درس خارج فقه آیت الله مظاهری
کتاب الطهارة
89/12/14
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع : نماز میت
بحث درباره این بود که به میت چه وقت باید نماز خواند؟ عامه میگویند که همان وقتی که روح در آن دمیده شد ولو در شکم مادر مُرد و مرده به دینا آمده باید نماز میت برایش خواند چنانچه باید غسلش داد کفنش کرد دفنش کرد.
شیعه میگوید که غسلش داد بله وکفنش کرد دفنش کرد آری اما نماز بر آن واجب نیست.
و این اختلاف هم بین سنی و شیعه خیلی بالاست و کم پیدا میشود در میان شیعه چنین نگفته باشند و روایت هم خواندیم البته روایات یک روایتش را خواندیم صحیح السند ظاهر الدلاله گفت که تا 6 سالش نشود نماز میت لازم نیست لذا در خود آن روایت میفهماند که اگر ما بگوییم نماز هست یانماز بخوانیم این حمل بر تقیه است، در روایات استشهاد هم میشد این که پیامبر اکرم برای بچهاش ابراهیم که 18 ماهش هم بود نماز نخواندند.
باز استشهاد میشد به گفته امیرالمؤمنین یا فعل امیرالمؤمنین علیه السلام که ایشان هم به بچه قبل از 6 سال نماز نخواندند.
چنانچه شیعه تمسک میکند به قول امام باقر علیه السلام به کار امام باقر علیه السلام این که تا 6 سالش نشود نماز ندارد و تقریبا باید بگوییم یک قول متفق علیه.
روایتها این جور که عرض کردم به خوبی فهمیده میشود روایات دیگر حمل بر تقیه باید بکنیم. اما دو تا روایت داریم که حمل بر تقیه اش هم کار مشکل است
یک روایت داریم که 5 ساله نماز باید بر آن خوانده بشود، یک روایت صحیح السند ظاهر الدلاله داریم که میفرمایند تا بالغ نشود نماز لازم نیست وقتی که جری علیه القلم آن وقت نماز برایش واجب است لازم است.
خب این دو تا روایت را حمل بر تقیه هم نمیشود کرد برای این که عامه نگفتهاند و چون عامه نگفته اند بخواهیم حمل بر تقیه کنیم وجهی ندارد.
ابن جنید که یک آدم ملایی بوده و یک شیعه خلصی بوده اما در میان عامه زندگی میکرده در حوزهها نبوده نه آن وقتی که حوزه در بغداد بود نه آن وقتی که حوزه در نجف بود البته برای ترویج دین در حوزهها زندگی نمیکرده، میگویند روح عامه گری در او رشد کرده لذا اقوال شاذ نادر دارد نمیدانم چه شده در حالی که ائمه طاهرین علیهم السلام تاکید میکردند قیاس نکنید در فقه از این آقا قیاس استحسان زیاد دیده میشود و این آقا فتوی داده به همین جری علیه القلم یک قیاس و استحسان هم کرده گفته که آخر نماز دعاست دیگر، استغفار است دعا و استغفار برای کسی است که بالغ باشد و بچه استغفار دیگر ندارد، اما حرفش معلوم است که به شیعه نمیخورد اولا این که بچه استغفار ندارد این حرف درستی نیست بچه میتواند دعای کمیل بخواند، بچه اگر گناه بکند معاقب است ولی از اینها که بگذریم این نماز را بر پیامبر خدا هم امیرالمؤمنین همین جور خواندند، استغفار کردند، صلوات فرستادند اما استغفار هم کردند یعنی همین جور که الان ما برای میت نماز میت میخوانیم همین جور امیر المؤمنین برای پیامبر اکرم این نماز را خواندند و ما بخواهیم حرف ابن جنید را بزنیم که معنا ندارد، در روایتها خوانده میشود که از زمان حضرت آدم تا الان این نماز هست.
