< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مکارم

91/02/26

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: حرمت ارتماس در آب برای محرم

بحث در مسأله ی 31 از مسائل مربوط به تروک احرام است. در این مسأله سخن از این است که محرم نباید سرش را زیر آب کند (مانند شخص روزه دار و حتی در روایات این دو مورد به هم عطف شده است.)

امام قدس سره در تحریر می فرماید: لا يجوز ارتماسه في الماء و لا غيره من المائعات، بل لا يجوز ارتماس بعض رأسه حتى أذنه فيما يغطيه، و لا يجوز تغطية رأسه عند النوم، فلو فعل غفلة أو نسيانا أزاله فورا، و يستحب التلبية حينئذ بل هي الأحوط، نعم لا بأس بوضع الرأس عند النوم على المخدة و نحوها، و لا بأس بتغطية وجهه مطلقا.

ایشان در این مسأله چهار فرع را بیان می کند.

در فرع اول می فرماید: محرم نباید سر خود را در آب و مایعات دیگر فرو ببرد. حتی نیمی از سر و یا گوشش را هم نمی تواند وارد چیزی کند که آن را بپوشاند.

در فرع دوم می فرماید: موقع خواب هم نباید چیزی بر سرش بکشد و اگر از روی غفلت یا نسیان چنین کند باید سریعا آن را کنار بکشد و مستحب است که در این حال لبیک بگوید (حتی بنا بر احتیاط مستحبی تلبیه بگوید)

فرع سوم این است که اشکال ندارد که هنگام خواب سرش را روی متکا و مانند آن بگذارد و اگر با این کار بخشی از سرش پوشیده می شود بلا اشکال است.

چهارم اینکه مرد می تواند صورتش را بپوشاند (چه با وسیله ای باشد و یا در مایعات بگذارد و یا به شکل دیگر)

 

اما فرع اول:

اقوال علماء:

اصل عدم جواز ارتماس در آب علی اجماله مورد اجماع است.

صاحب حدائق در ج 15 ص 498 می فرماید: ظاهر الاصحاب رضوان الله تعالی علیهم الاتفاق علی عدم جواز الارتماس فی الماء علی وجه یعلو الماء راسه قالوا لانه فی حکم تغطیة الراس.

اینکه صاحب حدائق این مسأله را به پوشاندن سر نسبت می دهد چیزی نیست که در روایات مطرح شده باشد.

محقق در شرایع شبیه همین کلام را ذکر کرده و می فرماید: و فی معناه (تغطیه ی راس) الارتماس

بعد صاحب جواهر ج 18 ص 386 به دنبال کلام محقق می فرماید: بلا خلاف اجده فیه بل الاجماع علیه بقسمیه.

شیخ طوسی در خلاف در باب حج مسأله ی 107 می فرماید: و لا یجوز له (محرم) الارتماس فی الماء و متی ارتمس فی الماء لزمه الفداء و قال الشافعی و باق الفقهاء: لا بأس بذلک.

دلیلنا اجماع الفرقه علی ان الارتماس لا یجوز و طریقة الاحتیاط تقتضی ذلک.

عجیب این است که شیخ با وجود اخبار عدیده، به اخبار استناد نمی کند. البته قدماء بر خلاف ما که اصالة البرائتی هستیم به اصالة الاحتیاط تکیه ی بسیاری می کنند.

 

به هر حال اینکه صاحب حدائق و صاحب شرایع مسأله ی ارتماس رأس را به مسأله ی تغطیه ی رأس پیوند می دهند امر صحیحی به نظر نمی رسد در روایات، ارتماس در ماء حرام مستقلی شمرده شده است و جزء تغطیه ی رأس به حساب نیامده است.

مضافا بر آن در روایات ما تغطیه ی رأس به مسأله ی پوشاندن صورت و نقاب برای زن تشبیه شده است (احرام الرجل فی راسه و احرام المراة فی وجهها) اگر این تشبیه من جمیع الجهات باشد و مرد هم به حکم عدم جواز تغطیه ی نباید سرش را زیر آب کند زن هم نباید صورتش را در آب کند و حال آنکه این چیزی است که احدی به آن فتوا نداده است.

