درس خارج فقه آیت الله مکارم
کتاب الحج
93/12/12
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:
بیتوته در نصف دوم شب در منی و حکم کسی در مکه مشغول عبادت است
بحث در مورد اعمال منی است که بعد از زیارت بیت انجام می شود.
امام قدس سره در مسأله ی چهارم می فرماید:
مسألة 4 - من لم يكن في منى أول الليل بلا عذر يجب عليه الرجوع قبل نصفه، وبات إلى الفجر علی الاحوط.[1]
بحث در این است که آیا اگر کسی نصف دوم را در منی بیتوته کند کافی است یا اینکه حتما باید نصف اول را در منی بیتوته کند. این بحث را تمام کردیم و بعد از مسأله به دو امر باید اشاره شود که امر اول را در جلسه ی قبل بحث کردیم.
الامر الثانی: در بعضی از روایات آمده است که کسی که خانه ی خدا را زیارت کند و اعمال مکه را انجام دهد، باید قبل از صبح در منی باشد.
امروز اگر کسانی که در منی هستند بخواهند نصف دوم شب را به مکه بروند تا اعمال زیارت بیت را انجام دهند به شلوغی بر خورد می کنند. اما اگر در نصف اول شب به مکه بروند مکه نسبتا خلوت است با این حال نمی توانند اول نصف دوم به منی برگردند ولی می توانند قبل از صبح خود را به منی برسانند. این دسته از روایات که در آن صحاح هم وجود دارد استفاده می شود که این کار جایز است. بنا بر این زوار می توانند در ایام بیتوته در ابتدای شب به زیارت روند و آخر شب یکی دو ساعت به صبح مانده به منی برگردند و عملشان هم صحیح است. بنا بر این این دسته نه نصف اول را کاملا درک می کنند و نه نصف دوم را ولی در عوض دو کار را انجام می دهند، هم زیارت بیت را انجام می دهند و هم مقداری از بخش آخر شب را در منی می مانند.
الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع أَنَّهُ قَالَ فِي الزِّيَارَةِ (زیارت بیت الله برای انجام اعمال) إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مِنًى قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَلَا تُصْبِحْ إِلَّا بِمِنًى (قبل از صبح به منی برگرد)[2]
صَفْوَانَ عَنِ الْعِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الزِّيَارَةِ مِنْ مِنًى قَالَ إِنْ زَارَ بِالنَّهَارِ أَوْ عِشَاءً (چه صبح به مکه رود و چه بعد از آنکه پاسی از شب گذشته است.) فَلَا يَنْفَجِرُ الصُّبْحُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى ...[3]
این روایت صحیحه است.
عَنْ صَفْوَانَ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع سَأَلَنِي بَعْضُهُمْ عَنْ رَجُلٍ بَاتَ لَيَالِيَ مِنًى بِمَكَّةَ (به جای اینکه شب های منی را در منی بیتوته کند در مکه بوده است.) فَقُلْتُ لَا أَدْرِي فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا تَقُولُ فِيهَا فَقَالَ ع عَلَيْهِ دَمُ شَاةٍ إِذَا بَاتَ فَقُلْتُ إِنْ كَانَ إِنَّمَا حَبَسَهُ شَأْنُهُ الَّذِي كَانَ فِيهِ مِنْ طَوَافِهِ وَ سَعْيِهِ لَمْ يَكُنْ لِنَوْمٍ وَ لَا لَذَّةٍ (برای خواب و یا مجلس شب نشینی و استراحت در مکه نبوده بلکه برای اعمال زیارت به مکه رفته بود.) أَ عَلَيْهِ مِثْلُ مَا عَلَى هَذَا (و آیا باید گوسفندی کفاره دهد.) قَالَ مَا هَذَا بِمَنْزِلَةِ هَذَا وَ مَا أُحِبُّ أَنْ يَنْشَقَّ لَهُ الْفَجْرُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى (ولی دوست ندارم شب پایان یابد مگر اینکه او در منی باشد.)[4]
این روایت صحیحه است.
مفهوم ذیل روایت جواز است.
بنا بر این حجاج در هر زمان از شب که احساس می کنند مکه خلوت است می توانند برای اعمال مکه از منی خارج شوند ولی باید قبل از تمام شدن شب به منی برگردند.
با این حال این فتوا در کلمات علماء دیده نمی شود و نه آن را اثبات کرده اند و نه آن را نفی نموده اند. احتمال می دهیم که سکوت ایشان از باب غفلت در مضمون این چند روایت بوده باشد.
از مسأله ی سوم تتمه ای باقی مانده بود و آن در مورد استثناء پنجم بود که کسانی هستند که تا صبح در مکه بیدار و مشغول عبادت هستند.
الخامس من اشتغل في مكة بالعبادة إلى الفجر ولم يشتغل بغيرها إلا الضروريات كالأكل والشرب بقدر الاحتياج، وتجديد الوضوء وغيرها، ولا يجوز ترك المبيت بمنى لمن اشتغل بالعبادة في غير مكة حتى بين طريقها إلى منى على الأحوط.[5]
اقوال علماء:
صاحب جواهر می فرماید: وحينئذ فالمتجه وجوب الشاة على من بات في غيرها ولو الطريق (إلا أن يبيت بمكة مشتغلا بالعبادة) كما هو المشهور... خلافا للمحكي عن ابن إدريس فأوجب الدم.[6]
صاحب ریاض می فرماید: والحكم بوجوب الدم لترك المبيت مطلق إلاّ أن يبيت بمكة متشاغلاً بالعبادة فلا يجب على الأظهر الأشهر، بل عليه عامة من تأخر.[7]
صاحب مستند می فرماید: يسقط الدم عمن بات بمكة متشاغلا بالعبادة، بل عليه عامة المتأخرين[8]
دلیل روایات:
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا فَرَغْتَ مِنْ طَوَافِكَ لِلْحَجِّ وَ طَوَافِ النِّسَاءِ فَلَا تَبِيتُ إِلَّا بِمِنًى إِلَّا أَنْ يَكُونَ شُغُلُكَ فِي نُسُكِكَ ...[9]
این روایت صحیحه است.
همین گونه است صحیحه ی صفوان[10] و حدیث هشتم[11] و نهم[12] و چهاردهم[13] باب مزبور.
البته باید توجه داشت که فرد کافی است در مکه بیدار باشد و لازم نیست در مسجد الحرام باشد. همچنین ضروریات از این حکم استثناء شده است مثلا می تواند تجدید وضو کند و یا غذایی تناول نماید.
بعضی نیز غلبة النوم را نیز استثناء کرده اند و گفته اند اگر خواب بر او غالب شود اشکال ندارد با این حال، این نظریه توسط سایر فقهاء پذیرفته نشده است.
بحث در مورد اعمال منی است که بعد از زیارت بیت انجام می شود.
امام قدس سره در مسأله ی چهارم می فرماید:
مسألة 4 - من لم يكن في منى أول الليل بلا عذر يجب عليه الرجوع قبل نصفه، وبات إلى الفجر علی الاحوط.[1]
بحث در این است که آیا اگر کسی نصف دوم را در منی بیتوته کند کافی است یا اینکه حتما باید نصف اول را در منی بیتوته کند. این بحث را تمام کردیم و بعد از مسأله به دو امر باید اشاره شود که امر اول را در جلسه ی قبل بحث کردیم.
الامر الثانی: در بعضی از روایات آمده است که کسی که خانه ی خدا را زیارت کند و اعمال مکه را انجام دهد، باید قبل از صبح در منی باشد.
امروز اگر کسانی که در منی هستند بخواهند نصف دوم شب را به مکه بروند تا اعمال زیارت بیت را انجام دهند به شلوغی بر خورد می کنند. اما اگر در نصف اول شب به مکه بروند مکه نسبتا خلوت است با این حال نمی توانند اول نصف دوم به منی برگردند ولی می توانند قبل از صبح خود را به منی برسانند. این دسته از روایات که در آن صحاح هم وجود دارد استفاده می شود که این کار جایز است. بنا بر این زوار می توانند در ایام بیتوته در ابتدای شب به زیارت روند و آخر شب یکی دو ساعت به صبح مانده به منی برگردند و عملشان هم صحیح است. بنا بر این این دسته نه نصف اول را کاملا درک می کنند و نه نصف دوم را ولی در عوض دو کار را انجام می دهند، هم زیارت بیت را انجام می دهند و هم مقداری از بخش آخر شب را در منی می مانند.
الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع أَنَّهُ قَالَ فِي الزِّيَارَةِ (زیارت بیت الله برای انجام اعمال) إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مِنًى قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَلَا تُصْبِحْ إِلَّا بِمِنًى (قبل از صبح به منی برگرد)[2]
صَفْوَانَ عَنِ الْعِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الزِّيَارَةِ مِنْ مِنًى قَالَ إِنْ زَارَ بِالنَّهَارِ أَوْ عِشَاءً (چه صبح به مکه رود و چه بعد از آنکه پاسی از شب گذشته است.) فَلَا يَنْفَجِرُ الصُّبْحُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى ...[3]
این روایت صحیحه است.
