درس خارج فقه آیت الله مکارم
کتاب الحج
93/12/04
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مبیت به
منی و کسانی که باید شب سوم هم بیتوته کنند.
بحث در عود به منی است که بعد از اعمال مکه انجام می شود. در شب یازدهم و دوازدهم باید لا اقل تا نصف شب در منی بیتوته کرد و جمرات ثلاث را رمی نمود.
امام قدس سره در این مسأله می فرماید:
القول في المبيت بمنى
مسألة 1 - (فرع اول:) إذا قضى مناسكه بمكة يجب عليه العود إلى منى للمبيت بها ليلتي الحادية عشرة والثانية عشرة، (فرع دوم:) والواجب من الغروب إلى نصف الليل.[1]
بقی هنا شیء: جماعتی از قدماء اصحاب از جمله شیخ طوسی و جماعتی دیگر قائل شده اند که نصف شب می توان از مکه خارج شد ولی نمی توان تا طلوع صبح وارد مکه شد. این در حالی است که مشهور اصحاب و مشهور روایات حکم خروج از منی را به شکل مطلق بیان کرده اند و گفته اند که بعد از نصف شب می توان از منی خارج شد قید نزده اند که وارد مکه نشوند.
دلیل ایشان دو روایت است که شاید مورد تمسک آنها قرار گرفته باشد:
صَفْوَانَ عَنِ الْعِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الزِّيَارَةِ مِنْ مِنًى (زیارت خانه ی خدا در حالی که فرد در منی است.) قَالَ إِنْ زَارَ بِالنَّهَارِ أَوْ عِشَاءً (اگر صبح یا نیمه ی اول شب بیاید) فَلَا يَنْفَجِرُ الصُّبْحُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى (ظاهر آن که بعدا باید بحث کنیم این است که اگر فرد طلوع صبح در منی باشد یعنی همان یک ساعت یا نیم ساعت آخر شب را در منی باشد کافی است.) وَ إِنْ زَارَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ أَوِ السَّحَرَ (اگر بعد از نصف شب یا سحر از منی حرکت کرد.) فَلَا بَأْسَ عَلَيْهِ أَنْ يَنْفَجِرَ الصُّبْحُ وَ هُوَ بِمَكَّةَ (مانعی ندارد که در موقع طلوع صبح در مکه باشد، مفهوم آن این است که قبل از طلوع صبح در مکه نباشد.)[2]
این روایت صحیحه است.
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ بَاتَ بِمَكَّةَ حَتَّى أَصْبَحَ فِي لَيَالِي مِنًى (شبهای منی را تماما در مکه بود.) فَقَالَ إِنْ كَانَ أَتَاهَا نَهَاراً فَبَاتَ حَتَّى أَصْبَحَ فَعَلَيْهِ دَمُ شَاةٍ يُهَرِيقُهُ ُ وَ إِنْ كَانَ خَرَجَ مِنْ مِنًى بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَأَصْبَحَ بِمَكَّةَ فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ [3]
سند روایات قرب الاسناد محل بحث است.
استدلال به مفهوم ذیل روایت است.
نقول: این دو روایت مفهوم روشنی ندارد و می توان آن را حمل بر غالب کرد. زیرا کسی که نصف شب از منی بیرون می آید غالبا به مکه می رود و در آنجا هست تا صبح. بنا بر این عبارت فَأَصْبَحَ بِمَكَّةَ به این معنا نیست که باید صبح وارد مکه شود بلکه معنایش این است که از همان شب وارد مکه شود و در حالی که هوا صبح می باشد همچنان در مکه بماند.
مضافا بر اینکه اگر قید مزبور واقعا وجود داشت در سایر روایات باید به آن تذکر داده می شد زیرا غالب افراد که نصف شب از منی بیرون می روند به سبب این است که به مکه بروند و حال آنکه در هیچ روایتی تذکر داده نشده است که نباید قبل از صبح وارد مکه شد.
ان قلت: در عصر و زمان ما این مسأله محل ابتلا نیست بلکه مربوط به زمان سابق بود که بین منی و مکه فاصله بود. امروزه خانه های مکه حتی از محاذات منی هم فراتر رفته است. بنا بر این خروج از منی به معنای خروج از مکه است.
قلت: این در صورتی است که فرد به سمت مکه از منی خارج شود ولی اگر از سمت مشعر و عرفات از منی خارج شود می توان تصور کرد که هم از منی خارج شده است و هم وارد مکه نشده است.
امام قدس سره در مسأله ی بعد استثنائات مسأله ی اولی را بحث می کند. در مسأله ی قبل گفتیم که باید دو شب در منی بیتوته کرد ولی مسأله ی دوم در مورد کسانی است که باید سه شب در منی بمانند:
مسألة 2 - يجب المبيت ليلة الثالثة عشرة إلى نصفها على طوائف (چند طائفه باید شب سیزدهم هم تا نصف شب در منی بمانند):
منهم من لم يتق الصيد في إحرامه للحج أو العمرة (کسی که در حال احرام صید کرده است.)، والأحوط لمن أخذ الصيد ولم يقتله المبيت، (اگر کسی صید را گرفته باشد ولی آن را نکشد و به دیگری تحویل دهد.) ولو لم يتق غيرهما من محرمات الصيد كأكل اللحم والإراءة والإشارة وغيرها لم يجب، (از آنجا که محرمات دیگر در مورد صید این است که فرد از گوشت صید بخورد یا صید را به صیاد ارائه دهد و یا به آن اشاره کند و مانند آن، اگر محرم این محرمات را مرتکب شود لازم نیست که شب سوم در منی بماند.)
ومنهم من لم يتق النساء في إحرامه للحج أو العمرة (کسی که در احرام حج یا عمره از زنان دوری نکرده است.) وطءا دبرا أو قبلا أهلا له او اجنبیة (چه با همسرش مواقعه کرده باشد یا با اجنبیه)، ولا يجب في غير الوطئ كالتقبيل واللمس ونحوهما، (این موارد هرچند حرام است ولی موجب نمی شود که فرد شب سوم هم در منی بماند.)
ومنهم من لم يفض من منى يوم الثاني عشر وأدرك غروب الثالث عشر. (کسی که در روز دوازدهم تا غروب در منی ماند و به سمت مکه خارج نشد. او شب سیزدهم هم باید بماند و روز بعد از منی خارج شود.)[4]
اقوال علماء:
اقوال علماء متمرکز روی صید و نساء است. استثناء سوم امام قدس سره را بعدا ذکر می کنیم.
صاحب حدائق می فرماید: من المقطوع به كلام الأصحاب (رضوان الله عليهم) أنه لا يجوز النفر في النفر الأول الا لمن اتقى الصيد و النساء في إحرامه، فلو جامع في إحرامه أو قتل صيدا و ان كفر عنه (حتی اگر کفاره ی صید را داده باشد.) لم يجز له أن ينفر في النفر الأول، و وجب عليه المقام بمنى الى النفر الثاني (که روز سیزدهم می باشد) و علی ذلک تدل جملة من الاخبار... و بالجملة فالحكم المذكور عار عن وصمة الإشكال كما لا يخفى على من أعطى التأمل حقه في هذا المقام.[5]
بحث در عود به منی است که بعد از اعمال مکه انجام می شود. در شب یازدهم و دوازدهم باید لا اقل تا نصف شب در منی بیتوته کرد و جمرات ثلاث را رمی نمود.
امام قدس سره در این مسأله می فرماید:
القول في المبيت بمنى
مسألة 1 - (فرع اول:) إذا قضى مناسكه بمكة يجب عليه العود إلى منى للمبيت بها ليلتي الحادية عشرة والثانية عشرة، (فرع دوم:) والواجب من الغروب إلى نصف الليل.[1]
بقی هنا شیء: جماعتی از قدماء اصحاب از جمله شیخ طوسی و جماعتی دیگر قائل شده اند که نصف شب می توان از مکه خارج شد ولی نمی توان تا طلوع صبح وارد مکه شد. این در حالی است که مشهور اصحاب و مشهور روایات حکم خروج از منی را به شکل مطلق بیان کرده اند و گفته اند که بعد از نصف شب می توان از منی خارج شد قید نزده اند که وارد مکه نشوند.
دلیل ایشان دو روایت است که شاید مورد تمسک آنها قرار گرفته باشد:
صَفْوَانَ عَنِ الْعِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الزِّيَارَةِ مِنْ مِنًى (زیارت خانه ی خدا در حالی که فرد در منی است.) قَالَ إِنْ زَارَ بِالنَّهَارِ أَوْ عِشَاءً (اگر صبح یا نیمه ی اول شب بیاید) فَلَا يَنْفَجِرُ الصُّبْحُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى (ظاهر آن که بعدا باید بحث کنیم این است که اگر فرد طلوع صبح در منی باشد یعنی همان یک ساعت یا نیم ساعت آخر شب را در منی باشد کافی است.) وَ إِنْ زَارَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ أَوِ السَّحَرَ (اگر بعد از نصف شب یا سحر از منی حرکت کرد.) فَلَا بَأْسَ عَلَيْهِ أَنْ يَنْفَجِرَ الصُّبْحُ وَ هُوَ بِمَكَّةَ (مانعی ندارد که در موقع طلوع صبح در مکه باشد، مفهوم آن این است که قبل از طلوع صبح در مکه نباشد.)[2]
این روایت صحیحه است.
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ بَاتَ بِمَكَّةَ حَتَّى أَصْبَحَ فِي لَيَالِي مِنًى (شبهای منی را تماما در مکه بود.) فَقَالَ إِنْ كَانَ أَتَاهَا نَهَاراً فَبَاتَ حَتَّى أَصْبَحَ فَعَلَيْهِ دَمُ شَاةٍ يُهَرِيقُهُ ُ وَ إِنْ كَانَ خَرَجَ مِنْ مِنًى بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَأَصْبَحَ بِمَكَّةَ فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ [3]
سند روایات قرب الاسناد محل بحث است.
استدلال به مفهوم ذیل روایت است.
نقول: این دو روایت مفهوم روشنی ندارد و می توان آن را حمل بر غالب کرد. زیرا کسی که نصف شب از منی بیرون می آید غالبا به مکه می رود و در آنجا هست تا صبح. بنا بر این عبارت فَأَصْبَحَ بِمَكَّةَ به این معنا نیست که باید صبح وارد مکه شود بلکه معنایش این است که از همان شب وارد مکه شود و در حالی که هوا صبح می باشد همچنان در مکه بماند.
مضافا بر اینکه اگر قید مزبور واقعا وجود داشت در سایر روایات باید به آن تذکر داده می شد زیرا غالب افراد که نصف شب از منی بیرون می روند به سبب این است که به مکه بروند و حال آنکه در هیچ روایتی تذکر داده نشده است که نباید قبل از صبح وارد مکه شد.
ان قلت: در عصر و زمان ما این مسأله محل ابتلا نیست بلکه مربوط به زمان سابق بود که بین منی و مکه فاصله بود. امروزه خانه های مکه حتی از محاذات منی هم فراتر رفته است. بنا بر این خروج از منی به معنای خروج از مکه است.
قلت: این در صورتی است که فرد به سمت مکه از منی خارج شود ولی اگر از سمت مشعر و عرفات از منی خارج شود می توان تصور کرد که هم از منی خارج شده است و هم وارد مکه نشده است.
امام قدس سره در مسأله ی بعد استثنائات مسأله ی اولی را بحث می کند. در مسأله ی قبل گفتیم که باید دو شب در منی بیتوته کرد ولی مسأله ی دوم در مورد کسانی است که باید سه شب در منی بمانند:
مسألة 2 - يجب المبيت ليلة الثالثة عشرة إلى نصفها على طوائف (چند طائفه باید شب سیزدهم هم تا نصف شب در منی بمانند):
منهم من لم يتق الصيد في إحرامه للحج أو العمرة (کسی که در حال احرام صید کرده است.)، والأحوط لمن أخذ الصيد ولم يقتله المبيت، (اگر کسی صید را گرفته باشد ولی آن را نکشد و به دیگری تحویل دهد.) ولو لم يتق غيرهما من محرمات الصيد كأكل اللحم والإراءة والإشارة وغيرها لم يجب، (از آنجا که محرمات دیگر در مورد صید این است که فرد از گوشت صید بخورد یا صید را به صیاد ارائه دهد و یا به آن اشاره کند و مانند آن، اگر محرم این محرمات را مرتکب شود لازم نیست که شب سوم در منی بماند.)
ومنهم من لم يتق النساء في إحرامه للحج أو العمرة (کسی که در احرام حج یا عمره از زنان دوری نکرده است.) وطءا دبرا أو قبلا أهلا له او اجنبیة (چه با همسرش مواقعه کرده باشد یا با اجنبیه)، ولا يجب في غير الوطئ كالتقبيل واللمس ونحوهما، (این موارد هرچند حرام است ولی موجب نمی شود که فرد شب سوم هم در منی بماند.)
ومنهم من لم يفض من منى يوم الثاني عشر وأدرك غروب الثالث عشر. (کسی که در روز دوازدهم تا غروب در منی ماند و به سمت مکه خارج نشد. او شب سیزدهم هم باید بماند و روز بعد از منی خارج شود.)[4]
اقوال علماء:
اقوال علماء متمرکز روی صید و نساء است. استثناء سوم امام قدس سره را بعدا ذکر می کنیم.
صاحب حدائق می فرماید: من المقطوع به كلام الأصحاب (رضوان الله عليهم) أنه لا يجوز النفر في النفر الأول الا لمن اتقى الصيد و النساء في إحرامه، فلو جامع في إحرامه أو قتل صيدا و ان كفر عنه (حتی اگر کفاره ی صید را داده باشد.) لم يجز له أن ينفر في النفر الأول، و وجب عليه المقام بمنى الى النفر الثاني (که روز سیزدهم می باشد) و علی ذلک تدل جملة من الاخبار... و بالجملة فالحكم المذكور عار عن وصمة الإشكال كما لا يخفى على من أعطى التأمل حقه في هذا المقام.[5]
