موضوع: صور وقوف به عرفات و مشعر

بحث در صور وقوف به عرفات و مشعر است. در بعضی از صوری که تا به حال مطرح کرده ایم حکم به بطلان حج شده است و آن اینکه سال بعد باید حج را دوباره به جا آورد.

بحث در این بود که این حکم مربوط به حج واجب و مستحب است یا فقط در حج واجب باید سال بعد حجی به جا آورد. به این معنا که اگر کسی مثلا به وقوفین نرسید و حج از او فوت شد آیا حکم به انجام حج در سال بعد حکمی ارشادی است یعنی اگر مستطیع بود دوباره باید حج را به جا آورد و الا نه. یا اینکه حکمی است تعبدی یعنی باید سال بعد حج را به جا آورد چه حج واجب باشد و چه مستحب.

مشهور و معروف این است که این حکم مربوط به حج واجب است. در جلسه ی قبل به بخشی از کلامات فقهاء اشاره کردیم.

صاحب جواهر نیز می فرماید: وكيف كان فإن فاته الحج تحلل بالعمرة (ثم يقضيه) أي الحج وجوبا (إن كان واجبا) قد استقر وجوبه أو استمر (همچنان مستطیع باشد) (على الصفة التي وجب تمتعا أو قرانا أو افرادا) وإلا (اگر واجب نباشد) فندبا (مستحب است سال بعد اعاده کند) للأصل (که استصحاب است یعنی سابقا واجب بوده است و الآن هم واجب است.) والأمر به في المعتبرة المستفيضة و الاجماع على الظاهر.[1]

در جلسه ی قبل روایات را خواندیم که مطلقا حکم به وجوب حج در سال بعد می کرد. این روایات مطلق بود و ظاهر آن حج واجب و مندوب را شامل می شد.

با این حال می توان از این اطلاق صرف نظر کرد زیرا:

اولا: اصحاب به اطلاق آن عمل نکرده اند و به وجوب آن در حج ندبی عمل نکرده اند.

ثانیا: می شود ادعای انصراف کرد و گفت که این روایات منصرف به وجوب است زیرا مردم اکثرا حج واجب به جا می آوردند. شاید مشهور هم که اعاده را در خصوص حج واجب لازم دانسته اند به سبب همین انصراف بوده باشد.

ثالثا: کسی که حج ندبی به جا می آورد اگر به وقوفین نرسد و مضطر باشد چه گناهی انجام داده است که سال بعد باید دوباره حجی به جا آورد. وجهی عقلی برای این کار یافت نمی شود. تعبد خشک در این موارد هم قابل قبول نیست و چرا سال بعد باید محکوم به این باشد که حجی به جا آورد. این دلیل هرچند دلیل مستقلی نیست ولی قرینه بر انصراف به حج واجب می باشد.

اضافه می کنیم که احتمال انصراف هم جلوی اطلاق را می گیرد زیرا اطلاق در جایی است که قطع به اطلاق وجود داشته باشد.

با این حال بعضی بین مقصر و قاصر فرق قائل شدند و گفته اند اگر کسی مقصر است باید سال بعد حتی برای حج مستحبی هم سال بعد حجی به جا آورد و الا نه.

نقول: برای این تفصیل روایتی وجود ندارد مگر اینکه کسی ادعا کند این اطلاقات از قاصر انصراف دارد نه از مقصر.

شق ششم: امام قدس سره در این شق می فرماید:

السادس درك اضطراري عرفة واضطراري المشعر الليلي، فإن كان صاحب عذر وترك اختياري عرفة عن غير عمد صح على الأقوى، وغير المعذور إن ترك اختياري عرفة عمدا بطل حجه، وإن ترك اختياري المشعر عمدا فكذلك على الأحوط، كما أن الأحوط ذلك في غير العمد أيضا[2]

یعنی کسی اضطراری عرفه و اضطراری شب مشعر را درک کرده باشد. امام قدس سره سه صورت برای این مسأله ذکر کرده است:

    1. اگر فرد معذور بوده باشد و اختیاری عرفه را عمدا ترک نکرده باشد.

    2. اگر معذور نبوده باشد و اختیاری عرفه را عمدا ترک کند حجش باطل است.

    3. اگر کسی اختیاری مشعر را عمدا ترک کند علی الاحوط حجش باطل است. کما اینکه حتی اگر اختیاری مشعر را از روی عذر ترک کند باز هم علی الاحوط حجش باطل است.

نکته: امام قدس سره در ذیل کلام می فرماید: اگر کسی اختیاری مشعر و عرفه را عذرا ترک کرده باشد علی الاحوط حجش باطل است. این در حالی است که ایشان در صدر مسأله فرموده بودند که علی الاقوی حج صحیح است. بنا بر این در صدر و ذیل کلام ایشان تناقضی دیده می شود.

اقوال علماء:

صاحب مستند می فرماید: أن يدرك اضطراري عرفة مع ليلية المشعر، فإن كان ترك اختياري عرفة عمدا بطل حجه،... و ان کان لا عن عمد (یعنی اختیاری عرفه را عمدا ترک نکند) صح بالاجماع ظاهرا (این عبارت اطلاق دارد و شامل می شود موردی که فردا مشعر را عمدا ترک کرده باشد و یا از روی عذر.) لما مرّ من الصحّة مع إدراك الليليّة وحدها، (زیرا قبلا گفتیم که درک شب مشعر به تنهایی حتی اگر عرفه را درک نکند کافی است و حج صحیح است) فمع اضطراريّ عرفة بطريق أولى.[3]

ان شاء الله این بحث را در جلسه ی بعد ادامه می دهیم.