دوم اینکه عدم جواز پوشاندن سر برای مردم برای این است که پوشاندن سر نوعی ترفه و تجمل است. در زمان قدیم افراد در حال عزا سربرهنه می شدند و در حال عادی سر برهنه بودن خلاف ادب و آداب بود. مطابق آن، سر زیر آب بردن ارتباطی به ترفه و تجمل ندارد از این رو نباید این دو را از یک باب دانست.

سوم اینکه اگر معیار تغطیه باشد چه تفاوتی هست بین اینکه فرد آب سر را زیر آب کند و اینکه آب بر سر بریزد. در هر دو حال آب تمام سر را می پوشاند. حال چرا کسی آب بر سر ریختن را در حال احرام ممنوع نکرده است. بنابراین این دو از یک سنخ نیستند.

چهارم اینکه قبلا گفتیم که ستر و تغطیه در موردی است که ساتر بقاء داشته باشد از این رو اگر کسی حوله را بر سر بکشد به آن ستر صدق نمی کند. با این بیان ارتماس در ماء که دوام ندارد نمی تواند از باب ستر و تغطیه باشد. بله اگر کسی زیر آب برود و مدتی بماند ممکن است تغطیة صدق کند ولی غالبا کسانی که زیر آب می روند در مدت اندکی این کار را انجام می دهند و تغطیة صدق نمی کند.

 

این موارد همه از مبعدات بود ولی اساس در مسأله این است که در روایات این دو از یک باب شمرده نشده است.

 

دلالت روایات:

باب 58 از ابواب تروک احرام

حدیث 1: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ يَعْنِي ابْنَ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ لَا تَمَسَّ الرَّيْحَانَ وَ أَنْتَ مُحْرِمٌ إِلَى أَنْ قَالَ وَ لَا تَرْتَمِسْ فِي مَاءٍ تُدْخِلُ فِيهِ رَأْسَكَ
این روایت صحیحة است.

 

حدیث 2: وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ وَ لَا يَرْتَمِسُ الْمُحْرِمُ فِي الْمَاءِ
این روایت صحیحة است.

 

حدیث 3: وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ وَ لَا يَرْتَمِسُ الْمُحْرِمُ فِي الْمَاءِ وَ لَا الصَّائِمُ
این روایت همان حدیث قبلی است که با اضافه ای ذکر شده است.

مطابق این روایت ارتماس با صائم از یک باب شمرده شده است ولی در جایی ارتماس با تغطیه از یک باب شمرده نشده است.

حدیث 4: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يَرْتَمِسُ الْمُحْرِمُ فِي الْمَاءِ وَ لَا الصَّائِمُ
این روایت نیز صحیحه می باشد.

 

حدیث 5: عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يَرْتَمِسُ الْمُحْرِمُ فِي الْمَاءِ
این روایت مرسله است.

 

حدیث 6: عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَبْدِ الْخَالِقِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ يُدْخِلُ الصَّائِمُ رَأْسَهُ فِي الْمَاءِ قَالَ لَا وَ لَا الْمُحْرِمُ وَ قَالَ مَرَرْتُ بِبِرْكَةِ بَنِي فُلَانٍ وَ فِيهَا قَوْمٌ مُحْرِمُونَ يَتَرَامَسُونَ فَوَقَفْتُ عَلَيْهِمْ فَقُلْتُ لَهُمْ إِنَّكُمْ تَصْنَعُونَ مَا لَا يَحِلُّ لَكُمْ
این حدیث از قرب الاسناد است که در سند آن بحث است.

 

به هر حال مطابق این روایت صریحا استفاده می شود که ارتماس در آب اشکال دارد. علماء هم چه بسا از باب اتحاد ملاک و یا الغاء خصوصیت آن را با تغطیه ی رأس از یک باب دانسته اند ولی ما آن را حرام مستقل می دانیم.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo