبیه من جمیع الجهات باشد باید قائل شویم که ستر بعض الراس جایز است. زیرا زن می تواند بعضی از صورتش را بپوشاند (او فقط نباید نقاب بزند ولی اگر ماسکی بر صورتش بگذارد جایز است.)

با این حال بعید است که تشبیه مزبور من جمیع الجهات باشد.