عَنْ صَفْوَانَ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع سَأَلَنِي بَعْضُهُمْ عَنْ رَجُلٍ بَاتَ لَيَالِيَ مِنًى بِمَكَّةَ (به جای اینکه شب های منی را در منی بیتوته کند در مکه بوده است.) فَقُلْتُ لَا أَدْرِي فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا تَقُولُ فِيهَا فَقَالَ ع عَلَيْهِ دَمُ شَاةٍ إِذَا بَاتَ فَقُلْتُ إِنْ كَانَ إِنَّمَا حَبَسَهُ شَأْنُهُ الَّذِي كَانَ فِيهِ مِنْ طَوَافِهِ وَ سَعْيِهِ لَمْ يَكُنْ لِنَوْمٍ وَ لَا لَذَّةٍ (برای خواب و یا مجلس شب نشینی و استراحت در مکه نبوده بلکه برای اعمال زیارت به مکه رفته بود.) أَ عَلَيْهِ مِثْلُ مَا عَلَى هَذَا (و آیا باید گوسفندی کفاره دهد.) قَالَ مَا هَذَا بِمَنْزِلَةِ هَذَا وَ مَا أُحِبُّ أَنْ يَنْشَقَّ لَهُ الْفَجْرُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى (ولی دوست ندارم شب پایان یابد مگر اینکه او در منی باشد.)[4]
این روایت صحیحه است.
مفهوم ذیل روایت جواز است.
بنا بر این حجاج در هر زمان از شب که احساس می کنند مکه خلوت است می توانند برای اعمال مکه از منی خارج شوند ولی باید قبل از تمام شدن شب به منی برگردند.
با این حال این فتوا در کلمات علماء دیده نمی شود و نه آن را اثبات کرده اند و نه آن را نفی نموده اند. احتمال می دهیم که سکوت ایشان از باب غفلت در مضمون این چند روایت بوده باشد.
از مسأله ی سوم تتمه ای باقی مانده بود و آن در مورد استثناء پنجم بود که کسانی هستند که تا صبح در مکه بیدار و مشغول عبادت هستند.
الخامس من اشتغل في مكة بالعبادة إلى الفجر ولم يشتغل بغيرها إلا الضروريات كالأكل والشرب بقدر الاحتياج، وتجديد الوضوء وغيرها، ولا يجوز ترك المبيت بمنى لمن اشتغل بالعبادة في غير مكة حتى بين طريقها إلى منى على الأحوط.[5]
اقوال علماء:
صاحب جواهر می فرماید: وحينئذ فالمتجه وجوب الشاة على من بات في غيرها ولو الطريق (إلا أن يبيت بمكة مشتغلا بالعبادة) كما هو المشهور... خلافا للمحكي عن ابن إدريس فأوجب الدم.[6]
صاحب ریاض می فرماید: والحكم بوجوب الدم لترك المبيت مطلق إلاّ أن يبيت بمكة متشاغلاً بالعبادة فلا يجب على الأظهر الأشهر، بل عليه عامة من تأخر.[7]
صاحب مستند می فرماید: يسقط الدم عمن بات بمكة متشاغلا بالعبادة، بل عليه عامة المتأخرين[8]
دلیل روایات:
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا فَرَغْتَ مِنْ طَوَافِكَ لِلْحَجِّ وَ طَوَافِ النِّسَاءِ فَلَا تَبِيتُ إِلَّا بِمِنًى إِلَّا أَنْ يَكُونَ شُغُلُكَ فِي نُسُكِكَ ...[9]
این روایت صحیحه است.
همین گونه است صحیحه ی صفوان[10] و حدیث هشتم[11] و نهم[12] و چهاردهم[13] باب مزبور.
البته باید توجه داشت که فرد کافی است در مکه بیدار باشد و لازم نیست در مسجد الحرام باشد. همچنین ضروریات از این حکم استثناء شده است مثلا می تواند تجدید وضو کند و یا غذایی تناول نماید.
بعضی نیز غلبة النوم را نیز استثناء کرده اند و گفته اند اگر خواب بر او غالب شود اشکال ندارد با این حال، این نظریه توسط سایر فقهاء پذیرفته نشده است.