این مشکل را چه جوری باید حل کرد؟ لذا مثلا میبینیم که در میان بزرگان بعضی این دعا را نمیخوانند مثلا اللهم انا لانعلم منه الا خیرا و انت اعلم به منا این را برای فاسق فاجر نمیخوانند حتی یا دم نمی رود حضرت آیت الله آقای گلپایگانی انصافا هم فقیه عادلی بود فقیه سیاست مداری بود نماز حضرت امام را که میخواند این جمله را نخواند، دعا خیلی خواند اما این اللهم انا لا نعلم منه الا خیراً را مثل این که شأن ایشان ندید نخواند، بعضی دیگر هم دیدهایم این جور کارها میکنند مثلاً مرحوم صاحب عروه یک چهار پنج جور این دعای میت را درست کردهاند، برای اطفال یک جور بجای اللهم اغفر له مرحوم سید میگویند بگو اللهم اغفر لا بویه، برای مستضعف برای عموم مردم یک جور دیگر درست کردهاند، هست توی عروه ، برای خواص یک جور دیگر درست کردهاند و میبینیم مرحوم سید چهار پنچ جور دعا یعنی نماز میت درست کردهاند و اینها توی روایتها که نیست و آن چه که هست یک مشکل است که این مشکل را اصلاً چه جور حلش بکنیم؟ یک کسی که یک عمر جنایت حالا بگوییم اللهم انا لانعلم منه الا خیراً خب میدانیم دیگر سر تا پا شر بوده یا یکی از اولیای خدا بگوییم اللهم انا لا نعلم منه الا خیرا وانت اعلم به منا مخصوصاً برای انبیاء و برای کملین برای مراجع برای بزرگان، لذا مثل این که از فقهاء فهمیده میشود که این نماز میت این جوری برای عموم مردم است، خب عموم مردم را این جمله بگوییم اللهم انا لا نعلم منه الا خیرا و انت اعلم به منا اللهم ان کان محسنا فزد فی احسانه و ان کان مسیئا فتجاوز عنه ،این برای عموم مردم است، اما برای خواص تو متوجه باش این دعاهایی که بعد از تکبیر چهارم است نخوان، اگر هم میخواهی همان اولش را اللهم ان هذا عبدک و ابن عبدک و ابن امتک نزل بک و انت خیر منزول به اما دیگر جلو نرو ، گفتم آقای گلپایگانی دیگر جلو نرفت برای حضرت امام.
از عروه هم همین جورها فهمیده میشود یعنی همین طوری که آقای گلپایگانی برای جنازه حضرت امام کردند ایشان هم همین جورها میگویند، برای کملین این جورها نخوان، برای مستضعفین این جوری بخوان، برای اطفال و مجانین آن جوری بخوان حتی مثلاً در عروه هم دارد برای منافق این جوری بخوان حالا اصلاً من نمیدانم برای منافق اگر پیش این آقا که میخواهد نماز بخواند منافق باشد که نمیتواند نماز بخواند، کافر را که نه میشود بر آن نماز خواند نه میشود سر قبرش ایستاد حتی قرآن میگوید، اما مرحوم صاحب عروه میگویند برای منافق این جور بخوان مثلا شاید مرادشان این باشد برای منافقی که اگر میان مردم مشهور نیست یک چنین چیزی مرادشان باشد و الا اگر مشهور باشد منافق است این مصلی که دارد نماز میخواند نداند منافق است اصلاً بر کافر، منافق که بدتر از کافر است لذا این مسئله یک مسئله خیلی مشکلی است و خیلی هم به آن اهمیت داده نشده و همین طور رد شدهاند یعنی همین جور که در روایات آمده یک سیره شرعی هم بوده که وقتی که ببینند مسلمان است حتی سنی نماز برآن بخوانید نماز هم چیست؟ طرز نماز را هم گفتهاند که بعد از تکبیر اول شهادت بدهید شهادتین بگویید، بعد از تکبیر دوم صلوات بفرستید، بعد از تکبیر سوم استغفار برای مؤمنین بکنید، بعد از تکبیر چهارم هم استغفار برای این بکنید دیگر تکبیر پنجم را هم بگویید تمام بشود که خواندیم دیگر مابقی را خودمان میتوانیم اضافه بکنیم دیگر هر چه میخواهیم هر چه صلاح میدانیم، این جور درستش بکنیم و الا درست کردنش خیلی مشکل است.
یک حرف دیگر هست و آن این است که این آقا یک تعبد است به ما گفتهاند این جور بخوان و ضمیر هم مرجع خودش را پیدا میکند یک دفعه یک کسی به مرحوم آقای اراکی گفت که آقا این السلام علینا و علی عبادالله الصالحین ، السلام علیکم به که برمیگردد؟ به چه برمیگردد؟ ایشان گفتند تو بخوان ضمیر مرجع خودش را پیدا میکند، حرف خوبی است انصافا که ما این جور چیزها بگوییم آقا به ما گفتند تو بخوان ضمیر مرجع خودش را پیدا میکند، اگر سنی است هیچ، اگر منافق است هیچ اگر هم مستضعف است این مستضعفی که مرحوم سید این جا دارند یعنی عوام مردم ، عموم مردم اینها را میگویند مستضعفین که از آنها چیزی نمیخواهند راحتتر از ما هم هستند.
خداوندا به حق هشت و چارت اگر گویند شتر دیدی ندیدی.
همین جورها هم هست ما بگوییم این نماز برای عموم مردم است و این مستضعفی که مرحوم سید توی عروه میگویند نه، مستضعف به معنا عموم مردم نه به معنا سفیه و آن که عقل ندارد و عقلش کشش ندارد، ولی مراد مرحوم سید اگر مطالعه کرده باشید از مستضعف همین عموم مردم اراده میکنند نه آن سفیه و بی عقل و ساده لوح آن را اراده نمیکنند اما ما این جور که مرحوم سید در عروه گفتهاند بخواهیم جلو برویم گیر میکنیم مشکل میشود خیلی، آن که نماز میت است و شیعه دارد همین است الله اکبر اشهد ان لا اله الا الله ، اشهد ان محمداً رسول الله، الله اکبر اللهم صل علی محمد و آل محمد، الله اکبر اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات و للمسلمین و المسلمات ، الله اکبر اللهم اغفر لهذا المیت، اما در روایات داریم صاحب جواهر فرمودهاند مرحوم صاحب عروه در عروه فرمودهاند اگر میخواهی اضافه کن دیگر این اضافه کردن هم معلوم است عموم مردم که نمیتوانند ما طلبهها که چیز سرمان میشود میتوانیم ، حالا چه اضافه بکنیم؟ به تناسب هر چه میخواهید ، دیگر این اشکال رفع میشود این اشکال من هم رفع میشود و اما اگر غیر از این باشد راستی انسان میماند این نماز میت از اسلام هست برای عموم مردم هم هست عموم مردم هم این چیزها سرشان نمیشود پس چه بگوییم؟ چه بکنیم؟ یا این حرفی که من عرض کردم که از متون فقهیه و از شروح فقهیه فهمیده میشود همین که گفتم یا این که بگوییم اصلاً فراوان داریم من جمله این جا یک تعبد است خیلی هم داریم که نمیشود درستش کرد.
یک فاسق و فاجر را که همه میدانند این رباخور است این رشوه خور است این شبانه روز یک عمر توی سر مردم زده حالا بگوییم اللهم انا لا نعلم منه الا خیرا نمیشود که و این معنا هم ندارد، چنانچه یکی از کملین، پیامبر خدا بگوییم اللهم انا لا نعلم منه الا خیرا و انت اعلم به منا مثلا علماء مراجع اللهم ان کان محسنا فزد فی احسانه و ان کان مسیئا فتجاوز عنه این جسارت به این میت است گفتم همین طور که آقای گلپایگانی میدیدند جسارت است اصلاً نخواندند، یک دعاهای دیگری خواندند ما برای کملین برای مراجع بخواهیم این جوری نماز میت بخوانیم، آن طرفش نمیشود این طرفش نمیشود.
لذا این عرض من را کسی نگفته و ظاهراً باید بگوییم بگوییم آقا اینها یک تعبد است ، اصلاً این حال احتضار میت تا دفن میت همهاش تعبد است و غسلش بده این جوری تعبد است اصلاً نجس میشود ذاتا دیگر شما میدانید نجس ذات العین نداریم الا سگ و خوک الا این که ما بمیریم میشویم مثل سگ و خوک، خب این چرا؟ برای چه؟ بعضی این روشنفکرها رفتهاند درستش بکنند وقتی مُرد میکروب دار میشود، خب اینها را که نمیشود درست کرد تعبد است ، نمازش هم یا کفنش به این جور تعبد است، جریدتین تعبد است، حنوطش تعبد است نمازش تعبد است دفنش هم تعبد است، چنانچه در دفن که میآییم می بینیم که اصلاً فقهاء بگویند که هر جور میخواهی زیر خاکش کن کفایت میکند واین لحد و این تلقین و کفن را بازکردن صورتش روی خاک گذاشتن به طرف راست خواباندن و به پشت نمیشود به رو نمیشود خب اینها همه تعبد است لذا سر تا پا تعبد است نمازش هم تعبد است و گفتم خیلی جاها نمیشود به حسب ظاهر قضیه را درستش کرد الا این که بگوییم یک تعبداست به ما گفتهاند که تکبیر اول این جور و دوم این جور و سوم این جور و چهارم این جور دیگر هیچ اشکال هم به آن وارد نیست به این مختصری ، آن وقت اگر میخواهی بعد از تکبیر چهارم دعا بخوانی دعا بخوان .
آن وقت دعاها که آمده بگوییم این یک تعبد است حالا این را من نمیتوانم بگویم خیلیها از بزرگان نه این جا، این جاها که گیر میکنند موسمیاش میکنند موردیاش میکنند، این جا هم بگوییم موردی است برای شیعیان برای عموم شیعیان خب برای عموم شیعیان این را حسابی میشود گفت، بعضی از بزرگان هم اللهم انا لا نعلم منه الا خیرا را گفتهاند که شیعه، خدا یا ما میدانیم این شیعه است خب این خیلی خوب است اما حالا العیاذ بالله شیعه نیست شیعه واقعی نیست اصلاً منافق بوده من نمیدانستم اینها دیگر و انت اعلم به منا ، خب این هم توجیه است دلیل نداریم اما این هم یک توجیهی است برای خودش ، که اصلاً این دعاها بعضی موردی است بعضی موسمی است، البته از همه شما تقاضا دارم که هیچ وقت به روایات اهل بیت این جور نگاه نکنید، خیلی خطرناک است که روایات اهل بیت را چه در فقه چه در اخلاق چه در اعتقادات موسمی معنا کنیم موردی معنا کنیم اینها منافات دارد با این که ما هر چه از ائمه طاهرین داریم از پیامبر است هر چه از پیامبر است از خداست و دیگر موسمی و موردی و این حرف که می بینیم بعضی اوقات بزرگان در زمانی که ما طلبه بودیم خیلی اصرار داشتند ما مذاکره میکردیم با آنها مباحثه میکردیم اصرار داشتند که ما روایات موردی خیلی داریم و در زمان امام باقر علیه السلام بوده حالا ما بخواهیم بیاوریم آن را در زمان خودمان نه، این هست شاذ است نه این که اصلاً نباشد اما ما بخواهیم این جا این جورتفسیر کنیم برویم جلو این هم نمیشود ، این هم نمیشود گفت.
لذا مسئله انصافا مسئله مشکلی است انسان در آن میماند چکار بکند آن چه میشود درستش کرد همین است که نماز میت آن مختصری است که به طور کلی گفتهاند، گفتهاند در تکبیر اول شهادتین بگو در تکبیر دوم صلوات بفرست در تکبیر سوم استغفار برای مؤمنین بکن در تکبیر چهارم استغفار برای میت.
این دعاها چه که در روایات بعضی اوقات دیده میشود یا در کلمات بزرگان دیده میشود مخصوصاً مرحوم سید در عروه ؟ بگوییم اینها یک مواردی دارد آن کسی که میخواهد این موارد را بخواند باید آن دعا را بخواند با آن مورد ، نگفتهاند گفتنش هم مشکل است اما چارهای نیست، یا این که بگوییم اصلاً همهاش تعبد است ، این هم مشکل است انصافا بگوید یعنی یک فاسق و فاجر در مقابل یک طلبه درس خوان یک آقا که میداند این جهنمی است اما شیعه است میداند جهنمی است بگوید اللهم انا کان محسنا فرد فی احسانه تعبد است خب میشود گفت اما ذوق ما عقل ما این را هم باور ندارد.
بگوییم که تعبد است اگر مثلا معنا سرمان نشود مثل عموم مردم که معنا سرشان نمیشود، اما معنا سرش بشود دانسته فهمیده بگوید که اللهم انا لا نعلم منه الا خیرا الا این که همین اشکال من است دیگر، گفتهاند که اصلا مراد این اللهم انا لانعلم منه الا خیرا تا آخر یعنی ولایت ، دیگر خوب میشود درستش کرد تا آخر اللهم انا لانعلم منه الا خیراً یعنی ولایت و انت اعلم به منا اگر ولایت نداشته باشد من ندانم اللهم ان کان محسنا یعنی ولایت ، ان کان مسیئا فتجاوز عنه یعنی کسی که ولایت با گناه دارد.
نماز شب که اولا نگفتهاند به ما بگو اللهم اغفر لرسول الله اللهم اغفرلعلی، خب میگویند نه اما از آن طرف هم نگفتهاند هم به ما بگو اللهم اغفرلاین فاجر و فاسق اللهم اغفر لآن پسرم که دزد است اللهم اغفر لآن برادرم که رباخوار است اینها را هم که نگفتهاند، گفتهاند بگو اللهم اغفرلاین آقا طلبه گفتهاند این جوری بگو، حالا علی کل حال مسئله خیلی مسئله مشکلی است بعضی اوقات هم توی دعاها دیده میشود و این دعاها راستی سابقا یک مقدار دربارهاش حرف زدیم در باب توبه، کیست بتواند این دعای ابوحمزه ثمالی را نسبت بدهد به امام چهارم؟ و راستی آدم نمیفهمد چکار بکند، نمیداند دیگر، و خدایا وقتی که من از قبر بیرون آمدم حیران سر گردان گاهی نگاه به این طرف گاهی نگاه به آن طرف دنبال این هستم یک کسی مونسی، دادرسی پیدا بکنم خدایا جهنم بردی آن وقت چکار بکنم؟ یا بالاتر از این ، دعای کمیل، دعای کمیل در حالی که هر دو اینها سند هم دارد سند اینها خیلی خوب است و دعای کمیل سندش خیلی عالی است بهتر از ابوحمزه ثمالی است، ابوحمزه ثمالی هم همین طور ، دعای کمیل را امیرالمؤمنین خوانده باشد خب خیلی مشکل است آدم درستش بکند ودیگر این حرفهاکه زدم بخواهیم بیاوریم توی این چیزها مشکل است ولی حالا تا این اندازه که خوب است دعای کمیل خودمان بخوانیم همهاش را راست گفتهایم همهاش درست است لذا خودمان شبهای جمعه دعای کمیل بخوانیم و فکرش را هم نکنیم که کی بوده و چه بوده و در باب توبه اگر یادتان باشد بالاخره رسیدیم به این جا ومن خیال میکنم نگفتند شما بگویید حرف خوبی باشد و آن این که اینها از متشبابهات است و امیرالمؤمنین این دعای کمیل را خوانده چه جوری است؟ از متشابهات است خب همین جور که در روایات هم داریم میفرمایند کلام ما مثل قرآن محکم دارد متشابه دارد شما دنبال متشابه نروید منحرف میشوید دنبال محکمات بروید افعال پیامبر اکرم افعال ائمه طاهرین گفتار اینها بعضی اوقات اینها از متشابهات است امام علی علیه السلام همین جور که نهج البلاغه دارد از محکمات است همین جور هم دعای کمیل دارد از متشابهات است، چه چیز است؟ نمیدانم، نمیفهمیم و ظاهراً این حرف من بهترین حرفها باشد، هفت هشت ده تا قول اگر یادتان باشد درباره این نسبت گناه 14 معصوم به خودشان یا انبیاء و آن جا ما گفتیم بهترین حرفها این که نمیدانم، لا ادری نصف العلم چقدر عالی است این جورها درستش بکنیم ، نمیدانیم، به ما گفتهاند این نماز را بخوان میخوانیم اما ما یک در میلیون حکمت دعاها روایات قرآن را بلد نیستیم دیگر، یک در میلیون، گذاشته بودند تفسیر بکنند ائمه طاهرین، نگذاشتند، دیگر حالا منتظریم آقا امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بیاید وایشان علم را به انتهاء می رساند دیگر ایشان عقل ما را 40 برابر میکند دیگر ایشان همه این نفهمیدگی ما را درست میکند، این خلاصه حرف این جاست و این حرف آخر را اگر بزنیم دیگر گیر نیستیم جایی و اما اگر حرف آخر را نزنیم انصافا در این نماز میت گیریم که چکار بکنیم؟ الا حرف آخر را بزنید دیگر گیر نیستیم که آقا مختصرش را بخوان و مفصلش را وقتی بخوان که بتوانی تطبیق بدهی و اما اگر نتوانی تطبیق بدهی اصلاً نخوان، نگفته کسی ،حالا شما ببینید که بهتر از حرف من حرفی پیدا میکنید اگر پیدا کردید تا فردا مباحثهاش را بکنیم هم من استفاده بکنم هم شماها .
وصلی الله علی محمد وآل محمد